Χρήστο Πασσαλή, τι συμβαίνει στο "Ησυχία 6-9";

Πρωταγωνιστής και πρωτοεμφανιζόμενος σκηνοθέτης, ο Χρήστος Πασσαλής μάς μιλά για τη weird ιστορία αγάπης που αναπτύσσεται στο "Ησυχία 6-9", όπου ένας κεραυνοβόλος έρωτας αναμετριέται με δυσερμήνευτες δυνάμεις σε μια πόλη όπου οι άνθρωποι εξαφανίζονται αναίτια.

Προτού φτάσουμε στο "Ησυχία 6-9" είδαμε το "Η Πόλη και η Πόλη". Μια πρωτότυπη ταινία που σκηνοθέτησες μαζί με τον Σύλλα Τζουμέρκα, η οποία δεν φοβήθηκε να μιλήσει ανοιχτά για ιστορικά ζητήματα της Θεσσαλονίκης, ενώ παράλληλα δοκίμαζε κάποιες κινηματογραφικές καινοτομίες. Πώς ξεκίνησαν όλα;
Με τον Σύλλα έχουμε κοινές αναφορές. Καταγόμαστε κι οι δύο από τη Θεσσαλονίκη, την οποία αφήσαμε περίπου στην ίδια ηλικία. Έτσι αναλογιστήκαμε πως τώρα, στα 40κάτι μας, ήταν μια καλή στιγμή να επιστρέψουμε καλλιτεχνικά στην πόλη στην οποία μεγαλώσαμε. Έπειτα, είναι πολύπλοκο να μιλάς για τον τόπο που σε γέννησε, γιατί αναπόφευκτα βρίσκεσαι πολύ κοντά σε αυτόν συναισθηματικά. Με το Σύλλα, λοιπόν, ψάχνοντας να βρούμε κάτι ουσιαστικό να πούμε για την πόλη, προέκυψε αυτόματα η επιθυμία να θίξουμε το εβραϊκό ζήτημα. Αντίστοιχα, συνέβη οργανικά το να σκηνοθετήσουμε μαζί, δεν ήταν σχεδιασμένο από πριν.
Η εμπειρία των γυρισμάτων του "Η Πόλη και η Πόλη" ήταν μια τεράστια τρέλα. Είχαμε μόλις 14 μέρες στη διάθεσή μας, συγκεκριμένα δύο διαφορετικά σετ, διάρκειας μιας εβδομάδας το καθένα. Το πρώτο γύρισμα της ζωής μου ήταν εκείνο για τη σκηνή στην Πλατεία Ελευθερίας, όπου έπρεπε να κουμαντάρω την ένταση του κέντρου της Θεσσαλονίκης και 50 κομπάρσους, ενώ είχα μόνο μία μέρα στη διάθεσή μου! Ίσως ακουστεί αφελές, αλλά ήταν τόσο ισχυρή η επιθυμία μου να σκηνοθετήσω, ώστε απέκτησα άγνοια κινδύνου. Δεν σκεφτόμουν καθόλου, δηλαδή, τι μπορεί να πάει στραβά.

Ωστόσο το "Ησυχία 6-9" έρχεται με μερικούς μήνες διαφορά από την "Πόλη...". Ίσως αυτή η επιθυμία για κινηματογραφική δημιουργία γεννήθηκε ταυτόχρονα με τα πρώτα γυρίσματα;
Το μοντάζ των δύο ταινιών έγινε ταυτόχρονα, αλλά ξεκίνησα να γράφω το "Ησυχία 6-9" πριν από αρκετά χρόνια. Η αρχική ιδέα γεννήθηκε ένα βράδυ στη Βενετία, κατά τη διάρκεια ενός θεατρικού εργαστηρίου, όπου ξεκίνησα χωρίς αφορμή να γράφω ένα κείμενο για μια γυναίκα, η οποία βρίσκεται χαμένη σε διαδρόμους όπου συναντά δωμάτια με κλειστές πόρτες. Στο κείμενο δεν αποσαφήνιζα αν ήταν φυλακισμένη, παγιδευμένη ή αν είχε κλειστεί οικειοθελώς εκεί. Κάποια κομμάτια από αυτό διατηρήθηκαν στην ταινία, όπως τα voice over του χαρακτήρα της Αγγελικής Παπούλια.

Μπορεί η αφετηρία να βρίσκεται χρόνια πίσω, αλλά υπάρχουν στοιχεία στην ταινία που της προσδίδουν οικειότητα εξαιτίας κοινών πρόσφατων εμπειριών. Σκέφτομαι, για παράδειγμα, την αίσθηση εγκλεισμού και την επιβολή καθημερινών περιορισμών που βλέπουμε στον κόσμο του φιλμ, που θυμίζουν τις περιόδους της καραντίνας. Εάν δεν είχαμε περάσει τόσους μήνες στα σπίτια μας, δεν είμαι σίγουρος αν το φιλμ θα είχε τόσο έντονη επίδραση, όσον αφορά αυτές τις πτυχές του τουλάχιστον.
Πράγματι, παρόλο που το σενάριο είχε ολοκληρωθεί πολύ πριν την πανδημία, φυσικά και ισχύουν αυτά που λες. Και ομολογώ πως απόρησα όταν άρχισαν να συμβαίνουν όλα αυτά, αλλά δεν θέλησα να αλλάξω τίποτα στην ταινία. Ειδικά όσα σχετίζονται με τον παραλογισμό των κανόνων και το διχασμό της κοινότητας. Την ίδια στιγμή, ο σκοπός μου ήταν διαφορετικός. Θέλησα να κατασκευάσω μια ιδιότυπη μυθολογία, έναν κόσμο που θα λειτουργεί σαν κλειστό σύστημα, φτιαγμένο από στοιχεία που έχουν νόημα μόνο εντός του. Όπως το σύνθημα "όχι άλλες κασέτες". Επιδίωξα με αυτό τον τρόπο να αποφύγω να αποκτήσει η ταινία διαστάσεις αλληγορίας ή συμβολισμού.

Έτσι κι αλλιώς, άλλες είναι οι κεντρικές θεματικές της "Ησυχίας", συγκεκριμένα οι έννοιες της λήθης και της απώλειας. Οι χαρακτήρες μοιάζει σαν να αντιπροσωπεύουν τα στάδια του πένθους: άλλος βρίσκεται σε άρνηση, άλλος σε θυμό κ.ο.κ.
Μου αρέσει αυτό που λες, γιατί παρότι δεν το επέλεξα συνειδητά, θυμάμαι κατά τη συγγραφή του σεναρίου να ανατρέχω σε εγχειρίδια ψυχολογίας που αναφέρονταν στα στάδια του πένθους. Είναι σημαντικό κομμάτι του διλήμματος που βιώνει η κοινότητα ανάμεσα στο εάν πρέπει να συνεχίσουν να θυμούνται ή να ξεχάσουν. Με προβληματίζει προσωπικά το πότε είναι εντάξει να αφήσεις πίσω το παρελθόν ώστε να προχωρήσεις, χωρίς να νιώθεις ότι προδίδεις κάτι. Είτε μιλάμε για αποχαιρετισμό ανθρώπων είτε περιόδων της ζωής σου.

Είναι γνωστό πως είστε συνεργάτες χρόνια, αλλά ήταν αυτονόητο πως η Αγγελική Παπούλια θα είναι συμπρωταγωνίστριά σου; Κι αλήθεια, πώς αποφάσισες να είσαι μπροστά και πίσω από την κάμερα;
Όσον αφορά την Αγγελική, εντάξει, ό,τι και να πω για εκείνη είναι λίγο. Για αυτό και εν τέλει πράγματι, ήταν αυτονόητο να είναι στην ταινία. Όσο για το δικό μου ρόλο, ομολογώ πως δεν είχα υπολογίσει να παίξω ο ίδιος. Είχα άλλο ηθοποιό υπόψη, όμως επειδή σταδιακά προέκυψαν δυσκολίες, πήρα την απόφαση να παίξω. Στην πράξη τα γυρίσματα έγιναν σε συνθήκες παραζάλης. Τη μια στιγμή κοιτούσα το μόνιτορ και την άλλη ήμουν στο κάδρο. Βοήθησε πάρα πολύ πως με το διευθυντή φωτογραφίας μου, το Γιώργο Καρβέλα, γνωρίζαμε απ’ έξω και ανακατωτά την ταινία, έτσι μπορούσαμε να προσαρμοζόμαστε εύκολα και να προχωράμε γρήγορα.

Θα ήθελα να μιλήσουμε για την κατασκευή του σύμπαντος της ταινίας. Μοιάζει σαν ο κόσμος να βρίσκεται σε παύση, τα κτίρια δείχνουν ανολοκλήρωτα, ενώ η τεχνολογία είναι μεν εξελιγμένη, αλλά όχι στο έπακρο. Δίνεται, επίσης, μια 80s αίσθηση, εάν κρίνουμε από το ενδυματολογικό στιλ και τον αγώνα μπάσκετ που ακούγεται.
Όντως η δεκαετία του ’80 ήταν στο μυαλό μου, αλλά και πάλι, δεν την επέλεξα ως σαφή αναφορά. Από την άλλη, ήμουν βέβαιος για το ότι δεν ήθελα να υπάρχουν διαφημίσεις, αυτοκίνητα και κινητά στην ταινία. Ως κεντρική θεματική υπήρχε η ιδέα μιας εγκαταλειμμένης Αττικής, ώστε συνολικά η τοπογραφία να μοιάζει εκτός ενός συγκεκριμένου χωροταξικού ή χρονικού πλαισίου. Αλλά αντιλαμβάνομαι γιατί γίνονται συνδέσεις με τα 80s και δεν με ενοχλεί

Το σχολιάζω περισσότερο διότι μου βγάζει μια ρετροφουτουριστική διάθεση. Σαν να είμαστε εγκλωβισμένοι στο παρελθόν και να αδυνατούμε να οραματιστούμε το μέλλον.
Δεν έχεις άδικο, νιώθω κι εγώ ότι βρισκόμαστε σε μια αίθουσα αναμονής, έχουν καταρρεύσει τα παλιά και ακόμα περιμένουμε το καινούργιο. Ακόμα και οι πολιτικοί σήμερα εκλέγονται γιατί υπόσχονται ασφάλεια, δεν πείθουν για το όραμά τους. Πάντως, μία ακόμα επιλογή που έκανα συνειδητά δίχως ακριβώς να ξέρω το γιατί, αφορά τη σχέση των δύο πρωταγωνιστών. Είναι εφηβική σχεδόν, δεν έχει καμία "σαρκικότητα", παρόλο που θρέφουν έντονα συναισθήματα ο ένας για τον άλλο.

Για τους οποίους, παρεμπιπτόντως, δε γνωρίζουμε απολύτως τίποτα.
Ακριβώς, ήθελα να γεννηθεί ένταση ανάμεσά τους μόνο εξαιτίας της επαφής τους εντός του κάδρου, χωρίς να έχω ανάγκη πολλές επιπλέον πληροφορίες. Μάλιστα, στο μοντάζ "έσβησα" στοιχεία που τυχόν πρόδιδαν λεπτομέρειες για τους χαρακτήρες. Ένιωθα την ανάγκη να μην έχουν ρίζες αυτοί οι άνθρωποι.

Έχουν, όμως, παρόμοιο σχήμα χειλιών που σχολιάζεται κιόλας αρνητικά στην ταινία.
Αυτό το στοιχείο είναι ένα άμεσο δάνειο από τη "Δίκη" του Φραντς Κάφκα. Την πρώτη φορά που ο Κ. επισκέπτεται τα δικαστήρια, βρίσκεται σε κάτι μεγάλους διαδρόμους όπου συναντά έναν άλλο κατηγορούμενο, ο οποίος του λέει "η υπόθεσή σου δε θα πάει καλά, το καταλαβαίνω από τα χείλη σου". Είναι μια πληροφορία που δεν εξηγείται ποτέ στη συνέχεια, υπάρχει στην αφήγηση σαν ένας κακός οιωνός. Ήθελα να δημιουργήσω μια απειλητική ατμόσφαιρα, μια αγωνία γύρω από τους δύο ήρωες, για αυτό και εφάρμοσα μικρές λεπτομέρειες σαν κι αυτήν. Έπειτα, οι δυο τους δε συγκρούονται με κάτι προφανές, αλλά με δυνάμεις άυλες. Πιστεύω πως το σινεμά είναι το καλύτερο εργαλείο για να αναδείξει εμπόδια που έχουμε εσωτερικεύσει, τα οποία δεν έχουν σαφή μορφή και είτε μας αποτρέπουν από το να υλοποιήσουμε τις επιθυμίες μας είτε μας αποσταθεροποιούν.

Νιώθω ότι είναι αδύνατο να μη σε ρωτήσω για τη σχέση της "Ησυχίας" και του ρεύματος που ονομάστηκε "weird wave". Από τη μία το φιλμ συγγενεύει υφολογικά μαζί του, υπάρχει για παράδειγμα η έννοια της αντικατάστασης όπως στις "Άλπεις", ενώ από την άλλη θίγονται οι επιπτώσεις της λήθης, όπως στα "Μήλα". Επιπλέον, ως πρωταγωνιστής του "Κυνόδοντα", έζησες εκ των έσω αυτό το "κύμα". Αναρωτιέμαι, λοιπόν, πώς στέκεσαι σήμερα απέναντί του;
Σίγουρα υπάρχουν κοινά στοιχεία ανάμεσα στην "Ησυχία" και τις ταινίες που ανέφερες. Πιστεύω ότι το φιλμ έχει ως αφετηρία αυτό το ρεύμα και οδηγείται κάπου αλλού, σε μια δική του περιοχή. Βέβαια, αν και οι έννοιες της μνήμης και της λήθης δεν επινοήθηκαν από το "weird wave", αντιλαμβανόμουν εξαρχής πως η χρήση της αντικατάστασης θα οδηγούσε σε συνδέσεις με τις "Άλπεις". Ωστόσο, λειτουργούσε τόσο καλά στο σενάριο που δεν το σκέφτηκα παραπάνω. Θεωρώ λίγο "πασέ" την έννοια της πρωτοτυπίας. Αν κάτι λειτουργεί σε ένα έργο, αρκεί.

Ευχαριστούμε το καφέ-μπαρ Apoteka για τη φιλοξενία.