Την όπερα του Ρίχαρντ Στράους, σε σκηνοθεσία Γιάννη Κόκκου, επέλεξε η ΕΛΣ για την επίσημη έναρξη της νέας της εποχής στο ΚΠΙΣΝ στις 15/10. Ο Ευτύχης Δ. Χωριατάκης αναλύει τις πολλές... πρωτιές της πρεμιέρας!
Πολλοί είναι οι λόγοι και οι... πρωτιές που καθιστούν το επικείμενο ανέβασμα της «Ηλέκτρας» του Ρίχαρντ Στράους στο Κέντρο Πολιτισμού - Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» μείζον καλλιτεχνικό γεγονός, όπως αποδεικνύει η ήδη μεγάλη ζήτηση εισιτηρίων!
Καταρχάς, με αυτό το έργο η Εθνική Λυρική Σκηνή εγκαινιάζει κι επίσημα τις εντυπωσιακές εγκαταστάσεις της στο Φαληρικό Δέλτα, μπαίνοντας σε μια νέα εποχή. Επιπλέον η «Ηλέκτρα» –που παρουσιάζεται για πρώτη φορά από την ΕΛΣ– πρωτοπαίχτηκε στην Ελλάδα, στο Ηρώδειο, το 1942 επί γερμανικής κατοχής. Ο συμβολισμός είναι πολλαπλός, λοιπόν, καθώς επιλέγεται ως εναρκτήριο ένα έργο ελληνικής θεματολογίας, εμπνευσμένο από το μύθο των Ατρειδών, αλλά ταυτόχρονα αντιπροσωπευτικό του ανήσυχου 20ού αιώνα και, όπως έχει ήδη δηλώσει η νέα διεύθυνση της ΕΛΣ, στις προθέσεις της είναι να αναδείξει ότι η λυρική τέχνη δεν εξαντλείται στο 19ο αιώνα.
Υπάρχει όμως ακόμη μία πρωτιά: με την «Ηλέκτρα» κάνει... ντεμπούτο στην ΕΛΣ η Αγνή Μπάλτσα! Ελάχιστοι γνωρίζουν ότι η σπουδαία δραματική μεσόφωνος, αφότου έφυγε από τη χώρα μας αμέσως μετά τις σπουδές της, έκανε σχεδόν όλη τη διαπρεπή καριέρα της στο εξωτερικό. Καθοριστική στην καλλιτεχνική της πορεία υπήρξε η στενή 15χρονη συνεργασία της με τον θρυλικό αρχιμουσικό Χέρμπερτ φον Κάραγιαν. Με τη Λυρική δεν είχε συνεργαστεί ποτέ μέχρι σήμερα και είναι σίγουρα μεγάλη επιτυχία του Γιώργου Κουμεντάκη που την έπεισε να δώσει το «παρών» σε μια ιστορική για το θεσμό στιγμή. Σημειωτέον ότι συμμετέχει και στις πέντε παραστάσεις (15, 18, 22, 26 και 31/10) αφιλοκερδώς. Μάλιστα, η Μπάλτσα είχε εμφανιστεί στον ίδιο ρόλο προ δεκαετίας στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, σε μια παραγωγή που είχε σκηνοθετήσει ο Γιάννης Κόκκος, ο οποίος υπογράφει και τη νέα παραγωγή της Λυρικής.
Η μονόπρακτη «Ηλέκτρα» βασίζεται σε ποιητικό κείμενο του Αυστριακού συγγραφέα και ποιητή Φον Χόφμανσταλ, το οποίο αντλήθηκε από το ομώνυμο θεατρικό του. Παρότι στηρίζεται στην τραγωδία του Σοφοκλή, το κείμενο επικεντρώνεται κυρίως στην εμμονή της Ηλέκτρας να εκδικηθεί για το θάνατο του πατέρα της αλλά και στα συναισθήματα και στην ψυχολογία της, καθώς συνομιλεί με τα υπόλοιπα πρόσωπα της τραγωδίας, την αδερφή της Χρυσοθέμιδα, τον αδερφό της Ορέστη και τη μητέρα της Κλυταιμνήστρα.
Γραμμένο την εποχή που γεννήθηκε η ψυχανάλυση, το κείμενο του Χόφμανσταλ οδήγησε στα άκρα τη βαγκνερική σύγκρουση ανάμεσα στο αρχαϊκό και το σύγχρονο, ανάμεσα στην αποστασιοποίηση που προσφέρει ο μύθος και σε μια προβολή προς τον εσωτερικό κόσμο. Τη σύνδεση της αρχαιότητας με τη Βιένη των αρχών του περασμένου αιώνα θέλει να προβάλει και η σκηνοθεσία του Κόκκου: «Από την τόσο αγαπητή στον Χόφμανσταλ ελληνική μήτρα ξεπροβάλλει η τρομακτική άβυσσος του ασυνειδήτου, η οποία ακριβώς διερευνάται στη Βιένη της αυγής του 20ού αιώνα, όπου μαίνεται η καταιγίδα της Ηλέκτρας».
Με την «Ηλέκτρα», μία από τις σημαντικότερες αλλά και πιο απαιτητικές όπερες του 20ού αιώνα, ο Στράους προχωρά το μουσικό δράμα ένα βήμα παραπέρα από τον Βάγκνερ. Η εξπρεσιονιστική έκφραση ωθείται εδώ στα άκρα και αγγίζει τα όρια της τονικότητας. Η επιστράτευση κολοσσιαίων ορχηστρικών δυνάμεων δεν αποτρέπει τη μετάδοση ακραίων συναισθημάτων με πλούσια ηχοχρώματα απίστευτης διαφάνειας. Η παρουσία στο πόντιουμ του αρχιμουσικού Βασίλη Χριστόπουλου αποτελεί εγγύηση για την αποκωδικοποίηση μιας παρτιτούρας ιδιαίτερα σύνθετης και πυκνής, παρά τη μόλις εκατοντάλεπτη διάρκειά της.
Εύλογα, μια τέτοια παραγωγή δεν θα μπορούσε παρά να στηριχτεί σε διανομή διεθνούς επιπέδου. Την Μπάλτσα (Κλυταιμνήστρα) πλαισιώνουν δύο έμπειρες Γερμανίδες υψίφωνοι, η Ζαμπίνε Χογκρέφε (Ηλέκτρα) και η Γκουν-Μπριτ Μπάρκμιν (Χρυσόθεμις). Τους δύο βασικούς αντρικούς ρόλους ερμηνεύουν ο Ολλανδός τενόρος Φρανκ φαν Άκεν (Αίγισθος) και ο βαρύτονος Δημήτρης Τηλιακός (Ορέστης).
