Με περισσότερες από 200 ταινίες, το 24ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης μεταφέρει στις οθόνες της συμπρωτεύουσας τις πολλαπλές όψεις ενός διαρκώς μεταβαλλόμενου κόσμου. Δεν υπάρχει σχεδόν ούτε ένα φλέγον ζήτημα, από τη γεωπολιτική και την οικολογία ως την ψηφιακή πραγματικότητα, που να μη θίγεται σ' αυτό το γεμάτο πραγματικές ιστορίες κινηματογραφικό ενδεκαήμερο (10-20/3), το οποίο σήκωσε αυλαία απόλυτα συντονισμένο με την καθημερινότητά μας. Το "Πως να Επιβιώσετε σε Μια Πανδημία" ("How to Survive a Pandemic") του Ντέιβιντ Φρανς περιγράφει τον αγώνα δρόμου της παγκόσμιας κοινότητας υγείας στην κατασκευή εμβολίου για τον covid-19, από τη μια θίγοντας πολιτικά προβλήματα και συστημικές αδικίες, από την άλλη ενισχύοντας την εικονα μιας αρραγούς κοινωνικής ενότητας, της αμερικανικής, απέναντι σε μια καταστροφική απειλή.
Να που όμως τη στιγμή κατά την οποία μια επικίνδυνη κατάσταση μοιάζει να τίθεται υπό έλεγχο, μια άλλη αναδύεται ανεξέλεγκτα. Οι πολεμικές εξελίξεις στην ανατολική Ευρώπη ακόμα δεν πρόλαβαν να αποτυπωθούν στις κινηματογραφικές εικόνες, όμως το φεστιβάλ – το οποίο, ορθότατα, δεν μποϊκοτάρισε συλλήβδην κάθε ρώσικη ταινία, αλλά μόνον τις κρατικά απολυτα ελεγχόμενες παραγωγές – στρέφει το βλέμμα του στην Ουκρανία, προγραμματίζοντας έκτακτα μια διπλή προβολή: αυτήν της ποιητικής μυθοπλασίας του Μιχαΐλ Ιλιένκο "Toloka" (Πέμπτη 17/3), με τον φυγαδευμένο από το Κίεβο σκηνοθέτη να βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη για να την προλογίσει, και εκείνη του ντοκιμαντέρ "Η Μεγάλη Ουτοπία" (Παρασκευή 18/3), το οποίο επικεντρώνεται στην περίοδο 1917-1934 της σοβιετικής ιστορίας, του φίλου και συμφοιτητή του Φώτου Λαμπρινού.
Τύπωσε το μύθο
Η ρώσικη πραγματικότητα επί Πούτιν αποτυπώνεται εύστοχα, και πολύ πικρά, στο "Γ@μώ τη Δουλειά μου" ("F@ck This Job") της Βέρα Κριτσέφσκαγια, σκηνοθέτιδας η οποία συμμετείχε στο πείραμα του Dozhd TV, ανεξάρτητου τηλεοπτικού καναλιού το οποίο προσπαθεί να μεταδώσει μη κυβερνητικά ελεγχόμενες (και λογοκριμένες) πληροφορίες. Η θαρραλέα ταινία της προβάλλεται στο πλαίσιο του τμήματος των "Ανοιχτών Οριζόντων", αλλά και εκείνου της "Post Reality", αποτελούμενης από δέκα εξαιρετικά ενδιαφέροντα ντοκιμαντέρ τα οποία επιχειρούν να χαρτογραφήσουν ένα "θαυμαστό"(;) καινούριο κόσμο μετα-πραγματικότητας. Τη μετάβαση, δηλαδή, μιας απόλυτα φυσικής καθημερινότητας σε ένα ψηφιακό και όχι μόνο περιβάλλον όπου η κάθε είδους προσομοίωση θα έχει αντικαταστήσει την παραδοσιακή έννοια του "αληθινού".
Εδώ χωρούν τα fake news ολοκληρωτικών καθεστώτων, οι θετικές και αρνητικές πλευρές της εξάρτησής μας από το διαδίκτυο, ακόμα και οι πλαστές πραγματικότητες που μας έμαθε το σινεμά. Έτσι, το "Ονειροπολήσεις Ενός Συνδεδεμένου Κόσμου" ("Lo and Behold: Reveries of the Connected World") του Βέρνερ Χέρτζογκ διερευνά με χιούμορ, έξυπνες ιδέες, ευρηματική περιέργεια και μια απολαυστική αγγλόφωνη αφήγηση από τον ίδιο το σκηνοθέτη το σύγχρονο ψηφιακό τοπίο, ενώ η συναρπαστική "Αρπαγή" ("The Taking") του Ελβετού Αλεξάντρ Ο. Φιλίπ αναλύει διεξοδικά ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα κινηματογραφικά ντεκόρ: την Κοιλάδα των Μηνημείων (Monument Valley) και τη γουέστερν εικονοποίησή της, η οποία έχει διαμορφώσει και μεταφέρει διαχρονικά στην οθόνη μια σειρά από ιδεολογικές κατασκευές και ιστορικοπολιτικούς μύθους.
Από την άλλη, η γυναικοκτονία είναι ένας σύγχρονος, επινοημένος μύθος ή απλά μια σκληρή πραγματικότητα την οποία οι πατριαρχικές δομές της κοινωνίας μας αρνούνταν πεισματικά να παραδεχτούν; Το ελληνοϊταλικό "Femicidio" της Νίνας Μαρίας Πασχαλίδου, το οποίο συμμετέχει στο Διεθνες Διαγωνιστικό τμήμα, αναζητά τις αφορμές και τις αιτίες μιας βίαιης αλήθειας, η οποία διογκώθηκε επικίνδυνα στις συνθήκες του πανδημικού αποκλεισμού, μέσα από ιστορίες γυναικοκτονιών ή απόπειράς τους στη γείτονα χώρα. Επιζώντα θύματα, συγγενείς δολοφονημένων γυναικών, επιστήμονες και πολιτικοί μιλούν διαφωτιστικά για το φαινόμενο, το οποίο η Πασχαλίδου προσπαθεί να κυκλώσει χωρίς διδακτισμούς.
Έντονα παρούσα στο φεστιβάλ είναι φυσικά και η σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα. Ξεκινώντας από πορτραίτα εικαστικών καλλιτεχνών, όπως το απλό και τίμιο "Χρόνης Μπότσογλου: "Ήμουν κι Εγώ Εκεί και με Φίλεψαν Ένα Πιάτο με Φακή..." του Φρέντυ Βιανέλλη ή το καλοφτιαγμένο μικρού μήκους "Χρήστος Μποκόρος" του Μιχάλη Λυκούδη, και φτάνοντας σε κοινωνικά ευαίσθητη, τεκμηριωμένη έρευνα πάνω στο πρόβλημα της αστεγίας ("Να μην Έχεις που να Πας" των Λουκά Αγέλαστου και Σπυριδούλας Γκούσκου).
Ταινίες οι οποίες σε κερδίζουν χάρη στο ανθρωποκεντρικό τους βλέμμα, το οποίο αναδεικνύεται μεγαλόπρεπα στο συγκινητικά εξομολογητικό "Αποχαιρετισμός: Η Μνήμη του Τόπου" του Σταύρου Ψυλλάκη. Συνδυασμός ιστορικού ντοκουμέντου και ψυχολογικού πορτραίτου ενός αντάρτη του Δημοκρατικού Στρατού που έζησε επικυρηγμένος για χρόνια μετά τη λήξη του Εμφυλίου σε θαλάσσιες σπηλιές της Κρήτης. Ενός τόπου που μετατρέπεται σε ζώσα, διάπυρη μνήμη και πιστοποιεί τα λόγια του Κρις Μαρκέρ: "Πολλοί αγωνιστές έδωσαν τα πάντα για ένα σκοπό που πίστευαν πως ήταν μεγαλύτερος απ' αυτούς, αλλά τελικά αποδείχτηκε πως το μεγαλείο του ήταν αυτοί οι ίδιοι".
