Συνομιλούμε με τον Κώστα Χαραλάμπους, σκηνοθέτη της φιλόδοξης μεταφοράς του διάσημου μυθιστορήματος του Νίκου Καζαντζάκη, "Καπετάν Μιχάλης", στο οποίο ένας ανυπότακτος Κρητικός κοντράρεται ολομέτωπα με τους Τούρκους στην Κρήτη του 19ου αιώνα.
Από την Κρήτη του "Λούγκερ" περνάμε στην Κρήτη του Καζαντζάκη. Πώς ξεκίνησε το ταξίδι του "Καπετάν Μιχάλη";
Η ιδέα προέκυψε σε μια από τις συζητήσεις μου με Έλληνα παραγωγό, ο οποίος έχοντας δει το "Λούγκερ" μου πρότεινε να διασκευάσω τον "Καπετάν Μιχάλη", καθώς είχε τα δικαιώματα του βιβλίου. Ωστόσο, πέρασε αρκετός καιρός προτού δρομολογηθεί η παραγωγή και ξεκινήσει μια διαδρομή η οποία επιφύλασσε πολλές δυσκολίες. Διότι, όπως γνωρίζεις κι εσύ, η εγχώρια αγορά είναι λιγάκι στριφνή και περιορισμένη, με αποτέλεσμα να πρέπει να προσαρμόζεσαι κάθε φορά στις δυνατότητες που έχεις στη διάθεσή σου. Το ευχάριστο όμως είναι ότι έπειτα από μια μεγάλη πορεία τα καταφέραμε και η ταινία μας θα "συναντηθεί" με το κοινό.
Με δεδομένο το πόσο εμβληματικό είναι το συγκεκριμένο μυθιστόρημα, με ποια κριτήρια τροποποιήσατε το πρωτότυπο υλικό ώστε να μεταφερθεί υπό τους επιθυμητούς όρους στο σινεμά;
Σε κάθε διασκευή είσαι υποχρεωμένος κάποια στοιχεία να κρατάς, άλλα να τα προσαρμόζεις και κάποια να μην τα χρησιμοποιείς καθόλου, διοτί ακολουθείς τους κανόνες μιας κινηματογραφικής λογικής. Για παράδειγμα, εκ προοιμίου υπάρχει η υποχρέωση της μερικής παράλειψης, αφού ένα βιβλίο χιλίων σελίδων πρέπει να το μετατρέψεις σε ένα σενάριο που να αποτελείται από εκατό. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα είναι αντίστοιχη και η διάρκεια της ταινίας. Η φράση "ένα λεπτό ανά σελίδα" δεν αντικατοπτρίζει πάντα την πραγματικότητα, ειδικά αν θέλεις να δώσεις στην ταινία σου έναν καλό αφηγηματικό ρυθμό. Επομένως, μέσα από την αφαίρεση στοχεύεις στην ενδυνάμωση του κεντρικού πυρήνα της ιστορίας, έτσι ώστε να μην προδώσεις το βιβλίο στο οποίο βασίζεσαι. Εν προκειμένω υπάρχει και μια επιπλέον πρόκληση, καθώς πρόκειται για ένα επικό μυθιστόρημα που αποτελείται από πολλές παράλληλες πλοκές, κάποιες από τις οποίες δεν συνδέονται καν με τον Καπετάν Μιχάλη, γι’ αυτό και απαλείφθηκαν. Κατά τα άλλα, ο κεντρικός άξονας έμεινε απαράλλακτος.
Επική, επίσης, είναι και η κλίμακα της παραγωγής. Σπάνια στο ελληνικό σινεμά βλέπουμε μάχες με όπλα αλλά και σώμα με σώμα, πολλώ δε μάλλον τοποθετημένες στον 19ο αιώνα.
Πράγματι, σπανίως γυρίζονται τέτοιες σκηνές σε ελληνικές ταινίες. Δεν γνωρίζω γιατί ακριβώς συμβαίνει, ίσως ορισμένοι σκηνοθέτες έχουν μια δυστοκία να βρουν έναν τρόπο να τις απεικονίσουν. Προσωπικά πήρα την απόφαση να τις ενσωματώσω επειδή αποτελούν κομβικό κομμάτι του ίδιου του βιβλίου. Έπειτα, οι μάχες έχουν δουλευτεί και δραματουργικά: κάθε ηθοποιός παλεύει με βάση την ιδιοσυγκρασία του χαρακτήρα του, ώστε αυτές οι σεκάνς να αποκτήσουν ξεχωριστή ζωντάνια. Εδώ να επισημάνω, βέβαια, ότι οι σκηνές δράσης ήταν ιδιαίτερα επιβαρυντικές σωματικά προς τους ηθοποιούς, οι οποίοι έδωσαν τα πάντα για να παίξουν στην εντέλεια και τους ευχαριστώ από την καρδιά μου.
Εξίσου απαιτητική πρέπει να ήταν και η απεικόνιση της τουρκοκρατούμενης Κρήτης.
Ναι, γι’ αυτόν το σκοπό χρησιμοποιήσαμε συνδυαστικά ψηφιακά και πρακτικά εφέ. Για να γίνει εφικτή η επεξεργασία της εικόνας, ας πούμε, χρειάστηκε πρώτα να χτιστούν περισσότερα από πενήντα σπίτια. Αλλά θέλαμε τα αυθεντικά σκηνικά να συμπληρώνουν τα ειδικά εφέ, ώστε να υπάρχει ισορροπία. Επιπλέον, εκμεταλλευτήκαμε όσο το δυνατόν περισσότερο τοποθεσίες σε όλη την Κρήτη, οι οποίες έδειχναν αναλλοίωτες στο πέρασμα του χρόνου. Φτάσαμε να κάνουμε γυρίσματα από το Ηράκλειο μέχρι τα χωριά του Αγίου Νικολάου.
Και η επιλογή του Αιμίλιου Χειλάκη στον πρωταγωνιστικό ρόλο πώς προέκυψε;
Εδώ συνέβη μια πραγματικά τρομερή σύμπτωση, διότι όταν τον προσέγγισα για να παίξει τον Καπετάν Μιχάλη είχε μόλις διαβάσει το βιβλίο και έμεινε έκπληκτος. Έτσι, δεν χρειάστηκαν πολλά για να τον πείσω να συμμετάσχει.
Μία από τις βασικές θεματικές της ταινίας αφορά τη συναναστροφή Ελλήνων και Τούρκων, η οποία στην εποχή του "Καπετάν Μιχάλη" ήταν, σαφώς, ιδιαίτερα εχθρική. Σήμερα που οι λαοί, στ’ αλήθεια, δεν έχουν να χωρίσουν τίποτα μεταξύ τους, πόσο πιστεύετε ότι έχουν προχωρήσει οι σχέσεις μας από τότε;
Δεν νομίζω πως έχουμε κάνει άλματα, ίσα ίσα, ίσως έχουμε οπισθοχωρήσει κιόλας. Όσο μεγαλώνεις διαπιστώνεις ότι ο εαυτός σου βρίσκεται σε μια δεδομένη κατάσταση, η οποία υπήρχε πριν από εσένα, άρα δεν μπορείς να κάνεις κάτι γι’ αυτήν. Κατά συνέπεια σήμερα κανείς δεν επιζητεί τη ρήξη. Αλλά αυτό είναι κάτι που άπτεται περισσότερων πραγμάτων από τη σχέση Ελλήνων-Τούρκων συγκεκριμένα. Συμβαίνουν ραγδαίες πολιτικές αλλαγές, έχουν χαθεί κοινωνικές κατακτήσεις οι οποίες χρειάστηκαν πάλη δεκαετιών, αλλά μοιάζει να μη μας αφορά αυτό. Αντίστοιχα, ο κόσμος σήμερα δυσκολεύεται ακόμα και να παρακολουθήσει μια ταινία, επειδή εξαιτίας εφαρμογών σαν το TikTok η υπομονή του εξαντλείται σε ελάχιστα λεπτά. Πια ζητείται από ένα έργο να είναι καταιγιστικό, σχεδόν να μην έχει σκηνές που απλώς σε συγκλονίζουν με την ομορφιά τους. Είμαστε γενικώς πιο βιαστικοί και ανυπόμονοι, σαν να είμαστε θυμωμένοι επειδή δεν έχουμε χρόνο στα χέρια μας.
Περισσότερες πληροφορίες
Ο Καπετάν Μιχάλης
Στην τουρκοκρατούμενη Κρήτη του 1889, που βρίσκεται σε επαναστατικό αναβρασμό, ο αγωνιστής καπετάν Μιχάλης είναι αποφασισμένος να πολεμήσει με κάθε κόστος μέχρι την απελευθέρωση του νησιού. Ξαφνικά, όμως, βιώνει μια πρωτόγνωρη εσωτερική πάλη, όταν αποκτά συναισθήματα για τη γυναίκα του αδελφοποιητού του από την Τουρκία.
