Η πολύπειρη σκηνοθέτρια Ελένη Αλεξανδράκη ("Κωστής Παπαγιώργης, ο πιο Γλυκός Μισάνθρωπος", "Η Νοσταλγός") επιστρέφει με το ντοκιμαντέρ "Ξεριζωμένοι", το οποίο κυκλοφορεί στους κινηματογράφους (από 16/3) λίγες μέρες μετά την πρεμιέρα του στο 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Όπως προδίδει ο τίτλος της ταινίας, το θέμα της αφορά τους βίαιους ξεριζωμούς παιδιών παγκοσμίως, ξεκινώντας από τον 20ο αιώνα και φτάνοντας μέχρι σήμερα και την πανδημία του κορονοϊού. Οι συμμετέχοντες εξιστορούν οι ίδιοι τα βιώματά τους, σε μια απόπειρα να αναδειχθούν οι πολιτικές σκοπιμότητες πίσω από τον εκτοπισμό τους. Παρακολουθήσαμε το ντοκιμαντέρ στη Θεσσαλονίκη και απευθύναμε τις παρακάτω ερωτήσεις στην κ. Αλεξανδράκη.
Ποια ήταν η αφετηρία του ντοκιμαντέρ; Υπήρξε κάποιο συγκεκριμένο γεγονός, εκτός της πανδημίας φυσικά, που σας ενέπνευσε;
Πολύ πριν την πανδημία, εδώ και αρκετά χρόνια, δουλεύω πάνω στο βιβλίο του Γιάννη Ατζακά "Θολός Βυθός" προετοιμάζοντας μια ταινία μυθοπλασίας εμπνευσμένη από την αληθινή ιστορία του. Ο Γιάννης, όντας γιος αντάρτη, ξεριζώθηκε στα 8 του χρόνια και μεγάλωσε για 6 χρόνια στις λεγόμενες "παιδοπόλεις" της Φρειδερίκης. Ερευνώντας την ιστορία του, ανακάλυψα ότι σε παγκόσμιο επίπεδο υπήρχαν αντίστοιχες περιπτώσεις. Χιλιάδες παιδιά από διαφορετικές χώρες, συνθήκες και εποχές έχουν βιαίως ξεριζωθεί από το φυσικό τους περιβάλλον για να εξυπηρετηθούν πολιτικές σκοπιμότητες. Κυρίως στον 20ο αιώνα αλλά και μέχρι σήμερα. Όταν ήρθε η πανδημία, η οποία θα καθυστερούσε ούτως ή άλλως το γύρισμα του "Θολού Βυθού" (το οποίο μεταφέρθηκε για τον προσεχή Ιούνιο), αποφάσισα να κάνω αίτηση στο πρόγραμμα του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου για τον COVID-19. Έτσι γυρίστηκε αυτό το ντοκιμαντέρ με τις μαρτυρίες ανθρώπων που βίωσαν τον ξεριζωμό και τον εγκλεισμό καθώς βιώναμε κι εμείς τα διάφορα lockdown.
Με ποια κριτήρια έγινε η επιλογή των ιστοριών; Μιλάμε εν πολλοίς για αφανείς περιπτώσεις, έτσι εικάζω πως θα έγινε ενδελεχής έρευνα για τον εντοπισμό αυτών των υποκειμένων.
Ναι, το ψάξαμε πολύ μαζί τον Τζόναθαν Αρνό. Μας βοήθησαν επίσης ο Στέλιος Ελληνιάδης, η Μαρία Σιαδήμα και η ΜΚΟ "Μετάδραση". Βρήκαμε επαφή με τα πρόσωπα μέσα από οργανώσεις, ενώσεις και σωματεία που έχουν δημιουργηθεί για να δικαιωθούν τα ξεριζωμένα παιδιά σε διάφορα μέρη του κόσμου. Από εκεί και πέρα γνωρίσαμε αρκετά από αυτά τα παιδιά, ενήλικες πια, και καταλήξαμε σ' αυτούς που έκαναν την καρδιά μας να χτυπήσει περισσότερο.
Ενώ στις έξι ιστορίες είναι εμφανές το πολιτικό πρόσημο πίσω από κάθε ξεριζωμό, η σύνδεση με την υγειονομική κρίση του 2020 γίνεται πρωτίστως μέσω του lockdown. Έχουμε δηλαδή έναν έμμεσο εκτοπισμό, εξαιτίας της καραντίνας. Ποιες πολιτικές διαστάσεις διακρίνετε εσείς στην καθολικά κοινή εμπειρία της καραντίνας;
Για εμένα είναι προφανές ότι ο χειρισμός της πανδημίας παγκοσμίως εξασφάλισε την καταστολή μας σε διάφορα επίπεδα. Είναι σαν να απελευθερώθηκαν οι κυβερνήσεις για να κάνουν κάπως απροκάλυπτα ό,τι τις βολεύει. Π.χ. το σινεμά υφίσταται αυτές τις συνέπειες με τις πλατφόρμες που απομυζούν τη δύναμή του, το κοινό του. Και αυτό ωφελεί όσους ορέγονται να κλείσουν τα σινεμά και συνήθως, αυτά γίνονται με κυβερνητική συναίνεση. Επίσης βρίσκω ότι έχει συστηματοποιηθεί στο έπακρο ο τρόπος που διαλύονται οι διαδηλώσεις…
Επιπλέον, η πανδημία έχει επηρεάσει και τον τρόπο κινηματογράφησης του ντοκιμαντέρ. Βρίσκετε τρόπους να υπερκεράσετε τα πρακτικά εμπόδια, όπως τις εξ αποστάσεως συνεντεύξεις, ωστόσο, πόσο περιοριστικές στην πράξη ως προς τη σκηνοθεσία ήταν οι αντικειμενικές συνθήκες;
Ο περιορισμός ήταν το βασικό μου εργαλείο. Ήθελα η παρουσία της οθόνης του κομπιούτερ να είναι σαφής και όχι να υποκλέψω την εικόνα ή να την καταγράψω πατώντας απλά το κουμπί rec του Zoom. Έχω επιδιώξει να κάνω σαφές ότι συζητάμε μέσω Zoom, αλλά έχω επεξεργαστεί τις εικόνες έτσι ώστε και να αναδεικνύονται οι χαρακτηριστικές αδυναμίες της ιντερνετικής σύνδεσης, αλλά και να υπάρχει μια αισθητική προσέγγιση των προσώπων. Με αυτό τον τρόπο πιστεύω ότι σηματοδοτείται η ιδέα του εγκλεισμού τους αλλά και το παράθυρό τους προς τον κόσμο. Παράλληλα, τα δύο νεότερα κορίτσια είναι φιλμαρισμένα ζωντανά μέσα σε φυσικούς χώρους κι έτσι, μαζί και με τα υλικά αρχείου που παρεμβάλλονται δημιουργείται, μια ροή της αφήγησης που εξαιτίας του συναισθηματισμού, της ειλικρίνειας και της φυσικότητας με την οποία όλοι μιλούν ξεχνάς την διαδικτυακή παράμετρο. Βλέπεις και ακούς μόνο τους ανθρώπους.
Οι "Ξεριζωμένοι" βρίσκονται στην ευχάριστη θέση να κυκλοφορούν στους ελληνικούς κινηματογράφους. Τι πιστεύετε είναι εκείνο που εμποδίζει, ίσως, άλλα ντοκιμαντέρ να βρουν το δρόμο τους προς τις μαρκίζες;
Πιστεύω ότι δεν υπάρχει καμία διαφορά μεταξύ ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας. Είναι όλα ΤΑΙΝΙΕΣ και πρέπει να παίζονται στην αίθουσα που είναι ο φυσικός τους χώρος. Αν το σινεμά ξεριζωθεί από την αίθουσα χάνει την ταυτότητα του και γίνεται άλλο πράγμα. Πιστεύω ότι πρέπει να αγωνιζόμαστε γι αυτό και να προτείνουμε τις ταινίες μας στους διανομείς χωρίς φόβο. Νομίζω γενικότερα, πάντως, ότι τα "δημιουργικά" ντοκιμαντέρ (ό,τι κι αν σημαίνει αυτός ο όρος) αντιμετωπίζουν λιγότερο πρόβλημα διανομής από αυτά που χαρακτηρίζονται τηλεοπτικά.
Περισσότερες πληροφορίες
Ξεριζωμένοι
Εφτά εξομολογήσεις που αντιστοιχούν σε αντίστοιχες ιστορίες ξεριζωμών από το 1940 έως το 2021 και από το Αφγανιστάν έως την Ισπανία, τον Ινδικό ωκεανό και τη Σοβιετική Ένωση.
