Καλώντας μας σε μια σινεφίλ γιορτή, την οποία οργανώνει για πρώτη φορά το ίδιο, το ελληνικό σινεμά θα απονείμει τη Δευτέρα 3 Μαΐου τα δικά του Όσκαρ, έτοιμο να υποδεχτεί μια νέα εποχή κι έναν καινούργιο νόμο.
Οι θεατές ξανάρχονται
Οκτώβριος 1983. Στο 24ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης η μία έκπληξη διαδέχεται την άλλη: «Γλυκιά Συμμορία», «Ρεμπέτικο», «Ρεβάνς», «Υπόγεια Διαδρομή», «Προσοχή Κίνδυνος». Την επόμενη χρονιά βγαίνουν στις αίθουσες το «Λούφα και Παραλλαγή», ο «Έρωτας του Οδυσσέα», η «Τιμή της Αγάπης», ο «Ξαφνικός Έρωτας», το «Ταξίδι στα Κύθηρα». Η διάχυτη αισιοδοξία για μια αναγέννηση του ελληνικού σινεμά θα σβήσει γρήγορα, όμως, για να έρθει ύστερα από μια δεκαετία πέτρινων χρόνων η διπλή βράβευση των ταινιών «Λευτέρης Δημακόπουλος» και «Απ’ το Χιόνι» στο διεθνοποιημένο πλέον φεστιβάλ της συμπρωτεύουσας και όλοι να αναθαρρήσουν. «Τέλος Εποχής» άραγε; Αλλά ούτε η δεκαετία του ’90 θα έφερνε την πολυπόθητη αλλαγή κλίματος και τους θεατές ξανά πίσω στις αίθουσες. Χρειάζονταν οι πρώτοι πολυκινηματογράφοι και –αρχής γενομένης από το «Safe Sex»– μια σειρά ταινιών («Πολίτικη Κουζίνα», «Λούφα και Παραλλαγή: Σειρήνες στο Αιγαίο», «Νύφες», «El Greco») που θα έσπαγαν για τα καλά τον πάγο μεταξύ του μεγάλου κοινού και των δημιουργών που δεν θα φοβούνταν, καλοπιάνοντάς το, να το κοιτάξουν στα μάτια. Οι άφαντοι για πολύ καιρό παραγωγοί δηλώνουν και πάλι το «παρών», τα γραφεία διανομής αρχίζουν να διαβάζουν σενάρια και να επενδύουν ξανά παρέα με τα τηλεοπτικά κανάλια στις ελληνικές ταινίες, οι τηλεοπτικής κοπής κωμωδίες διαδέχονται η μία την άλλη. Μ’ αυτά και μ’ εκείνα τη σεζόν 2006-07 το κοντέρ γράφει 2.000.000 εισιτήρια και την αμέσως επόμενη 2.300.000, αγγίζοντας έπειτα από… αμνημόνευτα χρόνια το 20% των συνολικών ετήσιων κινηματογραφικών εισπράξεων. Έτσι, ενώ στην οθόνη το σύνθημα που κυριαρχεί είναι «(tell a) Straight Story», έξω από αυτήν όλοι διαπιστώνουν πως το πράγμα… is complicated.
Διακοπή για διαφημίσεις
Μαζί με τους θεατές και τα χαμόγελα επέστρεψαν όχι μόνο τα χρόνια, αλλά και μερικά ολοκαίνουργια προβλήματα. Το βασικότερο όλων δεν είναι άλλο από το περιβόητο 1,5%, το ποσοστό δηλαδή επί του τζίρου (προσοχή: όχι του κέρδους, του τζίρου!) των τηλεοπτικών διαφημιστικών εσόδων, το οποίο θα έπρεπε να επενδύεται από τα κανάλια εδώ και 20 χρόνια (!) στην κινηματογραφική παραγωγή. Αλλά κανένας υπουργός δεν τα έβαλε με τους κρατούντες των ΜΜΕ και ο νόμος του 1991 δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Τι είμαστε εμείς; Κορόιδα Δανοί να ρίχνουμε 60 εκατομμύρια κρατικά ευρώ στο σινεμά ετησίως; Δεν ήταν, όμως, μόνο αυτό. Όσο περισσότεροι άνθρωποι εμπλέκονταν με την παραγωγή, όσο τα έσοδα των ελληνικών ταινιών αυξάνονταν, τόσο φανερότερο γινόταν ότι το πλαίσιο στο οποίο η βιομηχανία (άντε βιοτεχνία…) κινούνταν ήταν γραφειοκρατικό, αντιπαραγωγικό κι εντελώς ξεπερασμένο. «Όλοι οι εμπλεκόμενοι, παραγωγοί, διανομείς, αιθουσάρχες, θέλουν και οφείλουν να έχουν οικονομικά κίνητρα επιστροφής χρημάτων, έτσι ώστε ο καθένας από την πλευρά του να μπορεί να στηρίζει όχι μόνο τις εμπορικές ταινίες, αλλά και τις πιο «μικρές», λέει η Άρτεμις Σκουλούδη του τμήματος παραγωγής της Village Films. Αλλά η διαδικασία επιστροφής φόρου σε όσους πρόβαλλαν ελληνικές ταινίες (αιθουσάρχες και διανομείς) είχε διαστρεβλωθεί πλήρως, δεν είχε θεσπιστεί κανένα (φοροαπαλλακτικό) κίνητρο για τους επίδοξους επενδυτές και χορηγούς, δεν υπήρχε καμία πρόβλεψη για τις νέες τεχνολογίες. Ακόμη και η έννοια του τι είναι κινηματογραφική ταινία ή πώς αποκτάται η ελληνικότητα μιας παραγωγής, ξενόγλωσσης ή μη, ήθελαν αναθεώρηση – πολύ λογικό για ένα νόμο που το κύριο σώμα του συντάχτηκε το 1985. Τι πιο απλό από το να εκπονηθεί ένας καινούργιος, λοιπόν;
Στην παγίδα του νόμου
Η κατασκευή των αιγυπτιακών πυραμίδων; Να τετραγωνιστεί ο κύκλος; Η κατάκτηση του Euro το 2004; Ανάλογο κατόρθωμα φαντάζει η εκπόνηση ενός μοντέρνου νομικού κινηματογραφικού πλαισίου, καθώς τα (μικρο)συμφέροντα των συντεχνιών αποδεικνύονται κάθε φορά ισχυρότερα από οποιαδήποτε πολιτική θέληση. Λογικό είναι αυτά τα οποία διεκδικούν οι πολυκινηματογράφοι, λόγου χάρη, να συγκρούονται με τα οφέλη των παραδοσιακών αιθουσών ή οι παραγωγοί να ζητούν ισχυροποίηση της θέσης τους απέναντι στους σκηνοθέτες και τους τεχνικούς και το αντίστροφο. Αλλά αν σ’ αυτά προσθέσετε τα κομματικά, τα προσωπικά και το ότι στην Ελλάδα οι συνδικαλιστές (καλλιτεχνικά ανενεργοί οι περισσότεροι) έχουν βάσει νόμου έλεγχο των κέντρων αποφάσεων (γενική συνέλευση του Κέντρου Κινηματογράφου, Γνωμοδοτικό Συμβούλιο, επιτροπή απονομής Κρατικών Βραβείων), έχετε πάρει μόνο μικρή γεύση από το συνολικό αλαλούμ. Επί υπουργίας Πέτρου Τατούλη συντάχτηκε ένα τσάτρα-πάτρα προσχέδιο, το οποίο αποσύρθηκε νύχτα, καθώς συνάντησε την αντίθεση ολόκληρου του χώρου. Ακόμα και τις σωστές παρατηρήσεις τις έφαγε το σκοτάδι –και άντε πάλι από την αρχή. Επί θητείας Μιχάλη Λιάπη συγκροτείται μία επιτροπή με πρόεδρο τον Κώστα Γαβρά, η οποία –αφού λοιδορείται από τη Διασωματειακή Επιτροπή– καταθέτει μια σειρά εκσυγχρονιστικών προτάσεων που, ανάμεσα σε άλλα, αφήνουν τους συνδικαλιστές στην άκρη, όπως συμβαίνει και σε όλο τον υπόλοιπο πολιτισμένο κόσμο. Ως μέλος της είδα από κοντά ένα μέρος του παιχνιδιού που παίζεται πίσω από τις κλειστές πόρτες κι όταν ο Λιάπης αντικαταστάθηκε από τον Αντώνη Σαμαρά, δεν χρειαζόταν και μεταπτυχιακό για να καταλάβεις ότι τελικά θα έπρεπε να περιμένουμε χρόνια και καιρούς για να δούμε φως στην άκρη του τούνελ.
Guerillas in the mist
Κι ενώ οι προς κατανάλωση αντιπαραθέσεις μεγάλωναν την εσωστρέφεια και οι οθόνες συνέχιζαν να προβάλλουν, θαρρείς, την ίδια κωμωδία σε δίωρα επεισόδια, το ελληνικό σινεμά αποφασίζει να κηρύξει αντάρτικο. Μια ομάδα δημιουργών, αρχικά 30-35, συγκροτεί την κίνηση Κινηματογραφιστές στην Ομίχλη και λέει δημόσια τα πράγματα με τ’ όνομά τους. Απαιτεί καινούργιο νόμο κφι αποφασίζει να μην υποβάλει τις ταινίες των μελών του, τα οποία σε λίγους μήνες έφτασαν τα 100, στα Κρατικά Βραβεία, άρα και να μην τις προβάλει στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Παράλληλα με το εσωτερικό μέτωπο, ωστόσο, κάτι ελληνικό αρχίζει να κινείται την ίδια στιγμή και στο διεθνή χώρο. Η χώρα μας εκπροσωπείται στο Φεστιβάλ Βερολίνου με τη «Σκόνη του Χρόνου», το «Παράδεισος στη Δύση» και τη «Στρέλλα», ο «Κυνόδοντας» ενθουσιάζει τις Κάνες κι επιστρέφει με δύο σπουδαία βραβεία, ο Αντώνης Καφετζόπουλος αποσπά το βραβείο ερμηνείας στο Λοκάρνο για την «Ακαδημία Πλάτωνος». Η ευφορία επιστρέφει, η κυβέρνηση αλλάζει, η Θεσσαλονίκη γιορτάζει τα 60 φεστιβαλικά της χρόνια με 8 δευτεροκλασάτες ελληνικές ταινίες και το 2010 βρίσκει το νόμο σε καινούργιο υπουργικό συρτάρι. Αλλά η Ομίχλη επιμένει και κάνει το επόμενό της βήμα. Με βάση τα μέλη της, ιδρύεται τον Νοέμβριο η Ελληνική Ακαδημία Κινηματογράφου, μια πολυετής επιθυμία και αναγκαιότητα του χώρου, η οποία παρέμενε πάντα στο επίπεδο των εξαγγελιών. Μια ανεξάρτητη αρχή, «η οποία θα συνενώνει όλους τους επαγγελματίες που ενεργά και σε διάρκεια διαμορφώνουν το σύγχρονο κινηματογραφικό τοπίο της χώρας» –όπως συμβαίνει και σε όλο τον υπόλοιπο πολιτισμένο κόσμο–, με θεσμοθετημένο ρόλο και παιδαγωγικό χαρακτήρα. Τον Δεκέμβριο έγιναν, μάλιστα, και οι πρώτες αρχαιρεσίες, οι οποίες ανέδειξαν το διοικητικό συμβούλιο: Τάσος Μπουλμέτης (πρόεδρος), Κωνσταντίνος Μωριάτης, Αντουανέτα Αγγελίδη (αντιπρόεδροι), Δημήτρης Αθανίτης (γραμματέας), Κώστας Λαμπρόπουλος (ταμίας), Σωτήρης Γκορίτσας, Αντώνης Καφετζόπουλος, Παναγιώτης Παπαχατζής, Γιώργος Αργυροηλιόπουλος (μέλη).
And the winner is…
Με συνολικά 41 ταινίες, εκ των οποίων 10 ντοκιμαντέρ, και θεατές που έφτασαν τους 1.900.000 (καθόλου άσχημα…), το 2009 ήταν μια καθοριστική χρονιά για το ελληνικό σινεμά. Σταθερή παραγωγή, αν και τώρα δεν υπάρχει ούτε ευρώ για τα κοινόχρηστα στα ταμεία του Κέντρου, επιβεβαίωση της εμπορικής δυναμικής των κωμωδιών («Νήσος», «Η Κληρονόμος», «Σούλα Έλα Ξανά» στο top 3), ελπιδοφόρα μηνύματα από την υποδοχή της «Στρέλλας», του «Κυνόδοντα» και της «Ακαδημίας Πλάτωνος». Αυτές οι τρεις είναι, άλλωστε, και οι ταινίες που κυριαρχούν στις υποψηφιότητες των βραβείων της Ακαδημίας (τα οποία, σημειωτέον, δεν έχουν ακόμα αποκτήσει το «εμπορικό» τους όνομα π.χ. Όσκαρ, Σεζάρ, Λόλα, Γκόγια…) με 11, 8 και 4 αντίστοιχα, ενώ 9 μετρά και η «Ψυχή Βαθιά» του Παντελή Βούλγαρη. Χωρίς μεγάλες εκπλήξεις οι επιλογές, έτσι κι αλλιώς, με εντυπωσιακή την παρουσία του «Ricordi Mi» (4 υποψηφιότητες), την είσοδο του «Guilt» στην πεντάδα της καλύτερης ταινίας, τον διπλό Κώστα Βουτσά στο δεύτερο αντρικό ρόλο και την απουσία του «Συντρίμμια Ψυχής» απ’ όλες τις κατηγορίες πλην της μουσικής (Νίκος Κυπουργός), καθαρά για… αγγλόφωνους λόγους. Τη Δευτέρα, λοιπόν, στο Μέγαρο Μουσικής, στις 8.30 μ.μ., με παρουσιαστή τον Γιώργο Κιμούλη, ο ελληνικός κινηματογράφος αφήνει πίσω του μια ολόκληρη εποχή και υποδέχεται –με αισιοδοξία και χαλαρή διάθεση– μια καινούργια. Δεν μένει παρά η πολυαναμενόμενη κίνηση προστασίας του από την πολιτεία (άλλοι λένε πως κάτι θα ανακοινωθεί από επίσημα χείλη στην τελετή απονομής, άλλοι βάζουν deadline το Φεστιβάλ Κανών τον Μάιο), η οποία έκανε την πρώτη σωστή κίνηση θεσπίζοντας στο νέο φορολογικό νομοσχέδιο φοροαπαλλαγές για όσους επενδύουν στην κινηματογραφική παραγωγή. «Ο νέος κινηματογραφικός νόμος, ο οποίος πιθανότατα θα προβλέπει επιστροφή έως και 40% της αρχικής επένδυσης, είναι ένα πολύ σοβαρό κίνητρο για να μπουν στο χώρο νέοι και ανεξάρτητοι επενδυτές περιορίζοντας το ρίσκο της επένδυσής τους», υποστηρίζει η Άρτεμις Σκουλούδη. Απαραίτητη, επίσης, και μια γερή δόση υπομονής, καθώς όταν έρχεται το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ο πολιτισμός την κάνει με ελαφρά πηδηματάκια. Κοντός ψαλμός, αλληλούια…
ΟΙ ΥΠΟΨΗΦΙΟΤΗΤΕΣ
Καλύτερη ταινία«Ακαδημία Πλάτωνος», «Guilt», «Κυνόδοντας», «Στρέλλα», «Ψυχή Βαθιά»
Ντοκιμαντέρ«Άλλος Δρόμος δεν Υπήρχε»,«Εθνικός Κήπος», «Ξένες σε Ξένη Χώρα»
Μικρού μήκους ταινία«Απογραφή», «Κι Εγώ για Μένα», «Mesecina», «Μετά το Χαρακτηριστικό Ήχο», «Ο Σκύλος»
ΣκηνοθεσίαΦίλιππος Τσίτος («Ακαδημία Πλάτωνος»), Γιώργος Λάνθιμος («Κυνόδοντας»), Πάνος Χ. Κούτρας («Στρέλλα»)
Πρωτοεμφανιζόμενος σκηνοθέτηςΑργύρης Παπαδημητρόπουλος («Bank Bang»), Βαρδής Μαρινάκης («Μαύρο Λιβάδι»), Μαργαρίτα Μαντά («Χρυσόσκονη»)
ΣενάριοΑλέξης Καρδαράς, Φίλιππος Τσίτος («Ακαδημία Πλάτωνος»), Γιώργος Λάνθιμος, Ευθύμης Φιλίππου («Κυνόδοντας»), Πάνος Χ. Κούτρας, Παναγιώτης Ευαγγελίδης («Στρέλλα»)
Α΄ Αντρικός ρόλοςΑντώνης Καφετζόπουλος («Ακαδημία Πλάτωνος»), Χρήστος Στέργιογλου («Κυνόδοντας»), Γιάννης Κοκιασμένος («Στρέλλα»)
Α΄ Γυναικείος ρόλοςΑγγελική Παπούλια («Κυνόδοντας»), Θεοδώρα Τζήμου («Ricordi Mi»), Μίνα Ορφανού («Στρέλλα»)
Β΄ Αντρικός ΡόλοςΚώστας Βουτσάς («Bank Bang»), Χρήστος Πασσαλής («Κυνόδοντας»), Κώστας Βουτσάς («Ο Διαχειριστής»)
Β΄ Γυναικείος ΡόλοςΜπέτυ Βακαλίδου («Στρέλλα»), Άννα Μάσχα («Χρυσόσκονη»), Βικτώρια Χαραλαμπίδου («Ψυχή Βαθιά»)
Φωτογραφία«Μαύρο Λιβάδι», «Ricordi Mi», «Ψυχή Βαθιά»
Μοντάζ«Κυνόδοντας», «Ricordi Mi», «Στρέλλα»
Μουσική«Στρέλλα», «Συντρίμμια Ψυχής», «Ψυχή Βαθιά»
Σκηνογραφία«Μαύρο Λιβάδι», «Στρέλλα», «Ψυχή Βαθιά»
Ενδυματολογία«Μαύρο Λιβάδι», «Στρέλλα», «Ψυχή Βαθιά»
Μακιγιάζ«Στρέλλα», «Το Κακό στην Εποχή των Ηρώων», «Ψυχή Βαθιά»
Ήχος«Παράδεισος στη Δύση», «Ricordi Mi», «Ψυχή Βαθιά»
Ειδικά εφέ / Κινηματογραφική καινοτομία«Κυνόδοντας», «Το Κακό στην Εποχή των Ηρώων», «Ψυχή Βαθιά»
Τάσος Μπουλμέτης: Ο πρόεδρος της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου μιλά στο «α»
Μοναδικός υποψήφιος, ο δημιουργός της «Πολίτικης Κουζίνας» ήταν μια ομόφωνη επιλογή για τη θέση του προέδρου της Ακαδημίας Κινηματογράφου. Ανάμεσα στα τρεχάματα για τις τελευταίες λεπτομέρειες της τελετής απονομής των βραβείων, μας μίλησε για τους σκοπούς και τους στόχους του νέου θεσμού.
Πώς ξεκίνησαν όλα αυτά; Ως μετεξέλιξη της Ομίχλης;Μετεξέλιξη δεν είναι. Είναι η δέσμευση της Ομίχλης εκ μέρους ενός μεγάλου τμήματος της κινηματογραφικής κοινότητας για δημιουργία ενός ανεξάρτητου θεσμού, μακριά από την κρατική «βοήθεια». Σε όλη την Ευρώπη αλλά και στην Αμερική, οι Ακαδημίες ξεκινούν σαν κλαμπ των ενεργών κινηματογραφιστών. Κάποια μέλη κάνουν την αρχή –σε μας ήταν 108, ενώ τώρα έχουμε φτάσει τα 182– και σταδιακά αποδέχονται οι υπόλοιποι τους καταστατικούς όρους, οι οποίοι φυσικά μεταλλάσσονται. Η ίδρυση Ελληνικής Ακαδημίας ήταν ένα πάγιο αίτημα του χώρου από παλιά, ακόμη και όταν τα πράγματα δεν ήταν τόσο πολωμένα. Κάποια από τα μέλη της Ομίχλης, λοιπόν, έκαναν το πρώτο βήμα.
Όλη η φιλολογία που αναπτύσσεται γύρω από την Ακαδημία αφορά τώρα την απονομή των βραβείων. Ο ρόλος της, βέβαια, φαντάζομαι ότι δεν είναι μόνον αυτός.Τα βραβεία είχαν μια στρατηγική προτεραιότητα. Ο κύριος λόγος είναι ότι σ’ αυτήν την τυρβώδη περίοδο που περνούν και το ελληνικό σινεμά, και η ελληνική κοινωνία, κάποιοι κινηματογραφιστές χρησιμοποίησαν πέρυσι τις ταινίες τους ως εμπροσθοφυλακή και αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στα –κάθε άλλο παρά αδιάβλητα– Κρατικά Βραβεία. Πίσω τους συσπειρώθηκε σχεδόν το σύνολο της ενεργής κινηματογραφίας μας για να ζητήσει τι; Δεν ζήτησε χρήματα. Ζήτησε θεσμούς και την εφαρμογή των νόμων. Έτσι, η Ακαδημία αναγνώρισε ότι ένα σκέλος αυτής της κίνησης ήταν η αμφισβήτηση της διαδικασίας απονομής των βραβείων και θεώρησε καθήκον της να την αντικαταστήσει με μια δικαιότερη και πιο δημοκρατική. Κι αυτό έπρεπε να γίνει άμεσα. Ως ιδιωτικός φορέας πολιτισμού, η Ακαδημία θα επιχειρήσει να ευαισθητοποιήσει την πολιτεία σε οτιδήποτε αφορά την οπτικοακουστική πολιτιστική δραστηριότητα στη χώρα μας και ταυτόχρονα να εδραιώσει μια νέα σχέση ανάμεσα στο εγχώριο κοινό και στην ελληνική ταινία. Έχουμε αποφασίσει μια σειρά δράσεων προς αυτές τις κατευθύνσεις, μια σινεφίλ γιορτή, κάποια σεμινάρια, ένα συνέδριο, τα οποία θα θέλαμε όμως να ανακοινώσουμε στην τελετή απονομής.
Αλήθεια, πώς φαντάζεσαι την τελετή;Η επιθυμία μας είναι να γίνει μια σεμνή, σοβαρή τελετή, χωρίς μιζέριες και χωρίς περιττές γκλαμουριές, η οποία να επικεντρώνεται αφενός στην αξιόπιστη διαδικασία εκλογής και αφετέρου στο πώς νοηματοδοτούμε τον ελληνικό κινηματογράφο και τους ανθρώπους που τον αντιπροσωπεύουν σε μια περίοδο κρίσης.
