«Απρίλης»
Η ταινία σας γεννά άμεσα ερωτήματα γύρω από την ηθική των εικόνων. Πιστεύετε πως υπάρχει κάποιο όριο στο τι είναι ή δεν είναι κινηματογραφικά αναπαραστάσιμο;
Ξέρω πως συγκεκριμένες σκηνές θα σοκάρουν πολλούς θεατές, αλλά δεν υπάρχει πρόκληση για την πρόκληση. Αλλά τι είναι άραγε σοκαριστικό; Για τις ανάγκες της ταινίας, η οποία έχει ως ηρωίδα μια γυναικολόγο που κατηγορείται για αμέλεια, πέρασα περισσότερο από ένα χρόνο σε μια μαιευτική κλινική. Συνάντησα και μίλησα με πολλές εγκύους και γι’ αυτές η διαδικασία της γέννας δεν είχε τίποτα το σοκαριστικό. Είναι μια εμπειρία που οι περισσότερες γυναίκες θέλουν μάλιστα να μοιραστούν με τους συντρόφους τους. Βλέπουν τον πόνο τους ως κάτι απόλυτα φυσιολογικό, κάτι που έχει τη δική του ομορφιά και ως γυναίκα σκηνοθέτρια αυτό είναι μια αίσθηση την οποία ήθελα να αποτυπώσω.
Η σκηνή του τοκετού, στην οποία συμβαίνουν μοιραίες επιπλοκές, είναι σκηνοθετημένη με μια αποστασιοποιημένη, ντοκιμαντερίστικη οπτική.
Συνεννοηθήκαμε εκ των προτέρων με το διευθυντή φωτογραφίας για τη θέση της κάμερας και του φωτισμού, επειδή δεν θέλαμε κάτι στιλιζαρισμένο. Εκείνος ήταν αρχικά πολύ διστακτικός. Δεν ήξερε καν αν ήθελε να το κάνει. Παρακολούθησε όμως πολλές γέννες και γρήγορα άλλαξε γνώμη. Νομίζω λοιπόν ότι πρόκειται για ένα θέμα και θέαμα ταμπού, αν και αφορά μια φυσιολογική, αισιόδοξη και χαρμόσυνη ανθρώπινη λειτουργία.
Από την άλλη, στη σκηνή της έκτρωσης υιοθετείτε μια διαφορετική προσέγγιση.
Παρόμοια και διαφορετική ταυτόχρονα. Εδώ η κάμερα είναι τοποθετημένη στο πλάι και δεν σε αφήνει να δεις. Αλλά η όλη διαδικασία αποτυπώνεται με απόλυτη λεπτομέρεια. Ήθελα να είμαστε απόλυτα ακριβείς σ’ αυτό που δείχνουμε, ακόμα και σ’ αυτό που ακούμε. Εδώ έχουμε να κάνουμε με μια άλλη γυναικεία εμπειρία, η οποία είναι ενοχλητική, ανεπιθύμητη και υπό συνθήκες επώδυνη. Πρέπει ο θεατής να αποστρέφει το βλέμμα του από κάτι τέτοιο; Πρέπει, όταν πηγαίνει σινεμά, να συμπεριφέρεται σαν τον τηλεθεατή που δεν θέλει να βλέπει δυσάρεστες ειδήσεις μήπως του χαλάσει η όρεξη;
Όλα έχουν προφανώς να κάνουν με το κατά πόσο το ενοχλητικό κινηματογραφικό θέαμα είναι δραματικά και αφηγηματικά δικαιολογημένο να παρουσιάζεται έτσι ωμό μπροστά στα μάτια μας.
Όλη η διαφορά βρίσκεται ακριβώς εκεί, σε ό,τι χωρίζει δηλαδή μια ταινία του Μίκαελ Χάνεκε από ένα φτηνό θρίλερ τρόμου, το οποίο "γαργαλάει" το θεατή με το αποτρόπαιο, μα περιποιημένα γοητευτικό θέαμά του. Το κινηματογραφικό σοκ, όμως, μπορεί να λειτουργήσει αφυπνιστικά.
Αναφέρατε τον Χάνεκε, ο οποίος είναι μια εμφανής επιρροή στη φιλμογραφία σας. Όπως και το ρουμάνικο νέο κύμα…
Μου αρέσει πολύ ο Χάνεκε. Είναι κορυφαίος δημιουργός και έχω δει όλες τις ταινίες του πολλές φορές. Το ρουμάνικο σινεμά; Το λατρεύω. Τον Τσεϊλάν, το ίδιο. Όπως και τη δουλειά του Κάρλος Ρεϊγάδας, ο οποίος είναι παραγωγός μου και συχνά αναφέρεται ως η κυρίαρχη επιρροή μου. Δεν πηγαίνω όμως στο πλατό ή δεν γράφω ένα σενάριο έχοντας συγκεκριμένες ταινίες και σκηνοθέτες στο μυαλό μου. Μπορώ να σας πω πως οι εμπνεύσεις μου έρχονται κυρίως από το χώρο της λογοτεχνίας. Μεγάλωσα σε ένα χωριό χωρίς ηλεκτρικό, οπότε δεν είχαμε πρόσβαση σε αίθουσες και ταινίες. Γύρω μας μαινόταν ο εμφύλιος πόλεμος. Στον πατέρα μου άρεσε το "Μάμα Ρόμα" και ο "Θησαυρός της Σιέρα Μάντρε". Είχα δει και τον "Κλέφτη Ποδηλάτων", αλλά το σινεμά δεν ήταν στην κουλτούρα μας.
Οπότε διαβάζατε…
Διάβαζα συνέχεια βιβλία και μου άρεσε να βλέπω ζωγραφικούς πίνακες από καταλόγους τους οποίους είχε η γιαγιά μου. Οπότε, όταν γράφω, είναι οι λογοτεχνικοί χαρακτήρες αυτοί που με οδηγούν. Αυτοί του Ντοστογιέφσκι για παράδειγμα ή ο Δον Κιχώτης, από τον οποίο η Νίνα, η ηρωίδα του "Απρίλη", έχει πάρει στοιχεία.
Και από τον πρίγκιπα Μίσκιν του "Ηλίθιου" φαντάζομαι.
Ναι, φυσικά. Από εκεί προέρχονται και τα ερωτήματα πάνω στην απόσταση που συχνά υπάρχει ανάμεσα στις ανθρώπινες προθέσεις και στα αποτελέσματα των πράξεών μας. Ποιος είναι ο καλός; Αυτός ο οποίος προσπαθεί με αγνή προαίρεση, ανεξαρτήτως του πού οδηγούν όλα αυτά που κάνει; Η Νίνα είναι απόλυτα αφοσιωμένη στην επιστημονική αλήθεια και στη βοήθεια προς τους συνανθρώπους της. Τι καταφέρνει όμως τελικά; Πού την οδηγεί ο αλτρουισμός της; Και ποιο είναι το τίμημα της εμμονικής προσήλωσής της;
Τα στοιχεία φαντασίας τα οποία "εισβάλλουν" στην ταινία πιστεύω πως έχουν να κάνουν με τον τρόπο που η ίδια βλέπει τον εαυτό της. Ή σαν ένας ψυχαναλυτικός εφιάλτης για την εικόνα την οποία η Νίνα πιστεύει πως έχουν οι άλλοι για εκείνη.
Νομίζω πως όταν σπρώχνεις τα πράγματα στα όρια της λογικής, κάτι σουρεαλιστικό αρχίζει να εμφανίζεται. Κάτι ανεξήγητο. Ένας άλλος κόσμος, ο οποίος εδώ αποτελεί ένα είδος καταφυγίου για τη Νίνα, για την προϊστορία της οποίας δεν ήθελα να δώσω πολλές πληροφορίες. Προτιμώ μια πιο φαινομενολογική προσέγγιση, όπου την αφήγηση οδηγούν σχεδόν αποκλειστικά αυτά τα οποία βλέπουμε. Είναι ένα στοίχημα, αλλά και μια ένδειξη εμπιστοσύνης στους θεατές σου. Καταλαβαίνουμε πάντως ότι η πραγματικότητα που εκείνη ζει δεν τη χωράει, ότι δεν είναι ευχαριστημένη από τον εαυτό της, ότι ζητά απεγνωσμένα επικοινωνία και τρυφερότητα. Αλλά δεν ξέρει πώς να το κάνει και φυσικά εισπράττει μια βίαιη, απωθητική αντίδραση. Νιώθει απειλητικά και έξω και μέσα της.
Όπως όλος ο κόσμος γύρω της…
Αυτό άραγε σημαίνει ότι πρέπει να παραιτηθεί από την προσπάθεια; Είναι σαν το μύθο του Σισύφου, αλλά οφείλουμε να πιστεύουμε πως την επόμενη φορά δεν θα μας πέσει η πέτρα. Ιδού ο πραγματικός ηρωισμός και αυτός ακριβώς με ενδιαφέρει. Αυτός δηλαδή που συναντάμε στην καθημερινή ζωή και που συνομιλεί με την αποτυχία. Όχι εκείνος του πεδίου των μαχών και των επικών κατορθωμάτων.
