Ένας από τους καλύτερους εν ενεργεία Ευρωπαίους σκηνοθέτες και ένας εκ των πλέον αγαπημένων δημιουργών των εγχώριων σινεφίλ, ο Ράντου Ζούντε, πρόκειται να επισκεφτεί για μία ακόμα φορά την Αθήνα ενόψει του 14ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου (3-18/12). Ο Ρουμάνος πρόκειται να παρουσιάσει το σπάνιο ντοκιμαντέρ του "Η Αναχώρηση των Τρένων" (σε συν-σκηνοθεσία με τον Αντριάν Τσιοφλάνκε, 2020), όπως επίσης το βιτριολικό "Kontinental ‘25" που προβάλλεται μετά την τελετή απονομής των βραβείων της διοργάνωσης (15/12).
Η δεύτερη δουλειά του σκηνοθέτη για αυτήν τη χρονιά μαζί με το "Dracula", το "Kontinental ‘25" προξενεί εξαρχής εντύπωση διότι μοιάζει να έχει γυριστεί χειροποίητα, με περιορισμένο προϋπολογισμό και χωρίς υφολογική επιτήδευση, δίνοντας την αίσθηση πως ο Ζούντε θέλει να αφήσει πίσω του το καλογυαλισμένο "φεστιβαλικό" στυλιζάρισμα των προηγούμενων φιλμ που τον έκαναν διάσημο στο arthouse κύκλωμα. Όπως γράψαμε μετά την παγκόσμια πρεμιέρα της ταινίας στο τελευταίο Φεστιβάλ Βερολίνου: "Φυσικά, αυτό δε σημαίνει πως η ταινία δεν είναι πλούσια σε ιδέες, κάθε άλλο, ο Ρουμάνος σατιρίζει σαρδόνια τις ενοχές των σύγχρονων λευκών μικραστών και δη των συμπατριωτών του, δίχως να προσπερνά την εθνικιστική ανοησία που φαίνεται να κυριαρχεί τελευταία στη ρουμανική πολιτική πραγματικότητα. Όλα αυτά, καθώς μια δικαστική κλητήρας που ανήκει στην ουγγρική μειονότητα της Τρανσιλβανίας, όπου τοποθετείται η δράση, εκτελεί την έξωση ενός απόρου συνοδεία αστυνομικών δυνάμεων. Δίνεται λίγος χρόνος στον άντρα να μαζέψει τα πράγματά του, όμως, στη συνέχεια εκείνος αυτοκτονεί. Η κίνησή του καταρρακώνει ψυχολογικά την ηρωίδα η οποία πια οφείλει να διαχειριστεί τις δραματικές συνέπειες του λειτουργήματός της.
Το ‘Kontinental ‘25’ συνιστά ταυτόχρονα εξωφρενική κωμωδία και οξυδερκές πολιτικό δοκίμιο, δίπολο ταυτόσημο με τη σκηνοθετική σφραγίδα του Ζούντε, όπως επίσης μια εξερεύνηση του μοντέρνου άγχους γύρω από το κόστος της προσωπικής ευθύνης. Η πρωταγωνίστρια ‘έκανε απλώς τη δουλειά της’ ή οφείλει να φέρει ηθικό βάρος λόγω της θέσης της; Ήρθαν ‘απλώς’ έτσι τα πράγματα ή ο άκρατος κυνισμός της ελεύθερης αγοράς επιλέγει να μην υπολογίζει μη προνομιούχες ανθρώπινες ζωές; Ο Ζούντε επιφορτισμένος με το βιτριολικό σαρκασμό του δεν αφήνει τίποτα ασχολίαστο, αναδεικνύοντας παράλληλα τις σουρεαλιστικές αντιφάσεις του ύστερου καπιταλισμού. Όπως την ανάγκη ενός ντελιβερά να ‘ντύσει’ το κιβώτιό του με την επιγραφή ‘είμαι Ρουμάνος’, ώστε να προτιμηθεί έναντι των μεταναστών και εξίσου ταξικά υποβαθμισμένων συναδέλφων του. Η μοντέρνα εθνική ταυτότητα των συμπατριωτών του σκηνοθέτη αποδομείται μέσα από την αμηχανία της να εμπνεύσει φρέσκιες συλλογικές αφηγήσεις, αλλά κυρίως, από την αδυναμία της να προστατεύσει όσα, όντως, την απειλούν. Όπως τις ξένες επενδύσεις που αποικιοκρατικά αλλοιώνουν τον πολιτισμικό - αρχιτεκτονικό χαρακτήρα ολόκληρων πόλεων, και άρα δρουν αποξενωτικά προς τους κατοίκους της.
Παρά το έκδηλο και αβίαστο ενδιαφέρον που δημιουργεί το ‘Kontinental ‘25’, την ίδια στιγμή αποτελεί μια πρώτη ένδειξη πως ο Ζούντε αρχίζει να επαναλαμβάνει τον εαυτό του. Τα στατικά πλάνα της πόλης, οι γνώριμοι διανοουμενίστικοι στοχασμοί, οι πολλαπλές κινηματογραφικές αναφορές και οι μεγάλες διαλογικές σκηνές συγκεντρωτικά λειτουργούν, αλλά δεν παύουν να ανήκουν σε εργαλεία που έχουν χρησιμοποιηθεί ξανά, ίσως με μεγαλύτερη ευστοχία, από τον ίδιο δημιουργό στο παρελθόν. Ο Ρουμάνος, πάντως, παραμένει μεταξύ των ελάχιστων που υπηρετούν σήμερα το σύγχρονο, εμβριθές και αδιαπραγμάτευτα πολιτικό σινεμά".
Στη γερμανική πρωτεύουσα, λοιπόν, λίγες μέρες προτού αποσπάσει το βραβείο καλύτερο σεναρίου, συναντήσαμε τον Ζούντε στην παγωμένη Ποτσντάμερ Πλατς, όπου και κουβεντιάσαμε αναλυτικά για το "Kontinental ‘25".
Η ταινία σας ξεκινά με μια αυτοκτονία και τελειώνει με την εμφάνιση ενός ιερέα, σα να μπαίνει ένα τέλος σε μια σεμνή τελετή. Είναι αυτή μια μεταφορά σας για τη σύγχρονη πολιτική κατάσταση;
Εν μέρει ναι, αν και δεν πιστεύω πως είμαι σε θέση να εκφέρω ένα ολοκληρωμένο σχόλιο για τα μοντέρνα πολιτικά αδιέξοδα ή ακόμα περισσότερο να προτείνω κάποια λύση. Προσωπικά, με εμπνέει μια φράση του Ζακ Ριβέτ τον οποίο, παρεμπιπτόντως, προτιμώ περισσότερο ως κριτικό παρά ως σκηνοθέτη. Είχε πει, λοιπόν, ότι η σπουδαιότερη δύναμη του σινεμά είναι η ικανότητά του να περιγράφει. Συμπληρωματικά, παραθέτω και μία ρήση του Γκαίτε, ο οποίος υποστήριζε πως πρέπει να έχουμε ως σημείο αναφοράς την τέχνη της περιγραφής. Επομένως, υπό μία έννοια, με τα πενιχρά μέσα μου προσπαθώ να προσφέρω ακριβώς αυτό, μια περιγραφή.
Ωστόσο, η παρουσία του ιερέα σχετίζεται με την άρρηκτη σύνδεση μεταξύ της επίσημης εκκλησίας και της ρουμανικής εξουσίας. Η χώρα δεν υπήρξε ποτέ κοσμικό κράτος, ούτε καν κατά τη διάρκεια του κομμουνισμού. Η σύνδεση κράτους - εκκλησίας ήταν ανέκαθεν στενή και σήμερα περισσότερο από οποτεδήποτε άλλοτε. Το πιο τραγικό, όμως, είναι ότι δεν υπάρχει κανένα εναλλακτικό κοινωνικό μοντέλο στο οποίο να προσδοκάς μια αλλαγή. Για αυτό έχουμε φτάσει στο σημείο πολύς κόσμος να στρέφεται προς φασίστες σαν τον Τραμπ, τον Πούτιν και τον Όρμπαν, γιατί θεωρεί πως όλοι οι πολιτικοί είναι ίδιοι.
Και η επιλογή της Τρανσυλβανίας και συγκεκριμένα της πόλης του Κλουζ για φόντο, πώς προέκυψε;
Στο "Kontinental '25" με ενδιέφερε πολύ να εξερευνήσω την έννοια της ιδιοκτησίας. Και πιο αναλυτικά, το πώς ο δημόσιος διάλογος έχει επαναφέρει συζητήσεις που κυριαρχούσαν πριν το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ακόμα και τον 19ο αιώνα, οι οποίες αφορούν τη χάραξη συνόρων. Με ενδιέφερε, άρα, η ιδέα πώς συναισθηματικά εκτός από γεωπολιτικά κάποιοι λαοί νιώθουν πως τους ανήκει ιστορικά η Τρανσυλβανία, πως έχουν λόγο πάνω της. Αλλά, για να είμαι ειλικρινής, η αφετηρία της εν λόγω παραγωγής είναι τελείως διαφορετική.
Βρισκόμασταν ήδη στο Κλουζ για τα γυρίσματα του "Dracula" και μου ήρθε η εξής ιδέα. Αφού έχουμε έτοιμο τον εξοπλισμό, το συνεργείο και τους ηθοποιούς, γιατί δεν κάνουμε άλλη μία ταινία; Θυμήθηκα ότι έτσι προέκυψε το "Ride in the Whirlwind" του Μόντε Χέλμαν, μετά από προτροπή του Ρότζερ Κόρμαν, οπότε είπα να το δοκιμάσω. Το συζήτησα με τον παραγωγό μου Άλεξ Τεοντορέσκου και βρήκαμε μια πρακτική λύση. Αντί για μισθό, θα πληρώναμε τους συνεργάτες μας μέσω ποσοστών στα δικαιώματα του φιλμ που θα φτιάχναμε. Εννοείται πως κανείς δεν περίμενε βρεθεί με κάποιο υπέρογκο ποσό στα χέρια, αλλά οι πάντες ήταν ψημένοι. Στην πορεία μας στήριξαν και κάποιοι χρηματοδότες, οπότε υλοποιήθηκε το πρότζεκτ.
Εκτός από την την ιδιοκτησία, εξίσου σημαντική είναι και η θεματική της ευθύνης και της ενοχής, δίπολο που βαραίνει την κεντρική ηρωίδα.
Όντως, μάλιστα θα τολμούσα να πω ότι παρα-είναι ενοχική. Ταυτόχρονα, θεωρώ πως οι ενοχές συνοδεύονται από μια χειροπιαστή τραγικότητα. Γιατί ακόμα και εάν νιώθεις ειλικρινά άσχημα για κάτι, ακόμα και εάν αναλάβεις μερίδιο της ευθύνης που σου αναλογεί, δεν παύεις να συνεχίζεις τη ζωή σου κουβαλώντας τις ενοχές μέσα σου. Απλά αυτή η γυναίκα βρίσκεται σε μια αδιέξοδη θέση, γιατί δουλεύει σαν κρατικός λειτουργός και οφείλει να εκτελεί εντολές. Παραδόξως, λοιπόν, παρά τα όσα κάνει, δεν μπορεί κάποιος να την κατηγορήσει ότι δεν είναι μια καλή επαγγελματίας. Όπως είπε και ένας φίλος σκηνοθέτης όταν διάβασε το σενάριο, είναι υπερβολικά τέλεια! Συν τοις άλλοις, οι ενοχές της οφείλονται στο γεγονός πως ουσιαστικά μιλάμε για έναν καλό άνθρωπο. Είναι οικογενειάρχης, χαμηλών τόνων, ουμανίστρια κ.ο.κ. Είναι ένα γρανάζι του συστήματος όπως όλοι μας.
Έβλεπα το "Kontinental ‘25" και σκεφτόμουν ότι όπως και στο "Everybody in Our Family" χρησιμοποιείτε το εύρημα των οικογενειακών διακοπών που ανατρέπονται. Φαντάζομαι πως είναι σύμπτωση, αλλά ήθελα να το επισημάνω.
Έχετε απόλυτο δίκιο, ομολογώ δεν το είχα συνειδητοποιήσει μέχρι τώρα. Όμως, όταν κάνω μια ταινία προσπαθώ να μη σκέφτομαι αν επαναλαμβάνω πράγματα ή όχι. Γιατί, κάπως, όσο περισσότερο προσπαθείς να το αποφύγεις, τόσο πιο εύκολο είναι να επαναλαμβάνεσαι τελικά. Μπορεί να φταίει ότι δεν έχω ιδιαίτερη πίστη σε αυτό που κάνω… Ίσως για αυτό, επίσης, μου αρέσει να χρησιμοποιώ πάρα πολλές αναφορές σε άλλους καλλιτέχνες. Όχι σαν κλείσιμο του ματιού, όσο επειδή είμαι ανίκανος να σκεφτώ κάτι πρωτότυπο, οπότε χρειάζομαι πάντα βοήθεια. (γέλια)
Αυτοσαρκάζεστε φυσικά, κάτι που δε μου κάνει εντύπωση δεδομένου του χιούμορ που χρησιμοποιείτε στα φιλμ σας. Τι σας εμπνέει στην κωμωδία σαν αφηγηματικό εργαλείο;
Καταλαβαίνω τι εννοείτε, αλλά δε θα το έθετα έτσι. Η κωμωδία απλώς συμβαίνει. Όπως θα το έλεγε καλύτερα ο Τσέχωφ, ένας από τους πιο αγαπημένους μου συγγραφείς, κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα έχει μια κωμική διάσταση άμα την παρατηρήσεις από το σωστό σημείο. Ακόμα και η συζήτηση που κάνουμε τώρα. Κάτι ακόμα που σκέφτομαι συχνά είναι πως οκ, καλό το χιούμορ στο να απαλύνει κάποια άγχη ή ορισμένους φόβους, αλλά σε αδρανοποιεί κιόλας. Το λέω αυτό έχοντας αναμνήσεις από την περίοδο του Νικολάε Τσαουσέσκου. Θυμάται τότε πως, παρά την καταπίεση, κάθε μέρα θα άκουγες είκοσι διαφορετικά ανέκδοτα για εκείνον. Αυτά δεν αρκούν, όμως, να σε κάνουν να σηκώσεις μια πέτρα και να τη ρίξεις. Εύλογα, κάποιος θα μπορούσε να πει κάτι παρόμοιο και για το σινεμά. Για αυτό και εγώ πλέον, όταν με ρωτούν εάν θέλω ο κινηματογράφος να αλλάξει τον κόσμο, λέω το εξής. Προτιμώ οι ταινίες μου να αποτελούν αφορμή ώστε ο θεατής να σταθεί, να προβληματιστεί και να στοχαστεί για ένα λεπτό ακόμα, προτού προχωρήσει στην αλλαγή του κόσμου.
Διαβάστε Επίσης
