Η «Επικίνδυνη Μέθοδος» του Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ, η οποία προβάλλεται από σήμερα στις αθηναϊκές αίθουσες, ενώνει και χωρίζει επί οθόνης τα δύο ιερά τέρατα της ψυχανάλυσης, τους Ζίγκμουντ Φρόιντ (Βίγκο Μόρτενσεν) και Καρλ Γιουνγκ (Μάικλ Φασμπέντερ). Ανάμεσά τους μια γυναίκα, αλλά και όσα συμβαίνουν στο ντιβάνι της ψυχοθεραπείας, στο οποίο το σινεμά ξαπλώνει πλέον τους ήρωές του ολοένα και συχνότερα.
H τέχνη του σινεμά και η επιστήμη της ψυχανάλυσης δεν μοιράζονται μόνο την κοινή ενασχόλησή τους με όσα «the dreams are made of». Έχουν και κοινά γενέθλια, καθώς ο όρος «ψυχανάλυση» αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Φρόιντ το 1896, στο «Κληρονομικότητα και η αιτιολογία των νευρώσεων», μόλις λίγους μήνες μετά την «Είσοδο του Τρένου στο Σταθμό» των αδερφών Λιμιέρ. Πρώιμες αναφορές στην τεχνική της ύπνωσης και σε τρελούς επιστήμονες βρίσκουμε σε ταινίες του γερμανικού εξπρεσιονισμού («Το Εργαστήριο του Δρα Καλιγκάρι» του 1919 και «Δρ Μαμπούζε, ο Παίχτης» του 1922), οι οποίες αντανακλούν το φόβο της επιβολής μιας αντιδραστικής εξουσίας στο συλλογικό ασυνείδητο ενός λαού. Αναφερόμαστε σε ψυχαναλυτικές τεχνικές και ψυχαναλυτές και όχι σε ψυχολόγους, ψυχιάτρους ή νευρολόγους, διακρίσεις που πολλές φορές είναι δύσκολο να γίνουν, ειδικά αν μιλάμε για την άλλη άκρη του Ατλαντικού και το αμερικανικό σινεμά, όπου οι όροι είναι –ακόμη και σε επαγγελματικό επίπεδο– μπερδεμένοι. Οι πρώτες χολιγουντιανές εικόνες του ψυχαναλυτή, πάντως, είναι εντελώς απλοϊκές και γραφικές, όπως αυτές του Φρεντ Αστέρ στο «Carefree» («Στου Χορού τον Ίλιγγο», 1938), ο οποίος υπνωτίζει –κι ερωτεύεται– την Τζίντζερ Ρότζερς, ή του Ραλφ Μπέλαμι, που αρχίζει να ψυχαναλύει τον γκάνγκστερ απαγωγέα του στο «Blind Alley» του 1939.
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’40, το σινεμά αρχίζει να ενηλικιώνεται και το φιλμ νουάρ είναι το πρώτο κινηματογραφικό είδος με σαφείς ψυχαναλυτικές αναφορές. Όπως ο ερευνητής του υποσυνειδήτου, έτσι και ο ιδιωτικός ντετέκτιβ αναζητά επικίνδυνα μυστικά που –κρυμμένα από το φως της ημέρας– «κυκλοφορούν» τη νύχτα, μυστικά τα οποία συνδέονται άμεσα με τις δομές εξουσίας μιας τυπικά ευνομούμενης πόλης (η κοινωνία, η ηθική και οι περιορισμοί της) αλλά και με απωθημένες, απόκρυφες επιθυμίες. Την ίδια περίοδο η Αμερική βάζει σταδιακά την ψυχανάλυση στην καθημερινότητά της, αρχίζοντας να δίνει κι επί της οθόνης ρόλο στους εκπροσώπους της. Συνήθως πρόκειται για ψυχιάτρους οι οποίοι κουράρουν περισσότερο ή λιγότερο σοβαρά νευρωτικούς και υστερικούς ασθενείς, δευτεραγωνιστικές παρουσίες που ενισχύουν την εικόνα του συνοφρυωμένου, λιγάκι «αρπαγμένου» επιστήμονα με τα γυαλιά, την πίπα, το μούσι και την ξενική προφορά. Ακόμη και ο Άλφρεντ Χίτσκοκ, του οποίου κάθε ταινία είναι κι ένας ψυχαναλυτικός θησαυρός, λίγες φορές ξάπλωσε τους ήρωές του στο ντιβάνι (όπως την κλεπτομανή και σεξουαλικά ψυχρή «Μάρνι»), αναφέρθηκε όμως άμεσα στη διαδικασία της ερμηνείας των ονείρων στη «Νύχτα Αγωνίας», στην οποία η Ίνγκριντ Μπέργκμαν αποκωδικοποιεί τον (σκηνογραφημένο από τον Σαλβαδόρ Νταλί) εφιάλτη του Γκρέγκορι Πεκ, λύνοντας με αυτόν τον τρόπο το φονικό μυστήριο.
Έτσι η κωμωδία είναι αυτή που εκμεταλλεύεται όλο και περισσότερο τις (αστείες) δυνατότητες ενός ψυχαναλυτή πρωταγωνιστή: ο Τζέρι Λιούις στο «Να Γιατρός, να Μάλαμα», ο Ιβ Μοντάν στη «Διπλή Ζωή της Ντέζι Γκέιμπλ», ο Τζέιμς Κόμπερν ως «Μυστικοσύμβουλος του κ. Προέδρου» και πιο πρόσφατα ο αμίμητος Μπίλι Κρίσταλ στο «Ανάλυσέ το» ή η Μέριλ Στριπ στο «Εγώ, Αυτός και η Μητέρα του». Καταλυτική είναι, φυσικά, η παρουσία του Γούντι Άλεν, στις ταινίες του οποίου πρωταγωνιστές και κομπάρσοι καταφεύγουν σωρηδόν στους θιασώτες του Φρόιντ, που μπορεί να αλλάξουν με σοβαρό («Μια Άλλη Γυναίκα») ή ανάλαφρο τρόπο («Ζέλιγκ») τη ζωή των γύρω τους, μπορεί όμως και να επηρεαστούν ανεπανόρθωτα από τα βίτσια του ασθενή τους και να ερωτευτούν κι αυτοί ένα… πρόβατο, όπως ο Τζιν Γουάιλντερ στο «Όλα Όσα Θέλετε να Μάθετε για το Σεξ». Στην Ευρώπη αυτόν το ρόλο αναλαμβάνει ο Νάνι Μορέτι με τα «Sogni d’Oro», «Bianca», «Το Δωμάτιο του Γιου μου», «Έχουμε Πάπα!»
Από την άλλη, στα οσκαρικά δράματα ο ψυχαναλυτικός καναπές κρύβει μόνο ενοχές και τραύματα. Από τον Τζαντ Χερς των «Συνηθισμένων Ανθρώπων» μέχρι την Μπάρμπρα Στρέιζαντ του «Πρίγκιπα της Παλίρροιας» και τον Ρόμπιν Γουίλιαμς του «Ξεχωριστού Γουίλ Χάντινγκ», ο γιατρός είναι αυτός που κρατά την ψυχολογική λύτρωση του βασικού ήρωα στα χέρια (ή τα λόγια) του – μαζί κι εκείνη του αγωνιούντος θεατή. Αντίστοιχη η εικόνα και στα βρετανικά «Έκβους» (με τον Ρίτσαρντ Μπάρτον) και «Η Δύναμη της Σάρκας» (με τον Αρτ Γκαρφάνγκελ), με τη σεξουαλική επιθυμία και την απώθησή της να κρύβουν τις πολύτιμες όσο κι επικίνδυνες απαντήσεις. Γιατί, αν ρωτήσετε τους πρωταγωνιστές των θρίλερ, η ψυχαναλυτική διαδικασία μόνο κινδύνους κρύβει: σχιζοφρενείς, ασθενείς με πολλαπλές προσωπικότητες, και γενικώς τρελοί για δέσιμο εναλλάσσονται σε ρόλους θεραπευόμενου και θεραπευτή («Προετοιμασία για Έγκλημα», «Η Ύποπτη», «6η Αίσθηση», «Το Χρώμα της Νύχτας», «Donnie Darko», «Επαφή Τέταρτου Τύπου»), με τον αξεπέραστο Χάνιμπαλ Λέκτερ της «Σιωπής των Αμνών» να κάνει στην άκρη κάθε συνάδελφό του ψυχαναλυτή, ψυχίατρο ή serial killer...
Περισσότερες πληροφορίες
Μία Επικίνδυνη Μέθοδος
Ο Ελβετός ψυχαναλυτής Καρλ Γιουνγκ αναλαμβάνει να κουράρει τη γοητευτική, σεξουαλικά καταπιεσμένη Σαμπίνα Σπίλρεϊν, η σχέση του με την οποία θα κλονίσει τις προσωπικές αλλά και τις επιστημονικές πεποιθήσεις του.
