Ο Φαίδων Παπαμιχαήλ, δύο υποψηφιότητες Όσκαρ και η αγωνία στο "Όταν το Φως Πέφτει"

Η φήμη του Φαίδωνα Παπαμιχαήλ προηγείται του ονόματός του. Ο ελληνικής καταγωγής διευθυντής φωτογραφίας έχει φτάσει στην κορυφή του Χόλιγουντ μετρώντας δεκαετίες πείρας που συνοψίζονται σε δύο υποψηφιότητες για Όσκαρ, αλλά και συνεργασίες με επιδραστικούς σκηνοθέτες όπως οι Αλεξάντερ Πέιν ("Nebraska", "Πλαγίως"), Άαρον Σόρκιν ("Η Δίκη των 7 του Σικάγου") και Τζέιμς Μάνγκολντ ("A Complete Unknown"). Αφορμή για το ραντεβού μας, όμως, είναι η νέα και έκτη συνολικά σκηνοθετική δουλειά του με τίτλο "Όταν το Φως Πέφτει".

Ένα δράμα με φόντο τον εκτυφλωτικό καλοκαιρινό ήλιο της Ελλάδας, το οποίο παίρνει αιφνιδιαστικά αγωνιώδη τροπή, όταν οι δύο κεντρικές ηρωίδες του (Ελένσιο, Νίνι Νεμπιερίτζε) εγκλωβίζονται σε μια κλειστοφοβική συνθήκη ζωής ή θανάτου. Σε λιγότερο αγχωτικό κλίμα, ο Παπαμιχαήλ με περιμένει χαμογελαστός, και αφού μοιραστούμε την ένοχη απόλαυσή μας (να βλέπουμε αθλητικά δράματα στο αεροπλάνο), μπαίνουμε κατευθείαν στο ψητό.

Ας ξεκινήσουμε με το πώς προέκυψε να κάνετε αυτήν την ταινία. Γιατί πέρασε αρκετό διάστημα ώσπου να υλοποιηθεί και να κυκλοφορήσει.
Η αρχή έγινε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όταν βρέθηκα να περνάω οκτώ μήνες στην Ελλάδα, διότι λόγω της κατάστασης δεν προχώρησε μια καινούργια δουλειά που είχα κανονίσει με τον Άαρον Σόρκιν. Έτυχε εκείνη την περίοδο, λοιπόν, να είναι στη χώρα και ο συνεργάτης μου ο Σβεν Νταγκόνις [σ.σ.: συνάδελφοι από τα 90s, βλ. "Locusts"], ο οποίος μου έστειλε το σενάριο του "Όταν το Φως Πέφτει". Ο ίδιος περνάει πολύ χρόνο στην Ελλάδα, έτσι γνωρίζει πολύ καλά τα βιώματα των ανθρώπων της και, φυσικά, των μεταναστών που ζουν εδώ. Ωστόσο, την πρώτη φορά που το διάβασα ήμουν διστακτικός λόγω της βίας και του ύφους θρίλερ που είχε. Στη συνέχεια το σκέφτηκα ξανά και το ανέλαβα, διότι το σενάριο είχε πολλά πλεονεκτήματα. Για παράδειγμα, είναι εξαιρετικά συμπαγές και δεν έχει πολλούς χαρακτήρες, ούτε τοποθεσίες, άρα ήταν σχετικά εφικτό να υλοποιηθεί ακόμα και με τους περιορισμούς λόγω COVID-19 που ίσχυαν ακόμη τότε.

Μέσω του Υπουργείου Τουρισμού βρήκαμε και το εγκαταλειμμένο ξενοδοχείο [σ.σ.: η Σχολή Τουριστικής Εκπαίδευσης στην Ανάβυσσο], οπότε όλα απλοποιήθηκαν σχετικά γρήγορα. Αφού ολοκληρώθηκαν τα γυρίσματα, όμως, χρειάστηκε να περάσει μεγάλο διάστημα στο μοντάζ, ώστε να βρεθεί η κατάλληλη ισορροπία στο υλικό, ακριβώς επειδή διακατέχεται τόσο από δραματικά στοιχεία όσο και συστατικά σασπένς. Παράλληλα, είχα μόλις πιάσει δουλειά στο "Indiana Jones και ο Δίσκος του Πεπρωμένου", οπότε τα περιθώριά μου ήταν εξαιρετικά περιορισμένα. Σκεφτείτε πως για ενάμιση χρόνο δεν είχα ασχοληθεί καθόλου με την ταινία! Αλλά, ενίοτε, αυτή είναι η πολυτέλεια του να δουλεύεις μακριά από την πίεση των στούντιο, αφού στο "Φως" είχαμε την ευκαιρία να επιμεληθούμε υπομονετικά το post-production για να υλοποιηθεί αυτό που είχαμε στο μυαλό μας.

Με την ίδια αμεσότητα επιλέξατε και τους ηθοποιούς σας; Διότι πρωταγωνιστούν ονόματα εν πολλοίς άγνωστα.
Όντως, η Ελένσιο για παράδειγμα δεν είχε κάνει ξανά σινεμά, στην πραγματικότητα δουλεύει ως μοντέλο. Αντίστοιχα, για τους ηθοποιούς που υποδύονται τους μετανάστες, ταξιδέψαμε στα Τίρανα και κάναμε δοκιμαστικά με σπουδαστές δραματικών σχολών. Η ποιότητά τους ήταν τρομερή, ας πούμε ο Σίλβιο Γκόσκοβα που υποδύεται τον Βέτον με άφησε άναυδο, έχει κάτι από τον Πίτερ Λορ στην "κοψιά" του. Συνολικά, η σχετική απειρία των παιδιών με την υποκριτική, παραδόξως λειτούργησε υπέρ μας. Όλοι φρόντιζαν ο ένας τον άλλον, εργάστηκαν σκληρά παρά το γεγονός πως δεν είχαμε περιθώριο προβών και συχνά παρακολουθούσαν το γύρισμα ακόμα και εάν είχαν ολοκληρώσει τις σκηνές τους.

Μιλήστε μου για τη σκηνοθετική σας προσέγγιση. Το φιλμ ξεκινά με ένα αίσθημα αναπόλησης, αλλά πολύ γρήγορα μετατρέπεται σε κάτι το αγωνιώδες.
Προτεραιότητά μου ήταν να κάνω μια ταινία που να σε υποβάλλει, να σε κάνει μέρος της δράσης. Ταυτόχρονα, να απεικονίζει την Ελλάδα πιο ρεαλιστικά, μακριά από τις κινηματογραφικές ωραιοποιήσεις που έχουμε συνηθίσει. Δεν είναι όλα "Mamma Mia!"… Επιπλέον, λόγω και της φύσης του σεναρίου, δεν ήθελα να χρησιμοποιήσω τη βία εκβιαστικά, αλλά να πείσω το θεατή πως όσα συμβαίνουν είναι ρεαλιστικά. Γι’ αυτό το ένα μέρος της αφήγησης θυμίζει κάτι από τη νοσταλγία του Ερίκ Ρομέρ, κι ύστερα ξεσπά ο όλεθρος όπως στα horror του Ρομάν Πολάνσκι. Υπάρχει δε μια ολόκληρη ενότητα στην οποία δεν ακούγεται σχεδόν ούτε λέξη!

Να θίξω εδώ, αν μου επιτρέπετε, πως μεταξύ των πιο ακραίων σκηνών βλέπουμε και μια σκηνή κακοποίησης η οποία είμαι βέβαιος πως υπήρξε ιδιαίτερα απαιτητική στην εκτέλεσή της.
Η αλήθεια είναι πως για λίγο διχάστηκα στο πώς να τη γυρίσω, ακόμα και σήμερα δυσκολεύομαι να την παρακολουθώ. Κινηματογραφικά, όμως, το πιο σημαντικό ήταν να κατανοήσουμε εις βάθος το τραύμα αυτής της ηρωίδας. Ως προς αυτό το σημείο, έχει ενδιαφέρον ότι το κοινό διχάζεται από τη συμπεριφορά της στη συνέχεια. Άλλοι την επικροτούν με ενθουσιασμό και άλλοι δυσφορούν χαρακτηριστικά. Σε κάθε περίπτωση, το θάρρος και η προσήλωση της Ελένσιο ήταν ανεκτίμητα.

Έχετε φτάσει πια τις έξι μεγάλου μήκους ως σκηνοθέτης. Ποια είναι η μεγαλύτερη διαφορά που βλέπετε ανάμεσα στο κύκλωμα των στούντιο και τον κινηματογράφο στην Ευρώπη;
Στις ανεξάρτητες παραγωγές έχεις μια σπάνια ελευθερία κινήσεων. Μπορείς να πάρεις αποφάσεις επιτόπου, να κάνεις ενστικτώδεις αλλαγές, να κάνεις δοκιμές χωρίς να χρειάζεσαι δεκάδες εγκρίσεις. Όταν συνεργάζεσαι με ένα στούντιο, το παραμικρό περνάει από κόσκινο και δεν είναι λίγες οι φορές που λειτουργείς διεκπεραιωτικά, σαν υποχείριο των παραγωγών. Έχω βρεθεί σε τέτοιες καταστάσεις, και ομολογώ το απεχθάνομαι.

Εικάζω πως η κατάσταση έχει αλλάξει δραματικά από την εποχή που κάνατε τα πρώτα βήματά σας δίπλα στο θρυλικό Ρότζερ Κόρμαν.
Όντως, ο Ρότζερ εν τω μεταξύ ήταν ένας απίστευτος τύπος. Μιλάμε για μια περίοδο, φανταστείτε, που στο ξεκίνημά τους βρίσκονταν σπουδαίοι συνάδελφοι όπως ο Γιάνους Καμίνσκι (σ.σ.: "Η Λίστα του Σίντλερ", "Η Διάσωση του Στρατιώτη Ράιαν") και ο Γουόλι Πφίστερ που έκανε το "Inception".

Ο Κόρμαν είχε ένα στούντιο με τρία επίπεδα, όπου το καθένα είχε εναλλάξ τρεις διαφορετικές εκδοχές: ένα κάστρο, ένα διαστημόπλοιο και ένα στριπτιτζάδικο. Οπότε αναλόγως με το τι είχε διαθέσιμο, μπορούσες να κάνεις ό,τι ταινία ήθελες. Αντιλαμβάνεστε, λοιπόν, πόσο σημαντικό ήταν για νεαρούς κινηματογραφιστές όπως εμάς να μας δίνεται η δυνατότητα να πειραματιστούμε με όσους τρόπους θέλαμε. Ειδικά για εμένα που δεν πήγα σε σχολή κινηματογράφου. Ήταν πραγματικά απίθανα.