Κατά τη διάρκεια των 27ων Νυχτών Πρεμιέρας, όπου και έκανε πρεμιέρα το "Αζόρ: Ο Κώδικας του Τραπεζίτη", συναντήσαμε το σκηνοθέτη Αντρέας Φοντάνα, ο οποίος υπογράφει ένα από τα καλύτερα ντεμπούτα της χρονιάς, στο οποίο ένας Ελβετός τραπεζίτης αναλαμβάνει τις βρώμικες δουλειές της αργεντίνικης δικτατορίας.
Βρέθηκα στην προβολή της ταινίας στις Νύχτες Πρεμιέρας, σε έναν κατάμεστο κινηματογράφο όπου η θέαση ολοκληρώθηκε με έντονο χειροκρότημα. Πώς νιώσατε;
Ήμουν πολύ χαρούμενος! Οφείλω επί τη ευκαιρία να ευχαριστήσω τη διοργάνωση για τη ζεστή φιλοξενία, ήταν δίπλα μου και μου πρόσφεραν οτιδήποτε χρειαζόμουν. Φάνηκε, επίσης, πόσο ειλικρινά πολύ τους άρεσε η ταινία, κάτι που είναι εξίσου σημαντικό, πιστεύω.
Σπανίως μια ταινία τοποθετεί το θεατή στα παρασκήνια μιας δικτατορίας και μάλιστα με τον αφαιρετικό και λιτό τρόπο που το κάνατε εσείς. Πώς εμπνευστήκατε αυτή την ιδέα;
Το σημείο εκκίνησης ήταν η ύπαρξη ενός ήρωα ο οποίος εργάζεται σε ιδιωτική τράπεζα και κατ’ επέκταση η εξερεύνηση της ψυχοσύνθεσης ενός τραπεζίτη. Με ενδιέφερε συγκεκριμένα η ιδιοσυγκρασία του την ώρα της δουλειάς, όχι στις οικογενειακές ή προσωπικές στιγμές του. Γιατί τότε αυτοί οι άντρες είναι ικανοί να παραμένουν εντυπωσιακά ατάραχοι, ακόμα κι αν βρεθούν απέναντι σε ακραία περιστατικά. Κάτι που ιστορικά έχει συμβεί κατά κόρον, ειδικά στον 20ό αιώνα, στο τέλος του οποίου εκτλίσσεται η ταινία. Παράλληλα, μπορούν να φανούν εξαιρετικοί στο να προσποιούνται πως δεν τρέχει τίποτα κακό τριγύρω τους. Το πλαίσιο της δικτατορίας είναι ιδανικό για να αναδειχθούν αυτές οι πτυχές. Έπειτα, καθώς η αφήγηση παίρνει το μέρος του τραπεζίτη, άρα της εξουσίας, αποκτούμε πρόσβαση στην καρδιά του συγκεκριμένου κόσμου.
Επιπλέον σκιαγραφείται διακριτικά, αλλά με αιχμηρή λεπτομέρεια, η αγαστή συνεργασία του καπιταλισμού με κάθε χούντα.
Όταν αποφασίζω να ασχοληθώ με ένα αντικείμενο, αποφεύγω να μιλήσω για πράγματα που δεν γνωρίζω. Εν προκειμένω, αφού επέλεξα το συγκεκριμένο θέμα, άρχισα να συνομιλώ με πολλούς και διαφορετικούς τραπεζίτες, ενώ επίσης πραγματοποίησα πολλά ταξίδια στην Αργεντινή. Φυσικά συνάντησα και ακαδημαϊκούς, οι οποίοι εξειδικεύονται στα οικονομικά και τις δυνάμεις εξουσίας. Ανάμεσά τους ήταν και ένας καθηγητής του Πανεπιστημίου της Γενεύης που είχε κάνει διδακτορικό με θέμα ακριβώς τη σχέση της Τράπεζας της Ελβετίας με την ελίτ της Αργεντινής μετά το πραξικόπημα. Θέλω να πω, εάν κάπου οφείλεται το ύφος και η ευστοχία που αναφέρετε, είναι ακριβώς σε αυτή την έρευνα.
Θα προσέθετα και στο πώς σκηνοθετείτε. Γιατί μας δίνονται ελάχιστες πληροφορίες για το ιστορικό πλαίσιο, είστε απόλυτα προσηλωμένος στα πρόσωπα και έπειτα οι υπαινιγμοί είναι περισσότεροι από τα ξεκάθαρα σχόλια. Παρ’ όλα αυτά, η ταινία λειτουργεί άριστα! Αναρωτιέμαι, ωστόσο, φοβηθήκατε καθόλου πως έτσι θα απομακρύνετε μέρος του κοινού;
Για να είμαι ειλικρινής, όχι! Ίσα ίσα, έχω την αίσθηση ότι ακριβώς επειδή τα περισσότερα υπονοούνται παρά δηλώνονται, αυτό επιδρά υπέρ της ταινίας. Αντιλαμβάνομαι πως έτσι αποκτά μια διάθεση ριζοσπαστική, αλλά από την άλλη είναι απόρροια και του σινεμά που αγαπώ. Εκείνου, δηλαδή, που προτιμά να φορτίζει με δύναμη τις εικόνες παρά τους διαλόγους. Ακόμη υπάρχουν πράγματα τα οποία δεν θα απεικόνιζα γιατί δε μου ταιριάζουν, όπως η βία.
Κάπως έτσι, ο θεατής είναι υποχρεωμένος να έχει στραμμένη την προσοχή του στην οθόνη, διότι ως ένα βαθμό φτιάχνει την ταινία στη φαντασία του. Λιγοστές ταινίες σήμερα έχουν τη δύναμη να πετύχουν κάτι τέτοιο.
Εσείς το αναφέρετε ως προτέρημα, αλλά προσωπικά ανησυχώ ότι γι’ αυτόν το λόγο το "Αζόρ" θα υποφέρει από την προβολή σε μικρές οθόνες. Εάν ήταν μια ταινία για το Instagram, δεν θα φοβόμουν τίποτα! Γιατί, ξέρετε, όλοι μου έλεγαν ότι δεν θα είχε καμία τύχη σε καιρό πανδημίας κιόλας. Άρχισα να το πιστεύω κι εγώ όταν παρακολούθησα την παγκόσμια πρεμιέρα της στην Μπερλινάλε από το σπίτι μου. Εντέλει, η ταινία ξεπέρασε αυτά και πολλά ακόμα εμπόδια, επομένως είμαι ιδιαίτερα περήφανος.
Για να επιστρέψω στην ταινία καθαυτήν, ένα πράγμα που μου έκανε εντύπωση στο σενάριο ήταν το ότι οι χαρακτήρες μοιάζουν ψυχροί, σαν να μην έχουν πάθη. Η έρευνα που αναφέρατε νωρίτερα σας οδήγησε σε αυτή την κατεύθυνση;
Δύο είναι οι αιτίες. Αρχικά, την περίοδο που συναναστρεφόμουν τους τραπεζίτες παρατήρησα ότι το επάγγελμά τους επέβαλε έναν αυστηρό καθωσπρεπισμό. Παρόλο που ήταν σαφές πως όλοι διατηρούσαν κρυφά απωθημένα και είχαν υψηλούς στόχους, λόγω θέσης ήταν υποχρεωμένοι να ακολουθούν έναν σαφώς οριοθετημένο διπλωματικό κώδικα συμπεριφοράς. Άρα αυτό ήταν κάτι που αναπόφευκτα θα υπήρχε στην ταινία. Έπειτα, είχα υπόψη μια φράση του Τζόναθαν Σουίφτ, η οποία έλεγε πως "οι τραπεζίτες μοιάζουν με μια σκοτεινή βροχή". Δηλαδή, θα μπορούσαν να είναι κάτι ανούσιο ή μυστηριώδες. Αυτή η αμφισημία με γοήτευσε και επιδίωξα να τη μεταφέρω στη γραφή μου.
Η τελευταία ερώτησή μου αφορά τις ερμηνείες, αφού οι ηθοποιοί δείχνουν να υπακούν πλήρως στην αισθητική σας.
Δεν έχετε άδικο. Για παράδειγμα, δεν υπήρχε περιθώριο αυτοσχεδιασμών στο γύρισμα. Επέλεξα ηθοποιούς, επαγγελματίες ή μη, που ταίριαζαν απόλυτα στο σενάριο. Για ελάχιστες περιπτώσεις έκανα μετατροπές στο κείμενο και μόνο αφού ολοκλήρωσα το καστ. Τότε πρόσθεσα κάποιες χειρονομίες ή εκφράσεις εμπνευσμένες από τα άτομα που είχα διαλέξει. Τέτοιες λεπτομέρειες προσθέτουν βάθος και χαρακτήρα σε μια ταινία, γιατί αποκτά νέες διαστάσεις που καθορίζονται από την ενέργεια όσων συμμετέχουν σε αυτήν.
