Αφιέρωμα στον Τζον Κασσαβέτη από το θερινό σινεμά Ριβιέρα

Ένας από τους κορυφαίους σκηνοθέτες όλων των εποχών έχει την τιμητική του στον κινηματογράφο των Εξαρχείων.

ΓΡΑΦΕΙ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΝΤΕΑ-ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ 01 Σεπτεμβρίου , 2025

«Νύχτα Πρεμιέρας»

Σε ένα ακόμα αφιέρωμα για φέτος προχωρά ο θερινός κινηματογράφος Ριβιέρα, καθώς μετά τον Αντρέι Ταρκόφσκι τη σκυτάλη παίρνει ο κορυφαίος σκηνοθέτης Τζον Κασσαβέτης (4-12/9).

Ένας από τους θεμελιωτές του ανεξάρτητου αμερικάνικου κινηματογράφου, ο ελληνικής καταγωγής Κασσαβέτης καθόρισε το σινεμά των δεκαετιών του '60 και του '70 γυρίζοντας ταινίες απαράμιλλης δύναμης και ειλικρίνειας. Όπως διαβάζουμε το σχετικό δελτίο τύπου: "Πατέρας του ανεξάρτητου αμερικανικού κινηματογράφου, φωτεινό παράδειγμα δημιουργού που έμεινε πιστός στα καλλιτεχνικά του ιδεώδη χωρίς να κάνει κανένα συμβιβασμό, ο Τζον Κασσαβέτης ήταν πάντα δικός μας άνθρωπος. Όχι μόνο εξαιτίας της ελληνικής καταγωγής του, αλλά κυρίως γιατί πάλεψε για ένα σινεμά πάντα πιο μπροστά από την εποχή του, που ωστόσο μιλά κατευθείαν στην καρδιά και το συναίσθημα του θεατή και το οποίο στάθηκε φωτεινός φάρος και πηγή έμπνευσης για αμέτρητους σκηνοθέτες σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο Κασσαβέτης εργάστηκε πεισματικά εκτός του χολιγουντιανού συστήματος, χρειάστηκε να πραγματοποιήσει την πλειοψηφία των ταινιών του με αμέτρητες προσωπικές θυσίες και στηριζόμενος σε δικά του χρήματα, συχνότερα χωρίς να απολαύσει ανάλογες εισπρακτικές ανταμοιβές, και έδωσε απίστευτη ελευθερία στους ηθοποιούς, ενθαρρύνοντας τους αυτοσχεδιασμούς και την ενεργή συμμετοχή τους μπροστά και πίσω από την κάμερα".

Εδώ αξίζει να σημειωθεί πως στη διοργάνωση του αφιερώματος συμμετέχει ο Λουκάς Κατσίκας (κριτικός κινηματογράφου και καλλιτεχνικός διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας "Νύχτες Πρεμιέρας") υπογράφοντας τα κείμενα που το πλαισιώνουν. Επίσης, μεταξύ των επιλεγμένων ταινιών είναι και οι "Δολοφόνοι" (Ντον Σίγκελ, 1964) όπου ο Κασσαβέτης δίνει μία από τις καλύτερες ερμηνείες του ως ηθοποιός.

Οι ταινίες του αφιερώματος στον Τζον Κασσαβέτη:

ΣΚΙΕΣ (SHADOWS, 1959)
Με τους: Μπεν Καρούθερς, Λέλια Γκολντόνι, Χιού Χερντ, Άντονι Ρέι. Διάρκεια: 87'.
Με το όνομα του Νίκου Παπατάκη στην παραγωγή, του Τσαρλς Μίνγκους στη τζαζ μουσική υπόκρουση, μια 16άρα κάμερα δανεική από τη ριζοσπαστική ανεξάρτητη δημιουργό Σίρλεϊ Κλαρκ και εξ ολοκλήρου ερασιτέχνες ηθοποιούς να αυτοσχεδιάζουν επάνω σε μια ραχοκοκαλιά σεναρίου, η πρώτη ταινία του Κασσαβέτη παραμένει μνημειώδης και επιδραστική όσο ελάχιστες στην ιστορία του κινηματογράφου. Όχι μόνο επειδή, ξαναγράφοντας εκ νέου τους κανόνες της μυθοπλασίας και της σκηνοθεσίας, έθεσε τα θεμέλια ενός σινεμά πλήρους καλλιτεχνικής ελευθερίας και απεξάρτησης από την απόλυτη κυριαρχία του τότε στουντιακού συστήματος, αλλά και για το θάρρος χάρη στο οποίο αναμετρήθηκε με τα συντηρητικά ταμπού και τις ρατσιστικές αντιλήψεις της εποχής, απεικονίζοντας δίχως αναστολές ένα διαφυλετικό ρομάντζο και φέρνοντας περήφανα στο προσκήνιο όλους τους κοινωνικούς παρίες των μεγαλουπόλεων στους οποίους ουδέποτε ως τότε είχε δώσει φωνή το αμερικανικό σινεμά.

ΠΡΟΣΩΠΑ (FACES, 1968)
Με τους: Τζον ΜάρλεΪ, Τζίνα Ρόουλαντς, Λιν Κάρλιν, Σέιμουρ Κάσελ, Φρεντ Ντρέιπερ. Διάρκεια: 130'.
Αφηγούμενος λίγες ώρες από τη ζωή ενός παντρεμένου ζευγαριού, που δοκιμάζει τον πειρασμό της μοιχείας ύστερα από 14 χρόνια κοινού βίου, ο Κασσαβέτης θίγει μια σειρά μόνιμων θεμάτων στο έργο του, όπως η κρίση των σχέσεων, η διάλυση του γάμου, η απουσία επικοινωνίας, η βία των λέξεων. Αδιαφορώντας για την όποια τεχνική ή αισθητική αρτιότητα των πλάνων του, ο σκηνοθέτης συλλαμβάνει τους ηθοποιούς σε ανελέητα close up, το δράμα τους σε ασφυκτικό ρεαλισμό και την έννοια της σκηνοθεσίας ως μια αφιλτράριστη προέκταση της πραγματικότητας. Το αποτέλεσμα προξένησε αίσθηση στον καλλιτεχνικό κόσμο της εποχής και προτάθηκε για τρία Όσκαρ (σεναρίου και β' ρόλου για τους Λιν Κάρλιν, Σέιμουρ Κάσελ), με τον Κασσαβέτη όμως να αρνείται να παραστεί στην απονομή.

ΣΥΖΥΓΟΙ (HUSBANDS, 1970)
Με τους: Τζον Κασσαβέτη, Μπεν Γκαζάρα, Πίτερ Φολκ, Τζένι Ρούνακερ, Τζένι Λι Ράιτ. Διάρκεια: 142'.
Μετά τον ξαφνικό χαμό ενός κοινού τους φίλου, και τις υπαρξιακές αναταράξεις που πυροδοτεί ο θάνατός του, τρεις άντρες αποφασίζουν να εγκαταλείψουν τις οικογένειές τους και να επιδοθούν σε ένα πολυήμερο ταξίδι στο εξωτερικό, κατά τη διάρκεια του οποίου θα προσπαθήσουν να επιδοθούν σε κάθε είδους αταξία και κραιπάλη. Ο αρσενικός ψυχισμός, μαζί με όλες τις φοβίες, τις νευρώσεις και τις ανασφάλειες που τον συγκροτούν, τοποθετείται στο επίκεντρο μιας συναισθηματικά ωμής και επώδυνα ειλικρινούς τραγικωμωδίας η οποία αντλεί τη μεγαλύτερη δύναμή της από τους αυτοσχεδιασμούς των τριών εξαιρετικών της πρωταγωνιστών και από τον τρόπο με τον οποίο ο Κασσαβέτης διαλέγει να αντικρίσει κατάματα και σπασμωδικά την κρίση μέσης ηλικίας.

ΜΙΝΙ ΚΑΙ ΜΟΣΚΟΒΙΤΣ (MINNIE AND MOSKOWITZ, 1971)
Με τους: Τζίνα Ρόουλαντς, Σέιμουρ Κάσελ, Βαλ Έιβερι, Κάθριν Κασσαβέτη. Διάρκεια: 114΄.
Εισάγοντας έναν ρομαντισμό, μια αισιοδοξία κι ένα χιούμορ που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την υπόλοιπη φιλμογραφία του Κασσαβέτη, το "Μίνι Και Μόσκοβιτς" αποτελεί την πιο ξέγνοιαστη και γεμάτη ζεστασιά ταινία του σκηνοθέτη, εξιστορώντας το χρονικό ενός τρυφερού έρωτα ανάμεσα σε δύο εντελώς διαφορετικά πλάσματα, που τα ενώνει η μοναξιά σε μια εχθρική μεγαλούπολη. Επιτυγχάνοντας εξαιρετική χημεία στους πρωταγωνιστικούς τους ρόλους, ο Σέιμουρ Κάσελ και η Τζίνα Ρόουλαντς γίνονται η ψυχή και η καρδιά ενός φιλμ που πάλλεται πρωτίστως από τη σχεδόν συγκινητική αγάπη του Κασσαβέτη για τους δυο χαρακτήρες του.

"Μια Γυναίκα Εξομολογείται"

ΜΙΑ ΓΥΝΑΙΚΑ ΕΞΟΜΟΛΟΓΕΙΤΑΙ (A WOMAN UNDER THE INFLUENCE, 1974)
Με τους: Τζίνα Ρόουλαντς, Πίτερ Φολκ, Φρεντ Ντρέιπερ, Κάθριν Κασσαβέτη. Διάρκεια: 142'.
Καμία θεώρηση περί σύγχρονου κινηματογράφου ή υποκριτικής τέχνης δεν λογίζεται πλήρης δίχως την προσθήκη αυτής της ταινίας, μιας από τις κορυφαίες για το έργο του σκηνοθέτη και για ολόκληρο το (σπουδαίο) αμερικανικό σινεμά της δεκαετίας του '70. Σεισμικής ισχύος, στο ρόλο της καριέρας της, η Ρόουλαντς ενσαρκώνει συγκλονιστικά μια νοικοκυρά των αμερικανικών προαστίων της οποίας ο ιδιοσυγκρασιακός και κυκλοθυμικός χαρακτήρας λυγίζει κάτω από τις μικροαστικές αντιλήψεις του περίγυρού της, οδηγώντας την στην ψυχική κατάπτωση και την αναπόφευκτη περιθωριοποίηση. Δύο υποψηφιότητες στα Όσκαρ-μία για τη σκηνοθεσία, η δεύτερη για την τιτάνια ερμηνεία της Ρόουλαντς, και ενθουσιώδης υποδοχή για μια ταινία την οποία ο Κασσαβέτης κατόρθωσε να πραγματοποιήσει μόνο αφού είχε προηγουμένως υποθηκεύσει το σπίτι του και δανειστεί χρήματα φίλων.

Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΕΝΟΣ ΚΙΝΕΖΟΥ ΠΡΑΚΤΟΡΑ ΣΤΟΙΧΗΜΑΤΩΝ (THE KILLING OF A CHINESE BOOKIE, 1976)
Με τους: Μπεν Γκαζάρα, Τίμοθι Κάρεϊ, Σέιμουρ Κάσελ, Μόργκαν Γούντγουορντ. Διάρκεια: 135'.
Έχοντας υποκύψει προ πολλού στη ροπή του για τις καταχρήσεις, ο ιδιοκτήτης ενός στριπτιτζάδικου καταλήγει καταχρεωμένος ενώπιον της Μαφίας και υποχρεώνεται, ως αντάλλαγμα για τις οφειλές του, να εκτελέσει για λογαριασμό της ένα συμβόλαιο θανάτου. Μόνο που, για τον ονειροπόλο και τυφλά προσκολλημένο στις δικές του αναχρονιστικές αξίες ήρωα, ο κόσμος των απόκληρων, του περιθωρίου και ολόκληρου του απατηλού αμερικανικού ονείρου, δεν επιφυλάσσουν κανένα οίκτο. Αν το "Μια Γυναίκα Εξομολογείται" στάθηκε η αξέχαστη ερμηνεία ζωής για την Τζίνα Ρόουλαντς, το ίδιο συμβαίνει για τον Μπεν Γκαζάρα σε αυτή το επιθετικά αντισυμβατικό και σχεδόν ντοστογιεφσκικό γκανγκστερικό νουάρ που αρνείται, καθ΄ όλη τη διάρκειά του, να υπηρετήσει τους κανόνες της απλής ψυχαγωγίας, αναζητώντας αντίθετα μια βαθύτερη και πιο βασανιστική αλήθεια. Τη βρίσκει στο πρόσωπο και στη μετεωρική πορεία ενός μοναχικού και εμμονικού αντιήρωα ο οποίος αφήνει να τον καταβροχθίσει η ατέλειωτη νύχτα την οποία με τόση προσήλωση ανέκαθεν υπηρέτησε. Από τις ταινίες του Κασσαβέτη με το πιο πιστό και φανατικό κοινό θαυμαστών.

ΝΥΧΤΑ ΠΡΕΜΙΕΡΑΣ (OPENING NIGHT, 1977)
Με τους: Τζίνα Ρόουλαντς, Μπεν Γκαζάρα, Τζόαν Μπλοντέλ, Τζον Κασσαβέτης. Διάρκεια: 144'.
Λίγο πριν την πολυαναμενόμενη πρεμιέρα της στο Μπρόντγουεϊ, μια φτασμένη ηθοποιός οδηγείται στα πρόθυρα νευρικής κατάρρευσης όταν γίνεται μάρτυρας ενός αυτοκινητιστικού δυστυχήματος με θύμα μια θαυμάστριά της. Το γεγονός τη σπρώχνει να αμφισβητήσει όσα πίστευε μέχρι τότε για τον εαυτό της και για την τέχνη που πρεσβεύει, θέτοντας παράλληλα σε τροχιά μια οδυνηρή μυητική πορεία που είτε θα την λυτρώσει είτε θα την καταστρέψει ολοσχερώς. Κι ο Κασσαβέτης, εκφράζοντας πιο απερίφραστα από ποτέ την αγάπη του για τα γοητευτικά και γεμάτα αντιφάσεις πλάσματα που ονομάζονται ηθοποιοί, τους απευθύνει ένα συγκλονιστικό ερωτικό γράμμα, που δεν αφορά μόνο τους ίδιους αλλά και την εξαιρετικά απαιτητική, συναισθηματικά εξοντωτική και βαθιά σχιζοφρενική εμπειρία που ονομάζεται υποκριτική.

ΓΚΛΟΡΙΑ (GLORIA, 1980)
Με τους: Τζίνα Ρόουλαντς, Τζον Αντάμες, Μπακ Χένρι, Τζούλι Κάρμεν. Διάρκεια: 122'.
Χρυσό Λιοντάρι στο Φεστιβάλ Βενετίας, μια υποψηφιότητα για Όσκαρ Α' Γυναικείου Ρόλου στη Τζίνα Ρόουλαντς και σεβαστή εισπρακτική επιτυχία σφράγισαν τη συνεργασία του Τζον Κασσαβέτη με μεγάλο χολιγουντιανό στούντιο και το πρόσκαιρο φλερτ του με το mainstream σινεμά είδους, όπως είναι η γκανγκστερική περιπέτεια. Η "Γκλόρια" είναι μια σκληροτράχηλη γυναίκα, που βαδίζει άφοβη τους αφιλόξενους δρόμους μιας γεμάτης κινδύνους μητρόπολης, έχει δοσοληψίες με τον υπόκοσμο και υψώνει με θρασύτητα το ανάστημά της ενάντια στο οργανωμένο έγκλημα, όταν παίρνει υπό την προστασία της ένα μικρό αγόρι το οποίο βρίσκεται επικηρυγμένο από τη Μαφία. Η μετατροπή μιας ανθεκτικής και ανυποχώρητης ηρωίδας σε συμπονετική μητέρα, φύλακα άγγελο και συνάμα τιμωρό συντελείται σταδιακά και με θαυματουργό τρόπο μπροστά στα μάτια μας, χάρη στο νευρώδες και γεμάτο τσαγανό ερμηνευτικό εκτόπισμα της Ρόουλαντς, πλήρως προσαρμοσμένης στην τραχιά κινηματογραφική γλώσσα του δρόμου με την οποία ο Κασσαβέτης αφηγείται (και ανυψώνει) μια κλασικότροπη ιστορία.

ΕΡΩΤΙΚΗ ΘΥΕΛΛΑ (LOVE STREAMS, 1984)
Με τους: Τζον Κασσαβέτη, Τζίνα Ρόουλαντς, Ντάιαν Άμποτ, Σέιμουρ Κάσελ. Διάρκεια: 141'.
Αν και τυπικά δεν πρόκειται για το κύκνειο άσμα του (αυτό θα ήταν το "Big Trouble" του 1986, ένα φιλμ γυρισμένο κατά παραγγελία το οποίο ο Κασσαβέτης σχεδόν αποκήρυξε), η "Ερωτική Θύελλα" αποτελεί τον θαυμάσιο κινηματογραφικό αποχαιρετισμό του σκηνοθέτη: ένα απόσταγμα σοφίας και βιωμάτων από μια καριέρα γεμάτη κλυδωνισμούς, καλλιτεχνικές ανταρσίες και διαψεύσεις, πιστή όμως μέχρι τέλους σε ένα συγκινητικό προσωπικό όραμα. Καθώς δυο τσακισμένα από τη ζωή αδέρφια σμίγουν έπειτα από καιρό και συγκατοικούν προσωρινά προκειμένου να αντιμετωπίσουν από κοινού τους δαίμονές τους, ο Κασσαβέτης εμπνέεται από την τρικυμιώδη συμβίωσή τους έναν πολύτιμο στοχασμό για τους άρρηκτους δεσμούς αλληλεγγύης κι αγάπης οι οποίοι στέκονται προστατευτικά και παρηγορητικά κόντρα στη μοναξιά, την αποξένωση και τις σκληρές αλήθειες του έξω κόσμου. Η ταινία τιμήθηκε με τη Χρυσή Άρκτο του Φεστιβάλ Βερολίνου.