Δεν θα ήταν υπερβολή να λεχθεί ότι οι σημαντικές οικονομικές περικοπές και η πλήρης απαξίωση της κλασικής μουσικής από το Υπουργείο Πολιτισμού έχουν φέρει τους μουσικούς θεσμούς της χώρας στο ...σημείο μηδέν!
Αρκεί να είχε παρακολουθήσει κανείς τις πρόσφατες συνεντεύξεις τύπου των διευθυντών όλων των κρατικά επιχορηγούμενων συνόλων για να διαπιστώσει το μέγεθος των προβλημάτων. Ανεξάρτητα, πάντως, των επιπτώσεων που αυτά μπορεί να έχουν στον προγραμματισμό των φορέων ή την ψυχολογία των συντελεστών, το -φορολογούμενο- κοινό δικαιούται ν’απαιτεί πάντοτε το καλύτερο από επαγγελματίες μουσικούς.
Εύλογα, οι δυσκολίες που καλείται ν’αντιμετωπίσει και το πρώτο συμφωνικό σύνολο της χώρας, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, μόνο αμελητέες δεν είναι. Η τεράστια μείωση του προϋπολογισμού της συνοδεύεται από τη μη πλήρωση πολλών κενών θέσεων μουσικών, παράλληλα με τις συνεχιζόμενες συνταξιοδοτήσεις άλλων! Στην πρώτη της χρονιά ως resident orchestra του Μεγάρου Μουσικής, και με δεδομένες τις εξορμήσεις της σε «ελαφρότερα» μουσικά είδη και projects, η ΚΟΑ οφείλει όχι μόνο να προασπίσει τα κεκτημένα υψηλής απόδοσης των τελευταίων ετών αλλά και να συνεχίσει να υπηρετεί την βασική αποστολή της, αυτήν της προσφοράς ευρύτατου συμφωνικού ρεπερτορίου.
Στα θετικά της φετινής χρονιάς πρέπει να πιστωθεί η επαναφορά της ιστορικής ελληνικής μουσικής, έστω και υπό τη μορφή συναυλιακών ορεκτικών, και παρά την ακατανόητη παράλειψη προσκλήσεως του διαπρεπέστερου διακόνου αυτής -και πρώην μόνιμου αρχιμουσικού και καλλιτεχνικού διευθυντή του συνόλου- Βύρωνος Φιδετζή…
Η ορχήστρα δεν έχει βρει ακόμη τα πατήματά της, τουλάχιστον αν κρίνουμε από τις δύο πρώτες συναυλίες ενώπιον σχετικά ολιγάριθμου κοινού στην «Αίθουσα Χρ. Λαμπράκης» του Μεγάρου Μουσικής. Σε προγράμματα με έντονα ρωσικό άρωμα, κοινό στοιχείο αποτέλεσε και η παρουσία ξένων σολίστ και Ελλήνων αρχιμουσικών.
Στη βραδιά της 2/10 υπό τον διευθυντή της Στέφανο Τσιαλή, η Κρατική Ορχήστρα τίμησε την επέτειο 10 ετών από το θάνατο του σπουδαίου ομογενούς αρχιμουσικού Οδυσσέα Δημητριάδη (1908-2005), ο οποίος είχε διευθύνει αρκετές φορές το σύνολο κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Η κακή ελληνική συνήθεια να αντιμετωπίζουμε ευκαιριακά τις όποιες επετείους έγινε και πάλι αισθητή. Ούτε έστω μία απλή κόλλα χαρτί δεν θύμισε τον Δημητριάδη, το ρεπερτόριό του, τις εμφανίσεις του με την ΚΟΑ, τα έργα που διηύθυνε. Αν μη τι άλλο, κάτι τέτοιο θα βοηθούσε ν’αποφευχθεί ο σχεδιασμός ενός μάλλον ετερόκλητου προγράμματος.
Αρχικά, παίχθηκε η «Πόλκα του τσίρκου» του Στραβίνσκυ με βηματισμό που παρέπεμπε μεν στην παρωδία του χορού ... ελεφάντων για τους οποίους γράφτηκε το συντομότατο έργο, αλλά χωρίς επαρκή υπογράμμιση της πνευματώδους, γκροτέσκας διάστασής του.
Ακολούθως, ο γεννημένος στη Γερμανία Ισπανός τσελίστας Αντόλφο Γκουτιέρεθ Αρένας χάρισε μίαν επιτυχημένη εκτέλεση του σπάνια παιζόμενου «Κοντσέρτου για βιολοντσέλο» του Εντουάρ (και όχι «Εντυάρ») Λαλό. Ο σολίστ ανέδειξε τον έντονο λυρισμό της παρτιτούρας, με παίξιμο εκφραστικό (ιδίως στα δύο πρώτα μέρη) και δεξιοτεχνικά ασφαλές στο καταληκτικό ροντό. Ποιότητα ήχου και δυναμικών, άρτια ορθοτονία και φραστική, ωραίος διάλογος με την ορχήστρα, αβίαστα χορευτική διάσταση των ισπανικών φολκλορικών πινελιών αποτέλεσαν ένα πρώτης τάξεως ερμηνευτικό οπλοστάσιο. Παρά κάποιες ρυθμικές αβεβαιότητες, και η ορχηστρική συνοδεία υπήρξε νηφάλια και διακριτική, αποδίδοντας καλά το «γαλλικό» στίγμα της σύνθεσης.
Περισσότερες ενστάσεις ήγειρε η ερμηνεία της 6ης Συμφωνίας του Τσαϊκόφσκι, με την οποία ολοκληρώθηκε το πρόγραμμα. Ο Τσιαλής είχε σαφώς έλεγχο της περίτεχνης δραματουργίας του έργου και διασφάλισε μίαν αφήγηση περιπετειώδη και συχνά ενδιαφέρουσα, βοηθούμενος από τα σβέλτα αντανακλαστικά και κυρίως την αποδεδειγμένη κατανόηση του συγκεκριμένου συνθέτη που έχει η ΚΟΑ. Αξιόπιστες και πολύτιμες ήσαν οι συνεισφορές συγκεκριμένων ορχηστρικών υποομάδων, όπως των βιολοντσέλων ή των -συνήθων υπόπτων- ξυλίνων (Μουρίκης, Δράκος, Βάμβας!)
Όμως, η κάπως συστηματική χρήση γρήγορων τέμπι, τα μεγάλα ρίσκα σε δυναμικές (υστερικά κρεσέντι!) και οι ενίοτε αδόκητες επιλογές στο φραζάρισμα συγκεκριμένων παραγράφων θόλωναν ή διερρήγνυαν τον ειρμό και τη συνοχή της εκτύλιξης ενός πολυεπίπεδου συμφωνικού υλικού. Και ναι μεν οι υπερβολικές αντιθέσεις συμβάλλουν στην -όντως αναγκαία, εν προκειμένω- αποφυγή φθηνών συναισθηματισμών και μελό, αλλά ειδικά στην «Παθητική» συμφωνία οι ισορροπίες είναι εξαιρετικά λεπτές και το συγκλονιστικά τραγικό φινάλε πρέπει να ηχεί με ειδικό εκφραστικό βάρος!
Όσοι εκ των ακροατών της ΚΟΑ είχαν την τύχη ν’ακούσουν συμφωνίες του Τσαϊκόφσκι από τον τιμώμενο Δημητριάδη θα θυμούνται ίσως αυτόν τον τόσο σπάνιο συνδυασμό τεχνικής και ψυχολογικής ακρίβειας που χαρακτήριζε τις ερμηνείες του…
Μία εβδομάδα αργότερα (9/10), την ΚΟΑ διηύθυνε ο βετεράνος αρχιμουσικός Κάρολος Τρικολίδης. Η συναυλία άνοιξε με το -σαφώς επηρεασμένο από τον κυρίαρχο τότε γαλλικό ιμπρεσιονισμό- συμφωνικό σκίτσο του Βάρβογλη «Πανηγύρι». Η στρωτή, καλαίσθητη ανάγνωση δικαίωσε τον περισσότερο νοσταλγικό παρά εορταστικό χαρακτήρα της σύντομης σύνθεσης, χωρίς να μπορέσει να σώσει τις δομικές της αδυναμίες.
Στη συνέχεια, ο εκλεκτός Γερμανός βιολιστής Λίνους Ροτ, που ειδικεύεται στο ρεπερτόριο του 20ού αιώνα, ερμήνευσε το «Κοντσέρτο για βιολί αρ. 1» του Προκόφιεφ. Κάνοντας επίδειξη υψηλής συγκέντρωσης και δεξιοτεχνίας, με καλλιεργημένο ήχο και ανεπίληπτη ορθοτονία, ο 38χρονος σολίστ εστίασε στον πηγαίο λυρισμό και την ιδιότυπη ποιητική του έργου. Η έλλειψη μεγαλύτερης έντασης άμβλυνε, βέβαια, τις γωνίες της γραφής, αλλά ανέδειξε πλήθος ρυθμομελωδικών λεπτομερειών και τον λανθάνοντα μοντερνισμό της, ενώ εξασφάλισε αγαστή συνοδοιπορία με την ορχήστρα, πολλώ δε μάλλον που και η μουσική διεύθυνση κινήθηκε στο ίδιο μήκος κύματος.
Ανεξίτηλη παραμένει, πάντως, στη μνήμη παλαιότερη συναυλία της ΚΟΑ (23-3-2012) με τη συναρπαστική σύμπραξη στο ίδιο έργο της βιολίστριας Αλίνας Πογκόστκινα και του μαέστρου Άλαν Μπουριμπάγεφ.
Τη βραδιά έκλεισε μία από κάθε άποψη άνιση ανάγνωση των δημοφιλέστατων «Εικόνων από μία έκθεση» του Μούσσοργσκυ. Παρά την προφανή προσπάθεια του Τρικολίδη να τονίσει τη γοητεία της ενορχήστρωσης του Ραβέλ, η ορχηστρική απόδοση δεν ανταποκρίθηκε επαρκώς στο ύψος των απαιτήσεων τόσο σε τεχνικό όσο και σε ερμηνευτικό επίπεδο. Μάταια αναζητούσε κανείς μια ισορροπία στην προβολή των διαφορετικών διαθέσεων του έργου, με αποτέλεσμα να πληγεί η τόσο καθοριστική περιγραφική και αφηγηματική διάσταση.
Τα αργά μέρη αποδόθηκαν ικανοποιητικά, αλλά τα πιο μεγαλόπρεπα προδόθηκαν από το πολύ στιβαρό παίξιμο των χάλκινων πνευστών (ασταθείς τρομπέτες) και τα πιο χαριτωμένα/ζωηρά επεισόδια («Μπαλέτο Κλωσσόπουλων», «Αγορά της Λιμόζ») από την έλλειψη χιούμορ, συντονισμού και μεγαλύτερης ηχητικής διαφάνειας. Οι λαμπρές σολιστικές παρεμβάσεις του σαξοφωνίστα Στάθη Μαυρομμάτη και του φαγκοτίστα Αλέξανδρου Οικονόμου (στον «Παλιό Πύργο»), το έξοχο σόλο ευφώνιου του Ανδρέα-Ρολάνδου Θεοδώρου (στη «Βοϊδάμαξα»), όπως και οι εξαιρετικές επιδόσεις του συνόλου των κρουστών ήσαν οι μόνοι -αλλά όχι αρκετοί- χρωστήρες…
