Τι συμβαίνει όταν απαρνείσαι την εθνική σου ταυτότητα;

Ο Τίτους Μίλεχ είναι ένας Γερμανός ψυχίατρος ο οποίος αποτελεί την επιτομή του euro coolness που είχε η γενιά που γεννήθηκε κατά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Την ενέργεια δηλαδή μιας ελευθεριότητας που συνδυάζει τον εγκρατή διανοουμενισμό, ο οποίος προκύπτει ως απαύγασμα πολλαπλών εμπειριών και ταξιδιών, αβίαστα ξεχωριστό στιλ, αλλά και μια πηγαία αξιοπερίεργη φύση. Ο Μίλεχ, επίσης, είναι ένας άνθρωπος που κουβαλά ένα επώδυνο άλγος σε όλη του τη ζωή, από τη στιγμή που διαπίστωσε πως το παρελθόν της οικογένειάς του και κατ’ επέκταση της χώρας του είναι βαμμένο με αίμα. Έκτοτε, απαρνήθηκε την καταγωγή του, μετανάστευσε και έπαψε να μιλάει γερμανικά, ώσπου ύστερα από δεκαετίες αποφασίζει να γυρίσει και να έρθει τετ-α-τετ με τα απομεινάρια μιας βίαιης εθνικής μεν, αλλά και προσωπικής ιστορικής κληρονομιάς. Όσα συμβαίνουν στη συνέχεια καταγράφονται στο ταιριαστά τιτλοφορημένο "Επιστροφή στην Πατρίδα" των Χρύσα Τζελέπη και Άκη Κερσανίδη, το οποίο πραγματοποίησε πρεμιέρα στο 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (6-16/3).

Ως κατεξοχήν κινηματογραφική περσόνα, ο Μίλεχ κινηματογραφείται από τους Τζελέπη-Κερσανίδη σαν ήρωας ενός Αντονιόνι ή Βέντερς των ‘70s, καθώς μαζί πραγματοποιούν οδοιπορικό σε διαδοχικούς τόπους εγκλημάτων, όπως πολλά στρατόπεδα συγκέντρωσης, ορισμένα δίχως απαραίτητα να διέπονται από τη "δημοφιλία" έτερων κολαστηρίων, όπως το Νταχάου π.χ. Εκεί, την ώρα που ανακαλούνται απερίγραπτες φρικωδίες, ο ήρωας μοιράζεται ανατριχιαστικές διατυπώσεις εμφανώς κλονισμένος. "Τέσσερις στους πέντε Γερμανούς θα έπρεπε να αυτοκτονήσουν μετά τον πόλεμο" ή "η αρρώστια τους είναι η υπακοή", εκφράσεις σκληρές οι οποίες, όμως, αντανακλούν το ανεπούλωτο τραύμα το οποίο φέρει ο Μίλεχ σα να είναι δικό του. Παρεμπιπτόντως, με διαφορετικό πλην κοντινό τρόπο, παρόμοια άγχη διατρέχουν το "Λο" του Θανάση Βασιλείου.

Από εκείνο το σημείο και έπειτα η "Επιστροφή" αποδεικνύει πως δεν είναι, απλώς, μία ακόμα ταινία για το Ολοκαύτωμα, διότι εμβαθύνει όλο και περισσότερο σε μια θεματική που συζητιέται όσο λίγες τα τελευταία χρόνια, αλλά δε βρίσκει συχνά χώρο στη μεγάλη οθόνη, αυτή της λευκής ενοχής. Ο πρωταγωνιστής δε φέρει με κανένα πιθανό τρόπο ευθύνη για τις ναζιστικές θηριωδίες, αδυνατεί ωστόσο να διαχειριστεί τόσο την έκτασή τους, όσο και την ανεπάρκεια των όποιων διορθωτικών κινήσεων έγιναν μεταπολεμικά. Υπάρχουν στιγμές που ο ίδιος καταρρέει, όπως όταν συναντά στη Θεσσαλονίκη την κόρη επιζούσας του Άουσιβτς, έχοντας νωρίτερα αντιληφθεί πως στην Κατοχή δολοφονήθηκε το 15% του ελληνικού πληθυσμού.

Οι Κερσανίδης-Τζελέπη, δημιουργοί που εμπνέονται σταθερά από την πολιτική ιστορία υπό ένα ανθρώπινο πρίσμα ("Το Χρονικό μιας Καταστροφής", η σειρά "Ένα Απότομο Ξύπνημα"), παράλληλα, ψηλαφούν προσεκτικά το αποσιωπημένο ρεύμα της αντι-γερμανικότητας. Χωρίς να δηλώνεται ρητά, μπροστά από το φακό τους περνούν εμβριθείς προσωπικότητες οι οποίες υιοθετούν μια εμπεριστατωμένη και ως ένα βαθμό ριζοσπαστική στάση απέναντι στο "επίσημο" παρελθόν του γερμανικού κράτους, το οποίο διαχρονικά λειαίνει γωνίες και ενίοτε υποβαθμίζει η σοβαρότητα ορισμένων γεγονότων. Η εξερεύνηση της γερμανικότητας με αυτές τις ποιότητες προσδίδει ξεχωριστό ενδιαφέρον στο ντοκιμαντέρ, το οποίο έρχεται σε μια εξαιρετικά κρίσιμη φάση, την ώρα που η ακροδεξιά χτυπά την πόρτα της εξουσίας στην πιο ισχυρή ευρωπαϊκή οικονομία και ταυτόχρονα, η πολιτική εκμετάλλευση του αιματηρού παρελθόντος γίνεται εξόχως ελαττωματικά, όπως έχει αποδείξει η διαχείριση των διαμαρτυριών για τη γενοκτονία στην Παλαιστίνη.

Η "Επιστροφή" αποτελεί μια ψύχραιμη υπενθύμιση των πόσων ακόμα μπορούν να ειπωθούν γύρω από το διαγενεακό τραύμα του Ολοκαυτώματος, το πόσο αδιαπραγμάτευτη είναι η ανάγκη για να μη διαγραφούν όσα ιστορικά το προκάλεσαν, για να αποτρέψουμε πάση θυσία την όποια επανάληψή του.

Διαβάστε όλα τα νεότερα από το 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης εδώ.