Ο κινηματογραφικός μύθος του Αλ Καπόνε

Απογοητευμένος ο Σεργκέι Αϊζενστάιν συνοδεύεται στο ξενοδοχείο του από έναν ντετέκτιβ όταν η «ξενάγησή» του στις μαφιόζικες γειτονιές του Σικάγο τελειώνει άδοξα. Ούτε ένας γκάνγκστερ δεν εθεάθη στη βόλτα του εμβληματικού σκηνοθέτη, που προσδοκούσε να δει από κοντά τους βίαιους άνδρες του οργανωμένου εγκλήματος, η φήμη των οποίων είχε φτάσει μέχρι τη Σοβιετική Ένωση. Υπήρχε όμως καλός λόγος γι’ αυτό, όπως θα μάθαινε μετά από λίγο· όλοι οι γκάνγκστερ κρύβονταν γιατί είχε μόλις διαπραχθεί ένας φόνος. Ήταν μία από τις συνολικά 200 άλυτες δολοφονίες που διαπράχθηκαν όταν άρχων της Πόλης των Ανέμων ήταν ο Αλ Καπόνε (1925-1931), δηλαδή την περίοδο της ποτοαπαγόρευσης και της Μεγάλης Ύφεσης.

Το Σικάγο τότε έμοιαζε με έναν «μαύρο λεκέ κάτω από τον ουρανό» όπως το περιέγραψε ο Χ. Τζ. Γουέλς, στον οποίο ο Καπόνε κινούσε όλα τα νήματα· από τις πολιτικές ισορροπίες, τις πωλήσεις του παράνομου αλκοόλ και τον τζόγο, μέχρι τον έλεγχο των εργατικών σωματείων και της αστυνομίας, ο Ναπολιτάνος νονός δρούσε ανενόχλητος, ως κράτος εν κράτει. Πώς, λοιπόν, να μην προσελκύσει το ενδιαφέρον του Αϊζενστάιν, ο οποίος νωρίτερα είχε δει έναν άλλον ισχυρό άντρα, τον Λένιν, να παρασύρει με την ορμή του το status quo; Φυσικά, οι ομοιότητες των δύο αρχίζουν και τελειώνουν στον καθοριστικό αντίκτυπο που επέφεραν στη συλλογική συνείδηση, καθώς και στη larger than life περσόνα τους.

Η πληθωρικότητα του Καπόνε αποδόθηκε σε όλο της το μεγαλείο από τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο στους «Αδιάφθορους» (1987)· από τον τρόπο που χειριζόταν τον Τύπο, μέχρι τις «εκκαθαρίσεις» μεταξύ των γκάνγκστερ του, ο Ντε Πάλμα καταφέρνει να αποδώσει πληρέστατα το μύθο του Καπόνε, χωρίς ωστόσο να τον ωραιοποιεί.

Κι αυτό γιατί τις κινήσεις του Καπόνε χαρακτήριζε ο αμοραλισμός, την ώρα που έκανε πράξη με όρους ιδιοτέλειας την έννοια της ατομικής επιχειρηματικής πρωτοβουλίας. Σε μια χώρα υπό κατάρρευση, ο Καπόνε έφερε τους κανόνες της ελεύθερης αγοράς στα μέτρα του, ασκώντας ωμή βία χωρίς κανέναν ενδοιασμό όποτε χρειαζόταν, ενίοτε κι από καπρίτσιο. Έτσι, έχτισε μια εικόνα του εαυτού του που πρωτίστως εξέπεμπε παγερό φόβο και έπειτα ακλόνητη πυγμή. Παρακολουθώντας παράλληλα τον έκλυτο βίο και τη συχνή παρουσία του στα πρωτοσέλιδα, το Χόλιγουντ δεν άργησε να εμπνευστεί και να τον απεικονίσει με τρόπο που σημάδεψε διαχρονικά το γκανγκστερικό σινεμά.

Η ντροπή του έθνους

Με αυτόν τον υπότιτλο κυκλοφόρησε το 1932 ο «Σημαδεμένος» του Χάουαρντ Χοκς, η ταινία που 50 χρόνια μετά θα γνώριζε επιπλέον επιτυχία ως ριμέικ, διά χειρός Μπράιαν Ντε Πάλμα. Το φιλμ έκανε πρεμιέρα την εποχή που ο Καπόνε βρισκόταν στο απόγειο, με τον ίδιο να δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην παραγωγή της ταινίας. Αιτία το σενάριο του Μπεν Χεχτ, βασισμένο στο βιβλίο του Άρμιτατζ Τρέιλ, το οποίο έφερε αρκετές ομοιότητες με τη ζωή του Καπόνε. Συγκεκριμένα, ο πρωταγωνιστής Πολ Μούνι υποδύεται έναν ανεξέλεγκτα βίαιο εγκληματία με ένα χαρακτηριστικό σημάδι στο πρόσωπο (ακριβώς όπως ο Καπόνε), ο οποίος κάνει τα πάντα για να φτάσει στην κορυφή της μαφιόζικης πυραμίδας. Για να τα καταφέρει, μαζί με έναν πιστό σύντροφό του σκοτώνει ένα μεγάλο αφεντικό κι έτσι οι δυο τους καθίστανται κυρίαρχοι του παιχνιδιού.

Το συγκεκριμένο συμβάν δεν είναι τυχαίο, καθώς αναπαριστά σχεδόν πιστά τη δολοφονική παγίδα που έστησε ο Καπόνε με τον μέντορά του Τζόνι Τόριο στον νονό Τζέιμς Κολόσιμο, αλλάζοντας πλήρως τις ισορροπίες στο Σικάγο. Αυτή είναι μόνο μία από τις πολλές συνδέσεις της ταινίας με την περίπτωση του Καπόνε, κάτι που ώθησε δύο άντρες του μαφιόζου να... επισκεφτούν τον Χεχτ, για να εξακριβώσουν εάν πράγματι εμπνεύστηκε από τη ζωή του. Ο σεναριογράφος τούς διαβεβαίωσε πως δεν συνέβαινε κάτι τέτοιο κι εκείνοι τον άφησαν ήσυχο, ωστόσο οι ομοιότητες της ταινίας με την πραγματικότητα είναι τέτοιες που δεν αφήνουν περιθώρια για αμφιβολία, κάτι που σίγουρα δεν ξέφυγε από την προσοχή του Καπόνε. Ο ίδιος όμως υπήρξε τόσο εμμονικός με τη δημόσια προβολή –έδινε εξάλλου συνεχώς συνεντεύξεις σε δημοσιογράφους–, ώστε είναι πιθανό να το αποδέχθηκε σιωπηλά. Δεν ήταν δα και ενοχοποιητικό στοιχείο η ταινία...

Ντε Νίρο ή Τομ Χάρντι;

Η πληθωρικότητα του Καπόνε αποδόθηκε σε όλο της το μεγαλείο από τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο στους «Αδιάφθορους» (1987) του Ντε Πάλμα. Από τον τρόπο που χειριζόταν τον Τύπο (στην δεξιοτεχνική σκηνή του ξυρίσματος), μέχρι τις «εκκαθαρίσεις» μεταξύ των γκάνγκστερ του (στο αξέχαστο στιγμιότυπο του ξύλου με ρόπαλο μπέιζμπολ που βασίζεται σε πραγματικό γεγονός), ο Ντε Πάλμα καταφέρνει να αποδώσει πληρέστατα το μύθο του Καπόνε, χωρίς ωστόσο να τον ωραιοποιεί. Στους «Αδιάφθορους» επικρατεί η ηθική στο τέλος, όπως εκπροσωπείται από τον ντετέκτιβ Έλιοτ Νες (Κέβιν Κόστνερ), ο οποίος έδωσε σκληρή μάχη για να φυλακίσει τον Καπόνε για φοροδιαφυγή (όπως όντως συνέβη το 1932).

Διαμετρικά αντίθετη η προσέγγιση του Στιβ Κάρβερ στο «Capone» (1975), ο οποίος προσλαμβάνοντας τον Μπεν Γκαζάρα για τον ομώνυμο ρόλο θέλησε να αποδώσει τον μαφιόζο με ένα ψυχρό coolness. Υπό το πρίσμα του απενοχοποιημένου χαβαλέ και της καταιγιστικής δράσης, η ταινία έχει πέραση και μένει αξιομνημόνευτη κυρίως χάρη σε ατάκες του πάντα υποβλητικού Γκαζάρα. Όπως όταν η Σούζαν Μπάκλι τον ρωτά εάν περνάει όλο του το χρόνο χτυπώντας κόσμο, κι εκείνος απαντά αφοπλιστικά: «τις Κυριακές παίρνω ρεπό». Βέβαια, την πιο πειστική αναπαράσταση του νονού έδωσε ο Ροντ Στέιγκερ στο «Al Capone» (1959, Ρίτσαρντ Γουίλσον). Εκτός από τη μεγάλη φυσική ομοιότητα, ο ηθοποιός ενσωμάτωσε στη δυναμική ερμηνεία του την επιβλητικότητα και την πανταχού παρούσα απειλή για βία που χαρακτήριζε τον Καπόνε, όπως κανείς άλλος.

Στα χνάρια των Ντε Νίρο και Στέιγκερ θα περίμενε να βαδίσει κάποιος με το υποκριτικό εκτόπισμα του Τομ Χάρντι, εκείνος όμως στο «Καπόνε» (2020) του Τζος Τρανκ («Fantastic Four», «Το Χρονικό») επιλέγει να πάρει μια εντελώς ξεχωριστή οδό, γεμάτη προκλήσεις. Η ταινία επικεντρώνεται στην τελευταία χρονιά της ζωής του μαφιόζου, την οποία πέρασε σε κατ’ οίκον περιορισμό, στην πολυτελή έπαυλή του. Ωστόσο, εκεί ο Καπόνε δεν απόλαυσε μια ήσυχη συνταξιοδότηση, παρά βρέθηκε καταβεβλημένος από την ανία, ως συνέπεια της προχωρημένης σύφιλης από την οποία έπασχε. Άδοξο τέλος για τον πάλαι ποτέ πανίσχυρο άντρα της Αμερικής, ο οποίος πέθανε έχοντας ελάχιστη επίγνωση της πραγματικότητας. Την εύθραυστη και αβοήθητη κατάστασή του αναδεικνύει ο Χάρντι σε μια ερμηνεία που δεν περνάει απαρατήρητη.

Οι... άλλοι Καπόνε

Υπάρχουν όμως και δεκάδες διαφορετικοί χαρακτήρες στο σινεμά, οι οποίοι εμπνεύστηκαν άμεσα από τον μύθο του Αλ. Ένας από αυτούς είναι εκείνος του Έντουαρντ Τζ. Ρόμπινσον στο «Key Largo» (1948) του σπουδαίου Τζον Χιούστον. Ως Τζόνι Ρόκο, τρομοκρατεί τους Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ και Λορέν Μπακόλ, τους οποίους κρατά ομήρους με τα τσιράκια του σε ξενοδοχείο, την ώρα που πλησιάζει απειλητικά ένας τυφώνας. Σε τελείως άλλο κλίμα, ο χαρακτήρας του Κάμερον Μίτσελ στην κωμωδία «My Favorite Year» (1982, Ρίτσαρντ Μπέντζαμιν), ενός διεφθαρμένου συνδικαλιστή που συνδυάζει Καπόνε και Τζίμι Χόφα, απειλεί ανοιχτά την ακεραιότητα των ηθοποιών ενός τηλεοπτικού σόου, οι οποίοι τον παρωδούν κατ’ επανάληψη. Τέλος, ο συνονόματος του Καπόνε Αλφόνς Καπρίς, ο χαρακτήρας του κόμιξ «Dick Tracy» που πέρασε στη μεγάλη οθόνη από τον Γουόρεν Μπίτι (1990), είναι με διαφορά ο πιο φευγάτος. Με τον Αλ Πατσίνο να τον ενσαρκώνει με παροξυσμική οργή, έντονο ντύσιμο και εκκεντρικό μακιγιάζ, ο Καπρίς αποκτά αλλοπρόσαλλη μορφή, μένοντας ευτυχώς στη σφαίρα της κινηματογραφικής φαντασίας...