Ο Γιόνας Καρπινιάνο και η ιταλική μαφία στο γκανγκστερικό "Για την Κιάρα"

Η άτυπη "τριλογία της Καλαβρίας" του γεννημένου στη Νέα Υόρκη αλλά ιταλικής καταγωγής Γιόνας Καρπινιάνο, ολοκληρώνεται με ένα ακόμα sui generis γκανγκστερικό δράμα με τίτλο "Για την Κιάρα". Η υπόθεση αφορά μια έφηβη η οποία ανακαλύπτει πως η οικογένειά της είναι ενεργή στη μαφία. Τότε διεκδικεί και εκείνη έναν ενεργό ρόλο στη φαμίλια, εκκινώντας παράλληλα την πορεία της απότομης ενηλικίωσής της. Ο σκηνοθέτης απάντησε στις ερωτήσεις μας γύρω από την ταινία που σκιαγραφεί αντιηρωικά την γκανγκστερική πραγματικότητα του ιταλικού νότου.

Η αυθεντικότητα του "Για την Κιάρα" οφείλεται στο σκηνοθετικό στιλ σας, στον τρόπο που αναμειγνύετε το ρεαλισμό με υπερβατικά στοιχεία, αλλά και στο πώς υπαινίσσεστε γεγονότα αντί να τα δηλώνετε ξεκάθαρα. Πόσο αυστηρός στο σμίλευμα του ύφους σας είστε κατά τη δημιουργία μας ταινίας;
Χάρη στη συμπεριφορά της κάμερας, το κοινό μπορεί να εμβαθύνει στη συναισθηματική κατάσταση ενός χαρακτήρα. Έτσι, το στιλ μιας ταινίας βασίζεται κυρίως από την αύρα του κεντρικού ήρωα, εν προκειμένω την Κιάρα. Για αυτό, όταν τη βλέπουμε μαζί με την οικογένειά της, νιώθουμε την ίδια οικειότητα με εκείνη ενώ, όταν αρχίζει να αμφισβητεί τις προθέσεις τους, το κλίμα αλλάζει και γίνεται διερευνητικό. Μαζί του μεταβάλλεται και το φέρσιμο της κάμερας. Προσπαθεί, ουσιαστικά, να αντικατοπτρίζει τον εσωτερικό κόσμο της αλλά και τη θέση στην οποία βρίσκεται κατά τη διάρκεια της ταινίας.
Πάντως, δε θα αποκαλούσα τον εαυτό μου "αυστηρό". Σε συνεργασία με το διευθυντή φωτογραφίας μου Τιμ Κέρτιν, με τον οποίο συνεργάζομαι σταθερά, έχουμε αναπτύξει μια ενδόμυχη επικοινωνία και έχουμε ένα κοινό στόχο: να μη νιώσουν οι ηθοποιοί μας πως καταπιέζονται από την κάμερα ή πως ζορίζονται από το στήσιμο πολύπλοκων πλανών. Είμαστε στην υπηρεσία τους και επιδιώκουμε την επίτευξη ενός νατουραλισμού συγκεκριμένης ποιότητας.

Εκείνο που εκτίμησα στην ταινία είναι πώς ανακατεύεται η απότομη ενηλικίωση της ηρωίδας με το αγωνιώδες δράμα μιας τυπικής γκανγκστερικής ταινίας. Διότι είναι μια προοπτική που σπανίως βλέπουμε στο σινεμά αυτού του είδους. Ποια ήταν η έμπνευσή σας και ποιος ο στόχος του φιλμ, αν υπήρχε;
Το σημείο εκκίνησης ήταν η περιοχή της Τζόια Τάουρο, όπου τοποθετείται όλη η τριλογία και είναι τόπος διαμονής μου τα τελευταία δέκα χρόνια. Σε αυτήν τη διάρκεια έχω δει πολλούς πατεράδες να εγκαταλείπουν τις οικογένειές τους για να αποφύγουν τη σύλληψη και άλλους που δεν τα κατάφεραν. Έχω δει, επίσης, να πέφτουν προειδοποιητικές βολές σε σπίτια. Φυσικά, σε όλα αυτά υπήρξα απλός παρατηρητής, δεν έχω λάβει μέρος σε κάτι τέτοιο. Εκείνο, όμως, που με επηρέασε περισσότερο ήταν η εμφανής επίδραση που έχει η οργάνωση της ‘Ντραγκέτα στην τοπική κοινωνία, όπως και σε όσους βρίσκονται κοντά της, χωρίς απαραίτητα να αποτελούν μέλος της. Ειδικά οι τεράστιες συνέπειες που προκύπτουν σε συγγενείς των οικογενειών που δεν είναι ενεργά στη μαφία. Ήταν μια οπτική γωνία που ένιωσα πως δεν έχει εξερευνηθεί κινηματογραφικά και ήθελα να τη εξετάσω.

Θα ήθελα τις σκέψεις σας πίσω από δύο στοιχεία της ταινίας. Αρχικά, για την επιλογή να απεικονίσετε την Κιάρα να ανακαλύπτει το μυστικό του πατέρα της σα να βρίσκεται σε όνειρο.
Μου αρέσει να αναμειγνύω την αίσθηση του ονείρου με τον "ντοκιμαντερίστικο" ρεαλισμό, έτσι ώστε το κοινό να μπορεί να ταυτίζεται με τη δράση αλλά και να παρατηρεί. Προσπαθώ να υποβάλλω το θεατή στην ταινία χωρίς λόγια. Αποκτούμε πρόσβαση στο υποσυνείδητο της Κιάρα μέσω εικόνων, συνδέσεων και πιο λυρικών ονειρικών σεκάνς. Στο φόντο, επίσης, υπάρχουν νύξεις για την κοινωνική τάξη της. Γενικά πιστεύω πως το κοινό είναι πιο έξυπνο από όσο πιστεύουμε. Δε θα μου άρεσε, ας πούμε, ενώ βλέπω μια ταινία κάποιος να τη σταματήσει και να αρχίσει να εξηγεί όσα συμβαίνουν.

Έπειτα, ακόμα και για κάποιον που έχει "χαλαρή" σύνδεση με το οργανωμένο έγκλημα, πιστεύετε πως είναι αναπόφευκτο να εμπλακεί σε αυτό αργά ή γρήγορα;
Στο πλαίσιο της ταινίας η οργάνωση που θίγεται είναι της ‘Ντραγκέτα, η οποία είναι τελείως διαφορετική από άλλες γιατί αποτελεί προϋπόθεση συμμετοχής το να είσαι συγγενής κάποιου βαθμού. Δεν επιτρέπεται κανένας παρείσακτος, όσο καλή δουλειά και εάν κάνει. Για το λόγο αυτό κιόλας, ιστορικά, στην ‘Ντραγκέτα έχουν υπάρξει πολύ λίγοι προδότες. Αντίστοιχα, επειδή όλοι συνδέονται οικογενειακά, οι αρχές έχουν αποκόψει πολλά παιδιά από τους γονείς τους, ώστε να τους πιέσουν και να παραδοθούν. Αυτά συμβαίνουν μόνο στην Καλαβρία και το αντίκτυπό τους στις ντόπιες οικογένειες είναι τεράστιο. Σε κάθε περίπτωση, δε θα ήθελα να γενικεύσω ή να απολοποιήσω τα πράγματα και να πω ότι είναι αναπόφευκτο. Στη ζωή του καθένα παίζουν πολλοί υποκειμενικοί παράγοντες ρόλο για τις επιλογές που κάνει.

Αλήθεια τι πιστεύετε είναι εκείνο που μας ελκύει τόσο στις γκανγκστερικές ταινίες;
Θα έλεγα πως μας συναρπάζει να φαντασιωνόμαστε πως τα μέλη της μαφίας ζούνε περισσότερο παθιασμένες ζωές από εμάς και επιπλέον, βλέποντάς τες είναι εύκολο να διαλέξουμε ανάμεσα στον καλό και τον κακό. Για εμένα προσωπικά, περισσότερο με εντυπωσιάζει να απεικονίσω την καθημερινότητα αυτών των ανθρώπων. Το πού μένουν και πώς συναναστρέφονται τους οικείους τους, αντί για τις δολοφονίες και τις καταδιώξεις. Και αυτό γιατί οι ταινίες μου είναι ριζωμένες στην πραγματικότητα.

Με δεδομένο το τεταμένο πολιτικά κλίμα της Ιταλίας, ακόμα περισσότερο μετά τις πρόσφατες εκλογές, οι φυλετικές διαστάσεις τις ταινίας "χτυπάνε" πικρά και εύστοχα. Είναι στη σημερινή Ιταλία τόσο διχασμένες όσο δείχνουν οι ταξικές και οι φυλετικές σχέσεις;
Η μετανάστευση, όπως για παράδειγμα η διαχρονική παρουσία των Αφρικανών στη χώρα, δεν έχει αποτυπωθεί και εκτιμηθεί στην ιταλική ιστορία όπως θα έπρεπε ή όπως έχει γίνει στις ΗΠΑ. Εκεί, αυτοί οι άνθρωποι σήμερα θεωρούνται Αμερικανοί, ενώ στην Ιταλία ακόμα αντιμετωπίζονται ως Αφρικανοί. Νομίζω αυτή η διάκριση είναι που περιγράφει συνολικά την κατάσταση. Την ώρα που στις ΗΠΑ συζητάνε για το πώς μπορούν να ξεπεραστούν προκαταλήψεις, στην Ιταλία δεν υπάρχει κάποιος ικανός να διαχειριστεί αυτό που συμβαίνει. Το μόνο θετικό εδώ είναι πως η νεότερη γενιά είναι περισσότερο εκτεθειμένη και εξοικειωμένη με την παρουσία των μεταναστών, έτσι είναι ευκολότερη η αρμονική συνύπαρξή τους. Ειδικά στη Νότιο Ιταλία, πιστεύω πως μόνο έτσι θα βελτιωθούν οι συνθήκες.
Στις ταινίες μου όταν θίγω το θέμα της ταυτότητας, θέλω να είμαι βέβαιος πως δεν την υποβαθμίζω σε διαστάσεις ταμπέλας, είτε αναφέρομαι στη φυλετική καταγωγή είτε στην ταξική. Πιστεύω πως σε κάθε άτομο υπάρχουν πολλές περιπλοκότητες που συνυπάρχουν.

Εάν κοιτάξετε πίσω στην τριλογία, τι είναι εκείνο που θυμάστε πιο έντονα;
Κάτι που με ρωτούν συχνά είναι γιατί επιμένω να μένω στην Τζόια Τάουρο, από τη στιγμή που εκεί η πολιτισμική δραστηριότητα είναι ανύπαρκτη. Πάντα το έβρισκα προβληματικό αυτό. Οι κάτοικοι εκεί έχουν μια μοναδική ευφυία και ξέρουν πώς να προσαρμόζονται σε κάθε περίσταση. Η σχέση μου με την περιοχή ξεκίνησε όταν ήθελα να κάνω έρευνα γύρω από μια μικρού μήκους που ετοίμαζα. Κατέληξα να μένω, να γυρίζω τρεις ταινίες και να φτιάχνω οικογένεια εδώ. Είναι το πιο συναρπαστικό πράγμα που μου συνέβη και συνδέεται με τις κινηματογραφικές επιθυμίες μου, την πυξίδα μου αν θες. Να αναμειγνύω, δηλαδή, το βίωμα ενός τόπου με ένα σενάριο.
Όταν ξεκίνησαν τα γυρίσματα του "Για την Κιάρα" ήμασταν στο συνεργείο σαράντα άτομα. Ξέσπασε η πανδημία, χρειάστηκε να μπούμε σε καραντίνα και έμειναν εννέα για να ολοκληρώσουν την παραγωγή. Αποδείχθηκε καθοριστική εξέλιξη για την ταινία, γιατί έτσι μπορέσαμε να αναπτύξουμε πολύ πιο στενές σχέσεις και να είμαστε αφοσιωμένοι στο πρότζεκτ. Αυτό επίσης είναι κάτι που θα εκτιμώ για πάντα.