Συνδυάζοντας το έπος, την τραγωδία και τη μυθιστορηματική αφήγηση, το γουέστερν αναδείχτηκε ως το εμβληματικότερο είδος του αμερικανικού σινεμά τον προηγούμενο αιώνα. Λίγο προτού αυτός τελειώσει, ο «Νεκρός» του Τζιμ Τζάρμους, ο οποίος προβάλλεται από τις 7/9 σε επανέκδοση, ήταν η ταινία που το έσπρωξε στη μεταμοντέρνα εποχή με τον πιο ποιητικό τρόπο.
Ο Τζάρμους πήρε τ’ όπλο του
Από τους προπάτορες του νέου ανεξάρτητου αμερικανικού κινηματογράφου, ο Τζιμ Τζάρμους έβαλε τα θεμέλια του ανανεωτικού σινε-κινήματος με τα «Πέρα Από τον Παράδεισο» και «Στην Παγίδα του Νόμου», πειραματιζόμενος κατόπιν με τις διασταυρούμενες ιστορίες («Mystery Train», «Μια Νύχτα στη Γη»), με άνισα όμως αποτελέσματα. Έτσι το 1995 αποφασίζει να αφήσει πίσω του τα μινιμαλιστικά κωμικά δράματα χαρακτήρων που ζουν στην αθέατη πλευρά του αμερικανικού ονείρου και να πάρει τ’ όπλο του, σκηνοθετώντας ένα γουέστερν με πρωταγωνιστή τον Τζόνι Ντεπ.
Σύμφωνα με τον ίδιο τον Τζάρμους, ο «Νεκρός» είναι στην πραγματικότητα ένα road movie και «μια απλή ιστορία της σχέσης δύο ανθρώπων από διαφορετικές κουλτούρες, οι οποίοι είναι μοναχικοί, αποπροσανατολισμένοι και για κάποιο λόγο εντελώς αποκομμένοι από τις πολιτισμικές τους καταβολές». Ο πρώτος είναι ο Γουίλιαμ Μπλέικ, λογιστής από το Κλίβελαντ, ο οποίος ταξιδεύει στην ξεχασμένη από τον θεό πόλη Μηχανή, βρίσκει όμως τη θέση του στο μεταλλουργείο κατειλημμένη. Εκδιώκεται κακήν κακώς από τον ιδιοκτήτη της εταιρείας Τζον Ντίκινσον, περνάει τη νύχτα με μια πρώην πόρνη και σε μια συμπλοκή με τον εραστή της, τον γιο του Ντίκινσον, τον σκοτώνει, ενώ ο ίδιος τραυματίζεται.
Ο δεύτερος πρωταγωνιστής του φιλμ είναι ένας στωικός ινδιάνος ονόματι Κανένας, ο οποίος αναλαμβάνει να τον περιθάλψει, αναγνωρίζοντας στο πρόσωπό του τη μετεμψύχωση του Βρετανού ποιητή Γουίλιαμ Μπλέικ. Εξορισμένος ο ίδιος από τη φυλή του, οδηγεί τον τραυματισμένο λευκό διαμέσου της ορεινής άγριας φύσης, τη στιγμή που στο κατόπι τους βρίσκονται τρεις αδίστακτοι κυνηγοί επικηρυγμένων, μισθωμένοι από τον Ντίκινσον.
«Η ποίησή σου θα είναι τώρα γραμμένη με αίμα»
Συνώνυμο της σύγχρονης επικής περιπέτειας, το γουέστερν δεν είναι παρά η επί της οθόνης μυθοποίηση της κατάκτησης της Δύσης, δηλαδή της διά της (εξάσφαιρης) βίας ενοποίηση διαφορετικών εθνοτήτων σε ένα καινούργιο έθνος, το οποίο σε μια ιστορικά παρθένα μετά την εξόντωση των ινδιάνων ήπειρο γράφει εκείνη τη στιγμή από την αρχή την ιστορία του. Το γουέστερν έχει βέβαια γνωρίσει όχι μόνο τη χρυσή περίοδό του, αλλά ακόμη κι εκείνη της απομυθοποίησής του πολύ προτού στείλει ο Τζάρμους τον Τζόνι Ντεπ στη διεφθαρμένη Μηχανή, η οποία συμπυκνώνει γλαφυρά μια κοινωνία όπου ο μοναδικός νόμος είναι το δίκαιο του οικονομικά ισχυρού.
Ο απόλυτα cool Αμερικανός σκηνοθέτης όμως δεν θέλει να υπογράψει μια ιστορική καταγγελία όπως το «Μεγάλο Ανθρωπάκι» ή το πρόσφατο τότε «Χορεύοντας με τους Λύκους», ούτε μια πολιτική καταγγελία στα χνάρια του «Η Έντιμος Κυρία και ο Χαρτοπαίχτης» του Ρόμπερτ Άλτμαν. Με ένα λιτό σενάριο, μινιμαλιστική αισθητική, αντισυμβατικούς χαρακτήρες και υπνωτιστικό αφηγηματικό ύφος μάς οδηγεί σε ένα ταξίδι κινηματογραφικής μύησης, όπου τα κλισέ του είδους αλλά κι εκείνα του road movie αντιστρέφονται, κομματιάζονται κι επανασυνδυάζονται.
Αργά μα σταθερά, καθώς η γουέστερν μυθολογία δίνει τη θέση της σε εκείνη μιας υπαρξιακής οδύσσειας, περιπετειώδους και ταυτόχρονα μυστικιστικής, ο θεατής αρχίζει να νιώθει το ίδιο ανοίκεια με τον Γουίλιαμ Μπλέικ – έναν νεκρό που αναζητά το νόημα της ζωής! Και οι δύο εισέρχονται σε έναν καινούργιο κόσμο ανησυχητικών εικόνων χωρίς αφηγηματικές ευκολίες, προφανείς απαντήσεις και γραμμική λογική. Χωρίς όμως την παραμικρή εσωστρέφεια, καθώς τόσο η αγαπημένη στον σκηνοθέτη ζεν φιλοσοφία όσο και η καθαρή ποίηση είναι εδώ –όπως και στο «Ghost Dog» ή το «Paterson» – υπόθεση των απλών, καθημερινών ανθρώπων.
Διηγηματικά λακωνικός και φιλοσοφικά βαθύς, ο Τζάρμους συνδυάζει ειρωνεία, ρομαντισμό, γραφική βία, στοιχεία σλάπστικ κωμωδίας, ροκ ήχους (ο Νιλ Γιανγκ σε ένα τριπάτο σάουντρακ), ιστορικές αλήθειες και τη μυθολογία του πλέον θεαματικού σινε-είδους, υπογράφοντας με τον «Νεκρό» το πρώτο μεταμοντέρνο γουέστερν της κινηματογραφικής ιστορίας (η «Επιστροφή» του Ινιάριτου του χρωστά τα... πάντα). Μια ταινία σινεφίλ με τον τρόπο του Βέντερς, ονειρική με τον τρόπο του Ταρκόφσκι, παραδομένη ολοκληρωτικά και θαρραλέα στο παράδοξο με τον τρόπο του Λιντς. Επιπλέον, μελαγχολικά αστεία με τον τρόπο του Τζάρμους. Στην τελευταία σκηνή ο Κανένας σπρώχνει τη βάρκα με τον ετοιμοθάνατο (ή νεκρό προ πολλού) Μπλέικ στο ποτάμι: «Ώρα να επιστρέψεις εκεί απ’ όπου ήρθες». «Το Κλίβελαντ εννοείς;» ρωτάει εκείνος...
Περισσότερες πληροφορίες
Ο Νεκρός
Ο Γουίλιαμ Μπλέικ, λογιστής από το Κλίβελαντ, φτάνοντας στην πόλη Μηχανή, βρίσκει κατειλημμένη τη θέση του στο μεταλλουργείο. Περνά τη νύχτα με μια πόρνη και σε μια συμπλοκή με τον εραστή της βρίσκεται πυροβολημένος. Ένας περιφερόμενος Ινδιάνος, ονόματι Κανένας, αναλαμβάνει να τον περιθάλψει.
