"Λιντς / Οζ"
Κάθε ανοιξιάτικη εκδρομή στη συμπρωτεύουσα για το φεστιβάλ ντοκιμαντέρ είναι και μια βαθιά ανάσα καθαρού σινεμά. Ταυτόχρονα, η επιβεβαίωση πως η πραγματικότητα είναι συχνά συναρπαστικότερη από την πιο δημιουργική φαντασία και ότι τα όρια της μεγάλης οθόνης χωράνε τελικά πολύ περισσότερους ήρωες, αληθινούς, καθημερινούς ήρωες, από τους συμπαντοσωτήρες της Marvel. Είναι η 25η χρονιά που το φεστιβάλ Θεσσαλονίκης καλείται να επαληθεύσει όλα αυτά και αφού δεν μας έχει απογοητεύσει ποτέ, γιατί να το κάνει τώρα;
Το φετινό πρόγραμμα αποτελείται από όλα τα γνωστά διαγωνιστικά και μη τμήματα και φυσικά μερικά άκρως ενδιαφέροντα αφιερώματα, με κεντρικό αυτό στο ντοκιμαντέρ της παρατήρησης. Στις 2/3 η αυλαία θα σηκωθεί με την τελετή έναρξης και την προβολή του "La Singla" της Παλόμα Θαπάτα, πάνω στο μυστήριο το οποίο καλύπτει την ιστορία της Καταλανής Αντόνια Σίνγκλα, η οποία λίγο μετά τη γέννησή της έχασε την ακοή της. Έμαθε όμως να χορεύει φλαμένκο χωρίς να ακούει τη μουσική, έκανε μεγάλη καριέρα και στα 30 της χρόνια αποσύρθηκε. Η τελετή λήξης θα πραγματοποιηθεί στις 12/3, όπου μετά την απονομή των βραβείων θα ακολουθήσει η προβολή του "Εγώ και το Κατοικίδιό μου" του Γιόχαν Κράμερ, διασκεδαστική περιήγηση σε μια πολύχρωμη πινακοθήκη χαρακτήρων και των αγαπημένων τους κατοικιδίων.
Ελληνικές ιστορίες, παγκόσμιες αλήθειες
Από τις 61 συνολικά ελληνικές μικρού και μεγάλου μήκους οι οποίες θα προβληθούν στο φετινό φεστιβάλ εννιά συμμετέχουν στα διάφορα διαγωνιστικά προγράμματα. Στο διεθνές τμήμα θα συναντήσουμε πρώτα τον Φίλιππο Κουτσαφτή (της "Αγέλαστης Πέτρας", η οποία θα παρουσιαστεί σε ειδική προβολή), ο οποίος προσπαθεί με το λυρικό και στοχαστικό τρόπο του να συνδέσει τον "Ζάκρο" και την ανασκαφική ιστορία του με τη σύγχρονη κρητική πραγματικότητα. Κατόπιν τον Άγγελο Ράλλη ("Που είσαι Σινγκάλ;") ο οποίος για χάρη του "Mighty Afrin: In the Time of Floods" και της 12χρονης ορφανής Αφρίν ταξιδεύει ως το πλημμυρισμένο Μπαγκλαντές, με την Ελληνοαμερικανίδα Βάλερυ Κοντάκος να φέρνει στο φως τα έργα και τις ημέρες της Τσέλι Γουίλσον. Μιας εντελώς αντισυμβατικής κοινωνικά Εβραίας που από την προπολεμική Θεσσαλονίκη έφτασε να γίνει η "Βασίλισσα της Νέας Υόρκης", δημιουργώντας στο Μανχάταν της δεκαετίας του ’70 μια μίνι αυτοκρατορία από κινηματογραφικές αίθουσες πορνό.
Στο τμήμα "Newcomers" μας υποδέχονται ο Ιωσήφ Βαρδάκης και το queer "ΑΚΟΕ/ΑΜΦΙ: Η Ιστορία Μιας Επανάστασης (*Να Κοιμάμαι στο Στήθος του...), η Ιωάννα Τσουκαλά και το "Ladies in Waiting", πάνω στην ιστορία των ψυχιατρικών ασύλων, και ο Χρήστος Αδριανόπουλος, ο οποίος συναντά το ηλικιωμένο ζευγάρι του Ηλία και της Νότας "Στον Ουρανό του Τίποτα με Ελάχιστα". Με πιο τολμηρές αφηγηματικά διαθέσεις, στο "Film Forward" Ειρήνη Καραγιαννοπούλου και Σαντρίν Τσεϊρόλ "παραβιάζουν" το αγιορείτικο "Άβατον", ο Γρηγόρης Ρέντης κάνει "Βάρδια" με τους μισθοφόρους που προστατεύουν τα καράβια από τους πειρατές της Σομαλίας και ο Στέλιος Μπουζιώτης επιχειρεί στον "Θερμαστή" να συμφιλιωθεί με τον πατέρα του και το αναπόφευκτο του θανάτου.
Υπάρχουν φυσικά και πολλοί δοκιμασμένοι Έλληνες ντοκιμαντερίστες οι οποίοι παρουσιάζουν την τελευταία τους ταινία σε μη διαγωνιστικά τμήματα. Οι θεματικές που επιλέγουν ποικίλουν, το ενδιαφέρον είναι όμως ότι η συντριπτική πλειοψηφία τους επιλέγει πορτραίτα διασήμων ή χαρισματικών προσωπικοτήτων, όπως ο Στρατής Μυριβήλης ("Το Σπίτι με τις Ροδιές" των Ειρήνη Βαχλιώτη και Παναγιώτη Κλειδαρά), η πρωτοπόρος σκηνοθέτρια Αντουανέττα Αγγελίδη ("Έμμονες Ώρες στον Τόπο της Πραγματικότητας" της Ρέα Βαλντέν), ο ποιητής Μάρκος Μέσκος ("Όσα Είπαμε Παλιά Ισχύουν" της Πηγής Δημητρακοπούλου), ο 92χρονος συμπολεμιστής του Άρη Βελουχιώτη Βαγγέλης Σακκάτος ("Το Τελευταίο Αετόπουλο" των Στέλιου Κούλογλου και Φωτεινής Λαμπρίδη), ο Αφγανός Τσάρλι Τσάπλιν Καρίμ Ασίρ ("Γελώντας στο Αφγανιστάν" της Αννέτας Παπαθανασίου) ή ο Λαρισαίος φωτογράφος Τάκης Τλούπας ("Το Φωτογραφείο του Μπαμπά μου" της Καλλιόπη Λεγάκη). Χωρίς να λείπουν βέβαια οι ιστορίες των ανθρώπων της διπλανής πόρτας – εφηβικές ομάδες χορού, αθλήτριες Μικτών Πολεμικών Τεχνών, γυναίκες που από τη δεκαετία του ’60 έως το 1973 μετανάστευσαν στη Γερμανία, νησιώτες στο έλεος της τουριστικής λαίλαπας, πρώην χρήστες ουσιών με σινεφιλικές ανησυχίες και παιδιά που αποσπάστηκαν βίαια από το φυσικό τους περιβάλλον για πολιτικούς λόγους, άστεγοι της Αθήνας: "Μαθήματα Χορού" του Γιώργου Βιτσαρόπουλου, "Cage Survivor" της Ιρίνα Μπόικο, "Η Μητέρα του Σταθμού" της Κωστούλας Τωμαδάκη, "Mykonian Pastoral" της Ελιάνα Αμπραβανέλ, "Prison Blues" του Δομήνικου Ιγνατιάδη, "Ξεριζωμένοι" της Ελένης Αλεξανδράκη, "Roofless Dreams" του Σωτήρη Δανέζη.
Η τέχνη της παρατήρησης
Στη Θεσσαλονίκη θα δώσουν το παρών με τις ταινίες τους και παγκοσμίας εμβέλειας κινηματογραφικοί δημιουργοί με ή χωρίς προϊστορία στη ντοκιμαντερίστικη αφήγηση. Έτσι, δίπλα στον μπαρουτοκαπνισμένο Βέρνερ Χέρτζογκ και το "Θέατρο της Σκέψης", το οποίο αναρωτιέται αν οι ανθρώπινες σκέψεις μας είναι πραγματικά αυτόνομες, ή τη διπλά οσκαρική Μπάρμπαρα Κόπλ και τη "Συμμαχία της Νέας Ορλεάνης", πάνω στην προσπάθεια δυο ακτιβιστών να ενδυναμώσουν τις αφροαμερικανικές και λατινοαμερικανικές κοινότητες των ΗΠΑ, ο 94χρονος Τζέιμς Άιβορι επιστρέφει σε ένα δικό του ταξιδιωτικό "ημερολόγιο" από τα 60s ("Εύκρατο Κλίμα"), ο Σεργκέι Λόζνιτσα περιγράφει το πως "εργαλειοποιείται" ο άμαχος πληθυσμός σε καιρό πολέμου ("Η Φυσική Ιστορία της Καταστροφής"), ενώ η βραβευμένη με Νόμπελ συγγραφέας Ανί Ερνό και ο γιός της Νταβίντ σκαλίζουν οικογενειακές μνήμες μέσα από home movies γυρισμένες από το 1972 ως το 1981 ("Τα Χρόνια των Super 8"). Σημειώστε ακόμα τα πολύ ενδιαφέροντα "Τι δεν Είμαι" του Τούντε Σκοβράν για την ίντερσεξ κοινότητα, το "Τετραγωνίζοντας τον Κύκλο" του Άντον Κόρμπιν για το δημιουργικό γραφιστικό δίδυμο πίσω από εμβληματικά εξώφυλλα δίσκων των Pink Floyd, το τζαζέ "Μουσικές Εικόνες: Νέα Ορλεάνη" του Μπεν Τσέις και τα σινεφίλ "Λιντς / Οζ" του Αλεξάντρ Φιλίπ και "Τζέιν Κάμπιον, Μια Γυναίκα του Σινεμά" της Ζιλί Μπερτουσελί.
Τα αφιερώματα του φεστιβάλ εστιάζουν κατ’ αρχή σε τρεις καταξιωμένους δημιουργούς: τον βραβευμένο σε Βερολίνο και Λοκάρνο Αυστριακό Νικολάους Γκεϊρχάλτερ ("Homo Sapiens"), τον μικρομηκά Αντριάν Πάτσι, ο οποίος δουλεύει σε βίντεο, και τον Σταύρο Ψυλλάκη ("Για Χωρίς Λόγους: Συναντήσεις με τον Γιώργο Μανιάτη", "Οφειλή", "Αποχαιρετισμός - Η Μνήμη του Τόπου") σκηνοθέτη καθημερινών ανθρώπινων ιστοριών που μετατρέπονται σε στοχαστικές ελεγείες πάνω στη μνήμη, τις προσωπικές αξίες και το πέρασμα του χρόνου. Δέκα ταινίες απ’ όλο τον κόσμο, γυρισμένες από το 1920 ως το 2021 και επικεντρωμένες στο εβραϊκό ζήτημα (ξεχωρίζει το σχεδόν δεκάωρο "Shoah" του Κλοντ Λανζμάν) αποτελούν το αφιέρωμα "Adio Kerida: Από τη Θεσσαλονίκη στο Άουσβιτς – 80 χρόνια", ενώ το πολυδιάστατο "Η τέχνη της πραγματικότητας: πέρα από την παρατήρηση" μας ταξιδεύει σ’ όλη την κινηματογραφική ιστορία για να αναδείξει ένα είδος ντοκιμαντέρ το οποίο προκρίνει την επιτόπια έρευνα και τη συμμετοχική παρατήρηση. Η διαδρομή του ξεκινάει από τον "Νανούκ του Βορρά" (1922) του Ρόμπερτ Φλάερτι, περνάει από τον Ζαν Ρους, εμβληματική προσωπικότητα του cinéma vérité, και το "Χρονικό Ενός Καλοκαιριού" (1961), σταματάει σε ταινίες τεκμηρίωσης – σταθμούς όπως το "Don't Look Back: Μπομπ Ντίλαν" (1967) του Ντι Έι Πένεμπεϊκερ και το "Titicut Follies" (1967) του Φρέντερικ Γουάισμαν, για να φτάσει μέχρι το αριστουργηματικό "Λεβιάθαν" (2012) των Λισιέν Καστέν-Τάιλορ και Βερενά Παραβέλ.
