Στις αρχές του Νοεμβρίου, λίγο μετά το οριστικό τέλος της τουριστικής σεζόν, βρεθήκαμε σε ένα ξενοδοχείο με θέα την παραλία της Επισκοπής, μία ώρα μακριά από τα Χανιά. Ένα συνεργείο προετοιμάζεται για τις πρώτες λήψεις της ημέρας, ο εξοπλισμός μεταφέρεται, τα φώτα ανάβουν, οι ηθοποιοί ντύνονται και προβάρουν τα λόγια τους περπατώντας πάνω-κάτω δίπλα στην πισίνα. Πρόκειται για το "Ξανασταυρώνεται", το νέο πρότζεκτ του σκηνοθέτη Θοδωρή Παπαδουλάκη ("Το Νησί", "Κομάντα και Δράκοι"), μία διασκευή του εμβληματικού έργου του Νίκου Καζαντζάκη - μία δουλειά που, μετά από σχεδόν μία δεκαετία στα σκαριά, επιτέλους γίνεται πραγματικότητα.
Στο διήγημα "Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται", ένα μικρό χωριό στην ενδοχώρα της Μικράς Ασίας, η Λυκόβρυση, προετοιμάζεται για την αναπαράσταση των Παθών του Χριστού, μία παλιά παράδοση που πραγματοποιείται κάθε επτά χρόνια. Ο Μανώλης, ένας απλός βοσκός, έχει επιλεχθεί για να υποδυθεί τον Χριστό και νιώθει τον εαυτό του να αλλάζει κάτω από το βάρος του ρόλου του. Όταν Έλληνες πρόσφυγες, καταδιωγμένοι από τους Τούρκους, έρχονται στη Λυκόβρυση αναζητώντας καταφύγιο, οι εκπρόσωποι της εκκλησίας χωρίζουν το χωριό στα δύο: από τη μία πλευρά, ο παπα-Γρηγόρης θεωρεί πως οι ξένοι θα φέρουν αρρώστιες, ενώ, απ’ την άλλη, ένα μέρος των κατοίκων, με επικεφαλής τον παπά-Φώτη, θα θελήσει να τους βοηθήσει.
Στο σενάριο του "Ξανασταυρώνεται", το οποίο έχει γράψει ο ίδιος ο Παπαδουλάκης, μαζί με την Αλεξάνδρα Δυράνη-Μαούνη, η ραχοκοκκαλιά της ιστορίας του Καζαντζάκη παραμένει ίδια, αλλά μεταφέρεται σε ένα κοντινό και ανατριχιαστικά οικείο μέλλον. Η Λυκόβρυση είναι ένα νησί υπό κατοχή, ξεγυμνωμένο από το πράσινο και τα ζώα της λόγω της κλιματικής αλλαγή, ενώ οι περισσότεροι κάτοικοι εργάζονται υπό τον ζυγό των ξένων στο λατομείο του κάποτε εύφορου νησιού, απ’ όπου εξάγεται ένας πολύτιμος λίθος. Κεντρικός ήρωας είναι ο Μανώλης (Αναστάσης Λαουτάκης), ένας αναρχικός γκραφιτάς με διαταραχή ομιλίας, γιος του αρχηγού του Σώματος Ασφαλείας, ενός άντρα που από την αρχή τάχθηκε με τις κατοχικές δυνάμεις. Όταν, ένα βράδυ, ο Μανώλης και η παρέα του βεβηλώνουν ένα άγαλμα του Χριστού, ο Δεσπότης απαιτεί την τιμωρία του. Προκειμένου να γλυτώσει, δέχεται να προδώσει τους φίλους του και να ενταχθεί στο Σώμα Ασφαλείας και να υποδυθεί τον Χριστό στην παραδοσιακή αναπαράσταση των Παθών. Όταν ένας ντόπιος ψαράς θα σώσει μία ομάδα Ελλήνων προσφύγων, ο Μανώλης θα αναγκαστεί να αντιμετωπίσει τις συνέπειες της επιλογής του και θα βρεθεί μπροστά σε ένα ηθικό δίλημμα που θα τον ταρακουνήσει.
Η μεταφορά ενός έργου τόσο κομβικού για την ελληνική κουλτούρα είναι δύσκολη. Από τον "Τελευταίο Πειρασμό" του Σκορσέζε, στην ταινία του Ζυλ Ντασέν και την ελληνική τηλεοπτική σειρά της ΕΡΤ με την Κάτια Δανδουλάκη και τον Ανδρέα Φιλιππίδη, τα παραδείγματα είναι πολλά. Όταν ρώτησα τον Θοδωρή αν ανησυχεί για τους "κίνδυνους" της μεταφοράς, από την κληρονομιά στην επική διάσταση του διηγήματος, την κοστοβόρα δημιουργία του σκηνικού που θα κατάφερνε να δικαιώσει το πρωτότυπο έργο, μου απάντησε πως ήταν ζητήματα που τον απασχόλησαν ιδιαίτερα: "ένας καζαντζακικός, βλέποντας την ταινία, θα ήθελα να σκεφτεί ότι ‘τα παιδιά σεβάστηκαν το βιβλίο’. Πλέον, στη μέση των γυρισμάτων, η ανησυχία έχει φύγει. Βλέπω το αποτέλεσμα, τις ερμηνείες των εξαιρετικών ηθοποιών που έχουμε επιλέξει, παρακολουθώ τις σκηνές… Αυτή τη στιγμή, το αποτέλεσμα είναι πολύ ικανοποιητικό για τα δικά μου αισθητικά και συναισθηματικά κριτήρια".
Η Αλεξάνδρα μου μίλησε για τους πειραματισμούς, τα περίπου 17 προσχέδια που γράφτηκαν μέσα στα χρόνια, με τέσσερα από αυτά να είναι εντελώς διαφορετικά το ένα από το άλλο: "Δοκιμάσαμε διαφορετικές πτυχές και διαφορετικούς τρόπους να πούμε την ιστορία και είχαμε πολλά σχόλια από τους συμπαραγωγούς, το ίδρυμα Καζαντζάκη, από συνεργάτες μας". Και, μετά την αρχή των γυρισμάτων, το σενάριο συνεχίζει να μη μένει ίδιο. Μία κοινή εμπειρία των συνεργατών του Θοδωρή είναι το πώς εξετάζει και δοκιμάζει νέες ιδέες, αφήνει χώρο για την εξειδίκευση και την άποψη κάθε μέλους της ομάδας. Έτσι, οι μικροαλλαγές στο σενάριο είναι συχνές, ανάλογα με το τι δουλεύει και τι όχι. Μπορεί οι μικρές αναπροσαρμογές να άγχωναν έναν σεναριογράφο, πάντως η Αλεξάνδρα μου λέει πως εμπνέεται από το "δημιουργικό χάος" της ομάδας, αλλά και από τον Θοδωρή, τον οποίο "εμπιστεύεται με κλειστά μάτια".
Στο έργο του Καζαντζάκη, η προσφυγιά και η ανάγκη του συνανθρώπου για βοήθεια (μία ανάγκη που δεν θα ικανοποιηθεί απαραίτητα από τους εκπροσώπους της θρησκείας) είναι κομβική. Με τον ίδιο τρόπο, το "Ξανασταυρώνεται" έχει στο κέντρο του αυτή την ανθρωπιά, το αδελφοφάγωμα, αλλά και την πίστη πως "τελικά, την πραγματική ευτυχία, ή αυτό που λέμε το ‘θείο’, θα το βρούμε στην πράξη μας, όταν βοηθήσουμε έναν συνάνθρωπό μας", όπως αναφέρει ο Παπαδουλάκης. Συζητώντας για την ιδέα της πίστης, το alter ego του Μανώλη, ο ηθοποιός Αναστάσης Λαουτάκης, μοιράστηκε μία παρόμοια σκέψη: "Το θέμα της πίστης είναι ντεμοντέ, αλλά είναι μία πυρηνική και πηγαία άνθρωποι όλων των ανθρώπων να πιστέψουν, να βγουν από τον μικρόκοσμό τους και να να δουν κάτι μεγάλο".
Πάντως, το μόνο σίγουρο είναι πως από την αρχή (με μερικές αλλαγές μέσα στα χρόνια), η εικόνα ενός σύγχρονου κόσμου κυριαρχούσε, με τη νεανικότητα να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο. Γι’ αυτό η πραγματικότητα του Μανώλη είναι σκληρή και αστική, ενώ η η χιπ χοπ και το γκράφιτι αποτελούν τόσο καταφύγιο όσο και τρόπο έκφρασης ενάντια σε ένα καθεστώς που τον πνίγει. Για τη δημιουργία αυτού του νέου σύμπαντος εργάστηκαν ο σκηνογράφος Γιώργος Γεωργίου και η ενδυματολόγος Νατάσσα Σαρρή.
Ο Γεωργίου μου περιγράφει τον δρόμο που διένυσε με τον Παπαδουλάκη τα τελευταία έξι χρόνια: "αυτό που συνέβη έχει τα κακά του, με την έννοια των καθυστερήσεων, αλλά έχει και τα καλά του. Μπορέσαμε να εντρυφήσουμε σε μία δουλειά που για εμάς είχε τεράστιο ενδιαφέρον και σημασία, γιατί ουσιαστικά θέλει πείραγμα από την ψυχή σου για να το δουλέψεις". Στο "Ξανασταυρώνεται" θα δούμε διαφορετικούς χώρους, καθένας από αυτούς ένας πόλος για το σύμπαν της ταινίας. Από το μεγαλειώδες αρχοντικό του Δεσπότη στο κρησφύγετο των γκραφιτάδων, την εκκλησία με το άγαλμα του Χριστού που φτάνει τα επτά μέτρα, κάθε τοποθεσία της ταινίας αποτελεί έναν μικρόκοσμο με τη δική του, ξεχωριστή αισθητική. Είναι εντυπωσιακό, λοιπόν, όταν ο Γιώργος μοιράζεται μαζί μου πως όλα τα σκηνικά πέρασαν κυριολεκτικά από τα χέρια του: "Είναι μεγάλη ικανοποίηση να χειροποιείς τη δουλειά σου".
Αντίστοιχα, το έργο της Σαρρή, η οποία σχεδίασε και κατασκεύασε μεγάλο μέρος από τα ρούχα που θα δούμε στην ταινία, ήταν να επιλέξει τα ιδιαίτερα κομμάτια που θα ταίριαζαν στην αισθητική του κάθε χαρακτήρα. Καθώς η πλοκή εκτυλίσσεται στο κοντινό μέλλον, η ενδυματολόγος έπρεπε να κρατήσει την "λεπτή ισορροπία ανάμεσα στο κραυγαλαίο και το σημερινό". Στο διαταραγμένο κλίμα της Λυκόβρυσης, η αφρικανική σκόνη, η ξηρασία και η ζέστη έχουν επηρεάσει τους κατοίκους, δίνοντας ταυτόχρονα την ευκαιρία στην Νατάσσα να "παίξει" με τα κουστούμια: "είναι πολύ ατμοσφαιρικό και δίνει ένα στοιχείο μελλοντικό, ας πούμε. Πρόσθεσα πολλά υφάσματα που έχουν κίνηση, αλλά επίσης κάλυψα αρκετά τα πρόσωπα, χρησιμοποιώντας μάσκες. Ειδικά οι μάσκες ήταν πιο φουτουριστικές, έγινε ένα πάντρεμα υλικών και κατασκευών". Αργότερα, μου περιγράφει πώς ζωγράφισε στο χέρι τις μάσκες, δικά της σχέδια, προσθέτοντας μία χειροποίητη διάσταση. Για πολλά από τα υπόλοιπα ρούχα, πηγή ήταν τα βεστιάρια της Ελλάδας και της Ιταλίας, με τα έργα Ελλήνων σχεδιαστών να έχουν την τιμητική τους.
Οι φορείς που βοήθησαν την παραγωγή να πραγματοποιηθεί ήταν πολλοί. Αρχικά, το ξανασταυρώνεται είναι μία σύμπραξη ανάμεσα στην Ελλάδα και την Ιταλία, με τον Κλαούντιο Εσποζίτο, ιδρυτή της εταιρείας παραγωγής Piranesi Experience, να παρουσιάζει την ωφέλιμη και για τις δύο χώρες συνεργασία ως μία εμπειρία που θα εκτιμηθεί και από το Ιταλικό κοινό: "οι Ιταλοί γνωρίζουν και αγαπούν τον Καζαντζάκη, γι’ αυτό το λόγο υπήρξε μεγάλη υποστήριξη και από το ιταλικό Υπουργείο Πολιτισμού". Ως αποτέλεσμα, τρεις ηθοποιοί ιταλικής καταγωγής έχουν προστεθεί στο πρότζεκτ σε πρωταγωνιστικούς ρόλους, ο Μαουρίτσιο Λομπάρντι ("The New Pope", "Mussolini: Son of the Century"), ο Σιμόν Μπαλντασερόνι ("The Tearsmith") και η Φωτεινή Πελούζο ("Κάτω απ’ τον Ήλιο του Ριτσόνε").
Όπως λέει ο Θοδωρής, αμέριστη έχει υπάρξει και η υποστήριξη που βρήκε και από την τοπική διοίκηση των Χανίων. Ξεκίνησε λέγοντας μου πως το βιβλίο έφτασε στα χέρια του από τον δήμαρχο, Παναγιώτη Σημανδηράκη και τον περιφερειάρχη Κρήτης, Σταύρο Αρναουτάκη, οι οποίοι επέμειναν πως ο σκηνοθέτης πρέπει να μεταφέρει το αφήγημα στη μεγάλη οθόνη. Η σχέση τους δεν είναι τυχαία: η εταιρεία παραγωγής Indigo View, με ιδρυτές τον Παπαδουλάκη, τη σύζυγο και συνεργάτη του, Ιωάννα Δάβη και τον Δημήτρη Ξενάκη δραστηριοποιείται στην Κρήτη τα τελευταία είκοσι χρόνια, με μεγάλη επιτυχία: "Η επιμονή μου να είμαι στην επαρχία έχει γοητεύσει πολλούς Χανιώτες… και Κρητικούς, γενικότερα. Έχω αμέριστη βοήθεια από αυτούς τους ανθρώπους. Νιώθω περήφανος που είμαστε εδώ".
Τα γυρίσματα της ταινίας τελειώνουν σύντομα και δίπλα στον Λαουτάκη, τον Λομπαρντίνι, τον Μπαλντασερόνι και την Πελούζο θα δούμε τους Κίκα Γεωργίου, Βαγγέλη Μουρίκη, Αλέξανδρο Λογοθέτη, Γιάννη Αναστασάκη και Ορέστη Παλιαδέλη.
Διαβάστε Επίσης
