Με ένα υβριδικό φιλμ τεκμηρίωσης, το οποίο συνδυάζει αφήγηση σε animation, τα ιστορικά δεδομένα και τα προσωπικά βιώματα, σηκώνει αυλαία το 8ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου (8-18/4). Ο λόγος για το ντοκιμαντέρ "Ο Παππούς μου ο Παπαφλέσσας" το οποίο φέρει την υπογραφή της Κλεώνης Φλέσσα. Με αφορμή την προβολή της ταινίας στην Καλαμάτη, η έμπειρη σκηνοθέτρια απαντά στις ερωτήσεις του "α".
Η προσωπική σύνδεση είναι προφανής, ωστόσο, ποια ήταν η αφετηρία για να γίνει το ντοκιμαντέρ;
Η αφετηρία ήταν πολύ βαθιά κρυμμένη μέσα μου σε μνήμες από αφηγήσεις του πατέρα, σε παιδικά όνειρα γεμάτα από ηρωικά παιχνιδίσματα. Καθώς και σε μια ανάγκη μου μεγαλώνοντας να αγκαλιάσω και να συμφιλιωθώ με αυτό που λέμε καταγωγή, ρίζες.
Τίποτα δεν ήταν εύκολο στην αρχή. Αλλά η επιστημονική στήριξη του ιστορικού Βασίλη Παναγιωτόπουλου με τον οποίο μας συνδέει μια μεγάλη αγάπη και εκτίμηση, μπορώ να πω ότι ήταν αυτό που μου έδωσε το πράσινο φως να ασχοληθώ με μια τόσο δύσκολη αλλά λαμπρή περίοδο της ιστορίας μας.
Ξεκίνησα να γράφω το σενάριο βυθισμένη στα άπειρα ιστορικά βιβλία και προσπαθώντας να ανακαλύψω τις δυναμικές και την αίσθηση της εποχής μέσα από τα δικά μου φίλτρα. Μια δύσκολη αλλά ζωοφόρα περίοδος.
Μια από τις εκπλήξεις της ταινίας ήταν η χρήση του animation σε μεγάλο μέρος της. Πώς και πήρατε αυτήν την σκηνοθετική απόφαση;
Το πρωταρχικό ερώτημα και η ανησυχία, παράλληλα, που τριβέλιζε το μυαλό μου όταν άρχισα να σκαρώνω το σενάριο, ήταν πώς να μιλήσω για την ιστορική περίοδο του 1821 χωρίς να χρησιμοποιήσω τα χιλιοειπωμένα και πολύ ιδωμένα τεκμήρια. Πως θα μπορούσα να αποφύγω τις συνεντεύξεις που αναλύουν τα ιστορικά γεγονότα.
Έτσι η σκέψη να χρησιμοποιήσω animation στα πιο κρίσιμα ιστορικά σημεία της πορείας του ήρωα, ήταν μια απόφαση που με ενθουσίασε γιατί ήταν κάτι καινούργιο για μένα. Έτσι ξεκίνησα με τον Μπάμπη Αλεξιάδη μια πολύ καλή συνεργασία.
Είναι γεγονός πως τελευταία τα ντοκιμαντέρ ενσωματώνουν όλο και συχνότερα διαφορετικά αισθητικά στιλ, υιοθετώντας αφηγηματικά είτε στοιχεία animation είτε και μυθοπλασίας. Πιστεύετε πως έχουμε περάσει σε μια νέα εποχή υβριδικού σινεμά τεκμηρίωσης;
Βέβαια είναι αλήθεια, άλλωστε κι εγώ χρειάστηκε κάποιες φορές στις δουλειές μου να ενσωματώσω τα διαφορετικά αυτά στιλ αναζητώντας τρόπους αφήγησης. Θεωρώ ότι αυτό γίνεται περισσότερο σε ντοκιμαντέρ που πραγματεύονται ιστορικά θέματα, και όπου η ζωντανή παρουσία του ήρωα δεν υφίσταται.
Οι κινηματογραφιστές θα αναζητούν πάντα τρόπους αφήγησης και νέους δρόμους για να αποδώσουν μέσα από την προσωπική τους ματιά την αλήθεια του κόσμου. Σα σκηνοθέτις που κάνω και ταινίες μεγάλου μήκους και ντοκιμαντέρ μπορώ να πω πως η καλλιτεχνική ανησυχία δεν καθησυχάζει ποτέ. Βρίσκει τρόπους να καταγράψει την αλήθεια στο ντοκιμαντέρ ή το όνειρο στη μυθοπλασία.
Κάτι ακόμα που μου έκανε εντύπωση ήταν το ύφος του soundtrack, το οποίο δεν περιορίστηκε σε ένα μουσικό είδος. Εάν θέλετε, μιλήστε μας περισσότερο για το πώς εφαρμόστηκε στο πλαίσιο της ταινίας.
Ναι σε μία μόνο σκήνη έχω κλασική μουσική. Θεώρησα σημαντικό όταν επισκέφτηκα στο Βουκουρέστι το σπίτι του Γρηγόριου Κατακουζηνού που τώρα έχει γίνει μουσείο Γκιόργκε Ενέσκου, να τιμήσω τον Ρουμάνο συνθέτη, με ένα μουσικό του κομμάτι του στο soundtrack της ταινίας.
Όμως για την σύνθεση όλης της υπόλοιπης μουσικής συνεργάστηκα με έναν πολύ ταλαντούχο νέο μουσικό τζαζίστα τον Αρίωνα Γυφτάκη. Μια επιλογή που πιστεύω ότι συνάδει με την επιθυμία μου να μιλήσω για κάτι παλιό με έναν φρέσκο τρόπο. Δηλαδή να μην έχει η ταινία τα αναμενόμενα ακούσματα.
Έτσι η μουσική είναι τζαζ που λόγο της μειωμένης διάρκειας των αυτοτελών κομματιών δεν έχουν οι μουσικοί τον χρόνο να αυτοσχεδιάσουν ή να εξελίξουν τα σόλο τους. Όλα τα κομμάτια εκτός του τελευταίου θα μπορούσαν να είναι στιγμιότυπα από τζαζ συνθέσεις ενός γκρουπ της τζαζ. Το σημαντικό στη συνεργασία με τον μουσικό, είναι να μπορεί η εικόνα να μεταδώσει συναισθήματα υποστηριζόμενη από την μουσική.
Ο Αρίωνας μοιράστηκε μαζί μου κάποιες σκέψεις σχετικά, τις οποίες και μεταφέρω:
"Η κάθε εικόνα μπορεί να μεταμορφωθεί μέσω της μουσικής και κάθε εικόνα στέκει εκεί κουβαλώντας το παρελθόν της, ρωτώντας σέ, ποια από όλες τις μορφές που θα μπορούσε να πάρει, θα επιλέξεις να της εμφανίσεις. Σε αυτό το σημείο ήρθε η επικοινωνία μου με τη σκηνοθέτιδα, για να καταλάβω τι ζητά ακριβώς και να κάνω το καλύτερο δυνατό να αντιληφθώ όσο πιο βαθιά γίνεται αυτό που περίπου βλέπει η ίδια στην εικόνα.
Τότε ξεκινώ να βλέπω ξανά την εικόνα και προσπαθώ να ακούσω το πως και το τι θα μπορούσα να γράψω για να γεννήσω τη μορφή που μου ζητήθηκε. Είναι δύσκολο καθώς για την κάθε εικόνα χρειάζεται να γραφτεί κάτι λειτουργικό για την ίδια, αλλά που να πατάει πάνω στο ίδιο νήμα της μουσικής που αφορά όλο το ντοκιμαντέρ. Μια σκέψη που κάνω είναι πώς αν κάποιος έβαζε να ακούσει την μουσική δίχως να βλέπει παράλληλα το ντοκιμαντέρ θα είχε την αίσθηση μιας εξιστόρησης".
Η επέτειος του 1821 ήταν μια καλή αφορμή να κοιτάξουμε ξανά στο παρελθόν μας, για το οποίο μάλιστα μάλλον δε γνωρίζουμε όσα πιστεύουμε. Μπορούν ντοκιμαντέρ σαν και το δικό σας να αλλάξουν και να εμπλουτίσουν τις γνώσεις του κοινού;
Ενδιαφέρουσα ερώτηση, και πραγματικά θα ήθελα αυτό το ντοκιμαντέρ να έχει μια ανάλογη υποδοχή. Αν αναλογιστούμε τον τρόπο που διδάσκεται η ιστορία ως μια στείρα παράθεση ημερομηνιών και γεγονότων θα καταλάβουμε το γιατί δεν είμαστε γνώστες της. Άλλωστε και εγώ αναζητούσα τα ίχνη του παρελθόντος προσπαθώντας να αποτυπώσω με σαφήνεια τις τάσεις της εποχής που έδρασε ο Παππούς μου.
Έτσι ακολούθησα την πορεία του ταξιδεύοντας στις περιοχές της ηγεμονίας όπου διέπρεπαν οι Έλληνες, σε Βουκουρέστι, Ιάσιο, Οδησσό, καθώς και Κωνσταντινούπολη, τον τόπο όπου έγινε αρχιμανδρίτης πήρε ανώτερη μόρφωση και μετά έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρίας.
Πρόθεση μου από την αρχή που καταπιάστηκα με την Ιστορία του Παπαφλέσσα ήταν να καταφέρω ώστε το έργο αυτό να φτάσει στο κοινό προκαλώντας ερωτήματα και προσφέροντας γνώση.
