Το συναισθηματικό σινεμά του Ριουσούκε Χαμαγκούτσι

Το 2021 ήταν η χρονιά Ριουσούκε Χαμαγκούτσι. Ο Ιάπωνας σκηνοθέτης πραγματοποίησε ένα σπάνιο δύο στα δύο, χάρη στις αξιοσημείωτες διακρίσεις που γνώρισαν διαδοχικά τα φιλμ "Ιστορίες της Τύχης και της Φαντασίας" και "Drive my Car". Οι "Ιστορίες…", μεταξύ άλλων, απέσπασαν την Αργυρή Άρκτο στην Μπερλινάλε, ενώ το "Drive my Car", αφού σάρωσε στις Κάννες (βραβείο σεναρίου, FIPRESCI, Οικουμενικό βραβείο κριτικών), έγραψε ιστορία στα Όσκαρ. Η ταινία έγινε η πρώτη ιαπωνική που βρίσκεται υποψήφια στην κατηγορία καλύτερης ταινίας, ο ίδιος ο Χαμαγκούτσι έγινε μόλις ο τρίτος Ιάπωνας που διεκδίκησε Όσκαρ σκηνοθεσίας, ενώ βρέθηκε μαζί με το συνεργάτη του Τακαμάσα Όε μεταξύ των υποψηφίων του καλύτερου διασκευασμένου σεναρίου. Εντέλει, το "Drive my Car" απέσπασε δικαίως το Όσκαρ διεθνούς ταινίας, κάτι που είχε να καταφέρει ιαπωνική ταινία από το 2008 και τις συγκινητικές "Αναχωρήσεις" (Γιοτζίρο Τακίτα). Πέρα, όμως, από τις διόλου αμελητέες δάφνες που συνοδεύουν το "Drive my Car", το φιλμ συμπυκνώνει αψεγάδιαστα το ξεχωριστό σκηνοθετικό στιλ, το οποίο ο Χαμαγκούτσι εμπλούτιζε σιωπηρά τα τελευταία είκοσι χρόνια.

Ένα βήμα τη φορά

Στις αρχές των 00s, ο Ριουσούκε Χαμαγκούτσι άρχισε να προσελκύει το ενδιαφέρον όσο ακόμα σπούδαζε κινηματογράφο. Στο "Passion" (2008) εκφράζονται για πρώτη φορά ξεκάθαρα το διηγηματικό ύφος και οι θεματικές που θα απασχολήσουν στο εξής τον Ιάπωνα. Στο επίκεντρο βρίσκεται ένα ερωτευμένο ζευγάρι, γύρω από το οποίο αναπτύσσονται προβληματικές που αφορούν την αλήθεια των συναισθημάτων, τη σημασία της εμπιστοσύνης και το κόστος των αβίαστων λαθών. Όλα αυτά ενδεδυμένα με το πέπλο του μελοδράματος, του κινηματογραφικού είδους που αγαπά ο Χαμαγκούτσι, με ιδιαίτερη αδυναμία στη σχολή του κορυφαίου χολιγουντιανού δημιουργού Ντάγκλας Σερκ ("Αυτή Είναι Η Ζωή Μου").

Λίγα χρόνια αργότερα, με το διάρκειας σχεδόν πεντέμισι ωρών(!) "Happy Hour" (2015), που βραβεύτηκε διπλά στο Λοκάρνο, ο σκηνοθέτης απέδειξε πόσο δεινός παρατηρητής της ανθρώπινης φύσης είναι, αφήνοντας το μελό να ισορροπήσει με τη βραδυφλεγή υπαρξιακή ενδοσκόπηση τριών ηρωίδων γύρω στα τριάντα, οι οποίες έρχονται αντιμέτωπες με διαφορετικά αναπάντεχα γεγονότα. Η ορμή του απροσδόκητου που φέρνει ολική ανατροπή στη ρουτίνα αποτελεί σταθερό αφηγηματικό εργαλείο του Χαμαγκούτσι, ο οποίος αρέσκεται να ψυχογραφεί τους χαρακτήρες του όταν βρίσκονται σε συναισθηματικό τέλμα. Οι καταστάσεις στις οποίες εγκλωβίζονται από το πουθενά τούς οδηγούν στη λήψη αποφάσεων υπό το βάρος δυσβάσταχτων διλημμάτων, το βλέμμα του σκηνοθέτη, ωστόσο, δεν βιάζεται να βγάλει συμπεράσματα ή να κριτικάρει. Προτιμά να στέκεται υπομονετικά πάνω τους με αδιόρατη τρυφερότητα και έτσι να αναπτύσσει βραδυφλεγή ηθογραφήματα, στα οποία υπογραμμίζεται ότι οι άνθρωποι καθορίζονται από τις αντιφάσεις της συμπεριφοράς τους.

Μάτια δίχως πρόσωπο

Ένα ακόμα θεμελιώδες συστατικό στο σινεμά του Χαμαγκούτσι είναι οι ερωτικές επιθυμίες και δη η ρευστότητά τους, η οποία, με τη σειρά της, δεν εκφράζεται μονάχα μέσα από την ενίοτε οριακή συμπεριφορά των ηρώων του Ιάπωνα auteur, αλλά μέσω της φαινομενικά ανεξήγητης εναλλαγής των ταυτοτήτων τους. Στο ρομαντικό "Η Διπλή Ζωή της Ασάκο" (2018), η πρωταγωνίστρια ερωτεύεται κεραυνοβόλα έναν άντρα ο οποίος σύντομα εξαφανίζεται. Λίγους μήνες αργότερα, όμως, η γυναίκα γνωρίζει το σωσία του στο Τόκιο. Αντίστοιχα, στο άψογο σπονδυλωτό φιλμ "Ιστορίες της Τύχης και της Φαντασίας", μία από τις ενότητες αφορά δύο παλιές συμμαθήτριες, οι οποίες, ενώ αρχικά δεν αναγνωρίζονται μεταξύ τους, στη συνέχεια αναπτύσσουν μια δυσερμήνευτη προσωπική σχέση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η επιτέλεση ενός ρόλου, μιας περφόρμανς του εαυτού, έρχεται να άρει τους φραγμούς και να αφήσει τα συναισθήματα να πλημμυρίσουν τη μεγάλη οθόνη.

Κινηματογραφική λογοτεχνία

Το στίγμα του Χαμαγκούτσι, πάντως, οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στις λογοτεχνικές επιρροές του και στην αγάπη που δείχνει στην πράξη της συγγραφής καθαυτήν – τόσο σε πρώτο επίπεδο (αρκετοί χαρακτήρες του σχετίζονται με το γράψιμο και το "Drive my Car" βασίζεται σε διήγημα του Χαρούκι Μουρακάμι) όσο και σε ένα βαθύτερο. Στην τελευταία ταινία του, οι λέξεις που εκφέρονται είναι αλληλένδετες και αποκτούν ποικιλόμορφη διαπεραστική δύναμη. Ο γραπτός και ο κινηματογραφικός λόγος γίνονται ένα, καθώς ο κεντρικός ήρωας, ένας σκηνοθέτης-ηθοποιός, αναζητά πίσω από το ανέβασμα του "Θείου Βάνια" έναν τρόπο να απαλύνει το πένθος του, αλλά και να βρει απαντήσεις στα μυστήρια που έχει αφήσει πίσω της η απώλεια της συζύγου του. Ενοχές, τύψεις και μια πικρή κάθαρση αναδεύονται σπαρακτικά στο ρηξικέλευθο "Drive my Car", ένα μεγαλόψυχο φιλμ, που καθιστά τον Χαμαγκούτσι έναν αυθεντικό δημιουργό που μας υπενθυμίζει ότι το σινεμά είναι η τέχνη που περιλαμβάνει όλες τις άλλες.