Πολύ πριν την έναρξη του, το 82ο Φεστιβάλ Βενετίας είχε ήδη κινήσει το ενδιαφέρον πολλών για το φετινό, χορταστικό πρόγραμμά του, γεμάτο φαβορί και εμβληματικούς δημιουργούς. Αν και τα φώτα (δικαιολογημένα) έπεσαν κυρίως στο διαγωνιστικό τμήμα, η Immersive κατηγορία της Μπιενάλε είχε αρκετά, εξίσου ιντριγκαδόρικα πρότζεκτ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Ίδρυμα Ωνάση και το Onassis ONX που συμμετείχαν φέτος στο φεστιβάλ, με δύο συμπαραγωγές σε παγκόσμια πρεμιέρα (Εύη Καλογηροπούλου - "Gorgonà", Charlie Kaufman - "How to Shoot a Ghost") και τρία ψηφιακά έργα: τη ζωντανή περφόρμανς και εγκατάσταση "Blur" των Craig Quintero και Phoebe Greenberg, τη διαδραστική εμπειρία εικονικής πραγματικότητας "Collective Body" της Sarah Silverblatt-Buser και μια νέα εκδοχή της εγκατάστασης "Constantinopoliad" των Sister Sylvester και Nadah El Shazly.
Λίγες μέρες μετά τη λήξη του φεστιβάλ, οι συντελεστές του Onassis ONX μιλούν στο "α" για το κόνσεπτ και τον τρόπο που έχει εξελιχθεί η επαφή μας με την εικονική πραγματικότητα.
"Blur" των Craig Quintero και Phoebe Greenberg
Η αντιμετώπιση θεμάτων όπως ο θάνατος και η θλίψη είναι ήδη μια ψυχικά απαιτητική εμπειρία τόσο για τον δημιουργό όσο και για τον θεατή. Ανησυχούσατε ότι η θέασή τους μέσα από την εικονική πραγματικότητα θα πυροδοτούσε ανεπαίσθητες αντιδράσεις τόσο για εσάς όσο και για τους θεατές;
Craig Quintero: Προφανώς, ζούμε σε μια δύσκολη και αβέβαιη εποχή και πιστεύω ότι είναι σημαντικό για εμάς να βοηθάμε το κοινό να αντιμετωπίζει τέτοιες προκλήσεις μέσω της τέχνης μας. Η Phoebe, οι συνεργάτες και εγώ αφιερώσαμε πολύ χρόνο στον σχεδιασμό της εμπειρίας ώστε να "βυθίσει" το κοινό σε περίπλοκα, ηθικά ερωτήματα γύρω από τη γενετική μηχανική και την ιδέα της ανάστασης, ενώ παράλληλα βασίσαμε το πρότζεκτ σε πιο θεμελιώδη ανθρώπινα συναισθήματα: θλίψη, απώλεια, νοσταλγία. Θέλαμε να προσφέρουμε στο κοινό έναν ποιητικό χώρο όπου θα μπορεί να αναλογιστεί τη ζωή και τις εμπειρίες του, και να επικεντρωθούμε περισσότερο σε ερωτήματα παρά σε απαντήσεις. Είναι υπέροχο να βλέπουμε το κοινό να επιστρέφει στην πραγματική ζωή, μετά το ταξίδι τους στο "Blur". Παρότι υπάρχει μια αφηγηματική δομή, η ιστορία λειτουργεί ως μοχλός για τους θεατές ώστε να κάνουν ένα ταξίδι ενδοσκόπησης.
Phoebe Greenberg: Μας ήταν σημαντικό να συσχετίσουμε το πρότζεκτ με ένα ζήτημα που αφορά το σήμερα και να επικεντρωθούμε στα ηθικά διλήμματα που προκύπτουν από την εξέλιξη της βιοτεχνολογίας και τι σημαίνει για το μέλλον. Η θεματική ήταν εμπνευσμένη από τις πρόσφατες εξελίξεις στην κλωνοποίηση, την ιδέα της ανάστασης και την επεξεργασία γονιδίων, στοιχεία που μας ώθησαν να εξερευνήσουμε πώς αυτές οι καινοτομίες μάς κάνουν να αναθεωρήσουμε τις απόψεις μας για τη θνητότητα και να αμφισβητήσουμε τη σχέση μας με τον θάνατο. Έτσι καταφέραμε να κάνουμε μία βαθιά, ποιητική εξερεύνηση ενός κόσμου γεμάτου σουρεαλιστικές εικόνες (με μικρές δόσεις χιούμορ), και καλέσαμε το κοινό σε ένα συναισθηματικό ταξίδι για να αναπολήσουν τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος.
Η διερεύνηση αυτών των ερωτημάτων με φροντίδα και ευαισθησία ήταν κομβική, καθώς στοχεύαμε να κατευθύνουμε τους θεατές μέσα από μια αφήγηση, ενώ ταυτόχρονα αφήναμε χώρο για να βγάλουν τα δικά τους συμπεράσματα σχετικά με τις επιπτώσεις της επιστήμης και της τεχνολογίας σε μελλοντικές γενιές.
Πώς μπορεί το VR ως διαδικασία να ενισχύσει τη σχέση μας με την ανθρώπινη φύση; Χρειάζεται να αποδράσουμε από τα όρια της καθημερινότητάς μας ως άνθρωποι ώστε να τα κατανοήσουμε;
C.Q.: Εύκολα κολλάμε σε λεπτομέρειες της καθημερινότητας. Ξοδεύουμε τόσο χρόνο να ανησυχούμε για το τι θα φάμε για πρωινό ή τι σκέφτεται το αφεντικό μας για το νέο μας πρότζεκτ, που δεν αφιερώνουμε λίγο χρόνο να σκεφτούμε πιο θεμελιώδη ερωτήματα: ‘ποιος είμαι;’, ‘σε τι προσδίδω αξία;΄’, ‘είμαι χαρούμενος;’.
Η τέχνη, και στην προκειμένη περίπτωση, το VR, μπορεί να μας προσφέρει ποιητικό οριακό χώρο που θα μας επιτρέψει να βγούμε από την καθημερινότητα και να δούμε τον εαυτό μας από ένα νέο ή διαφορετικό φως. Δεν λειτουργεί ως απόδραση από την πραγματικότητα, αλλά είναι ένας τρόπος για να επανασυνδεθούμε με αυτήν.
P. G.: Ενώ δημιουργούσαμε αυτό το πρότζεκτ, "αγκαλιάσαμε" με ενθουσιασμό την ευκαιρία να δημιουργήσουμε μία συνεκτική αφήγηση που ενσωματώνει διάφορα μέσα, όπως θέατρο, εικονική πραγματικότητα, επαυξημένη πραγματικότητα και καταγραφή κίνησης. Αυτά τα καινοτόμα εργαλεία μάς επέτρεψαν να εξερευνήσουμε έναν φανταστικό κόσμο γεμάτο σουρεαλισμό, και να καθοδηγήσουμε την πρωταγωνίστρια όσο εκείνη μεταμορφώνεται από μία κανονική ηθοποιό σε ένα avatar που εξερευνά αυτό το ονειρικό τοπίο. Η εικονική πραγματικότητα έχει μετατραπεί σε ένα μέσο ταξιδιού μέσα από έναν ποιητικό κόσμο, όπου χρησιμοποιούμε ψηφιακές περσόνες για να εξερευνήσουμε τον απεριόριστο συναισθηματικό αντίκτυπο πέρα από τα όρια της φαντασίας μας και του οράματος του δημιουργού.
"Collective Body” της Sarah Silverblatt-Buser
Η διαρκής επαφή με το σώμα μας (τις κινήσεις, τα συναισθήματα ή τις ανάγκες του) αποτελεί πρόκληση για τον μοντέρνο άνθρωπο. Πώς το "συλλογικό σώμα" θα τον βοηθήσει να ενισχύσει τη σχέση του με το σώμα του;
Sarah Silverblatt-Buser: Το συλλογικό σώμα καλεί τους συμμετέχοντες να συνδεθούν με τα σώματά τους μέσω της κίνησης, ακολουθώντας τα ευρύτερα στάδια της ανθρώπινης ανάπτυξης (πρώτα ανακαλύπτουμε τον κόσμο μέσω της αφής, ως βρέφη, με τα πρώτα μας βήματα, γνωρίζοντας τους εαυτούς μας, μαθαίνοντας να μιμούμαστε τους άλλους και τέλος με την ένταξη και τη συμμετοχή στην κοινωνία). Οι συμμετέχοντες μαθαίνουν να ακούν και να ιχνηλατούν τις αισθήσεις στα σώματά τους και να συνδέονται με άλλους μέσω της αυθεντικής κίνησης. Αφού ολοκληρωθεί αυτή η αισθητηριακή εμπειρία, μαθαίνουν ότι η εικονική τους αναπαράσταση – το avatar – έχει δημιουργηθεί χάρη στις κινήσεις τους. Αυτή η ταυτότητα που προκύπτει από την κίνηση δίνει στους συμμετέχοντες μια εικόνα για το πώς οι κινήσεις τους κουβαλούν νοήματα και πώς τα σώματά τους κρύβουν ιστορίες – ατομικές που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά. Όταν μαθαίνουμε πώς να κατανοούμε καλύτερα, να εξερευνούμε και να αξιολογούμε τη δυναμική του σώματός μας, αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε καλύτερα τους εαυτούς μας και τον τρόπο που το σώμα και ο νους μας είναι αλληλένδετα, όχι ιεραρχικά.
Το κόνσεπτ των avatars κυριαρχεί στη σύγχρονη κουλτούρα, ειδικά μέσω των social media. Γιατί πιστεύετε ότι νιώθουμε την ανάγκη να βιώνουμε τη ζωή μέσα από ένα διαφορετικό αλλά εξατομικευμένο μέσο;
Ήταν πολύ σημαντικό – ειδικά στον σημερινό ψηφιακό κόσμο των avatars και των φίλτρων των social media – να βρούμε έναν τρόπο να αναπαραστήσουμε τον εαυτό μας μέσα από μια πιο εσωτερική, ακόμη και αυθεντική ουσία του εαυτού μας. Ο τρόπος που κινούμαστε λέει πολλά για το ποιοι είμαστε (τον πολιτισμό μας, την προσωπικότητά μας, τη σχέση μας με το χώρο, τη μουσική και τον εαυτό μας). Ήθελα η "προσωπικότητα" της κίνησής μας να γίνει ο τρόπος που συναντάμε τον εαυτό μας και ο ένας τον άλλον. Όταν μπορούμε να δούμε τον εαυτό μας από μια διαφορετική οπτική γωνία, μπορεί να είναι απελευθερωτικό, και να μας επιτρέψει μας να νιώθουμε πιο συνδεδεμένοι με βαθύτερες πτυχές του ποιοι είμαστε και να μας απελευθερώσει από κοινωνικούς κανόνες και άλλες επιφανειακές προσδοκίες. Μπορεί να μας επιτρέψει να φανταστούμε νέους τρόπους ύπαρξης!
"Constantinopoliad” των Sister Sylvester και Nadah El Shazly
Ποια νέα στοιχεία ενσωματώσατε στην ανανεωμένη εκδοχή του "Constantinopoliad"; Κάνατε περισσότερη έρευνα γύρω από το θέμα ή δημιουργήσατε μία νέα εκδοχή επειδή νιώσατε ότι είχαν παραλειφθεί ανείπωτες πτυχές της ιστορίας που θέλατε να ειπωθούν;
Διαβάστε Επίσης
Sister Sylvester: Η νέα εκδοχή αφορούσε περισσότερο τη φόρμα παρά το περιεχόμενο – το σενάριο δεν άλλαξε, αλλά ηχογραφήσαμε τον ήχο – η μουσική της Nadah και η αφήγησή μας – και προγραμματίσαμε τον φωτισμό ώστε να είναι αυτόνομος. Αυτή η αλλαγή επιτρέπει στο έργο να ξεφύγει από τα όρια ενός θεατρικού χώρου και να ενσωματωθεί σε εκθέσεις και σε κινηματογραφικά φεστιβάλ ή ακόμα και σε μακροχρόνιες ή μόνιμες εγκαταστάσεις κάπου. Η ελπίδα είναι ότι αυτές οι αλλαγές θα επιτρέψουν στο πρότζεκτ να εκτεθεί σε νέο κοινό, μέσα σε νέους χώρους.
Πρόδρομος Τσιαβός, Διευθυντής Ψηφιακής Ανάπτυξης και Καινοτομίας του Ιδρύματος Ωνάση
Με ποια οπτική επιλέχθηκαν τα συγκεκριμένα έργα για να παρουσιαστούν στο Φεστιβάλ Βενετίας; Ποια είναι τα κοινά τους στοιχεία;
Τα έργα επιλέχθηκαν για διαφορετικούς λόγους το καθένα στο Immersive σκέλος του Φεστιβάλ Βενετίας, δύο στο διαγωνιστικό τμήμα (BLUR και Collective Body) και ένα στα καλύτερα έργα που έχουν παρουσιαστεί σε φεστιβάλ σε όλον τον κόσμο (Constantinopoliad που είχε παρουσιαστεί στην IDFA). To BLUR, που με αφορμή την απώλεια του γιου μιας μητέρας, θέτει το ερώτημα της επαναφορά στη ζωή μέσω βιοτεχνολογίας και είναι ίσως η πλέον εξελιγμένη τεχνικά παραγωγή αυτήν την στιγμή παγκοσμίως με στοιχεία θεάτρου, επαυξημένης πραγματικότητας, μεικτής πραγματικότητας και Τεχνητής Νοημοσύνης. Το Collective Body είναι μια εμπειρία εικονικού χώρου, όπου σιγά σιγά οι συμμετέχοντες έρχονται μαζί σε έναν εικονικό κόσμο δημιουργώντας ένα κοινό σώμα. Τέλος, το Constantinopoliad, είναι μια εμβυθιστική (Immersive) εμπειρία εμπνευσμένη από το αρχείο Καβάφη, που μέσα από τη συλλογική ανάγνωση ενός τελείως χειροποίητου βιβλίου και σκηνικού κι ενός ηχοτοπίου, ο θεατής χάνεται μέσα σε στον κόσμο και την εποχή του Καβάφη. Και τα τρία έργα εκπροσωπούν τρεις διαφορετικές μορφές "εμβύθισης", δηλαδή τεχνικών που κάνουν τον θεατή να χάσει την επαφή με τον απτό κόσμο που τον περιβάλλει, μία με μεγάλη τεχνολογική ένταση (BLUR), μία δεύτερη με έμφαση στο σώμα και το Performance (Collective Body) και μία τρίτη τελείως αναλογική (Constantinopoliad). Επίσης πρόκειται για τρία έργα στα οποία οι θεατές λειτουργούν συλλογικά, στο BLUR ως κοινό, στο Collective Body μέσα από το κοινό σώμα που συνιστούν με τις κινήσεις τους και στο Constantinopoliad μέσα από την κοινή ανάγνωση του χειροποίητου βιβλίου σε ζευγάρια. Το συλλογικό ανάγεται ως κεντρική προϋπόθεση της κοσμοπλασίας. Μόνο τότε μπορεί να λειτουργήσει μεταμορφωτικά και να μας οδηγήσει στον κόσμο που δημιουργεί, είτε χρησιμοποιεί την τεχνητή νοημοσύνη και την εικονική πραγματικότητα, είτε ένα απλό βιβλίο.
