Το φεστιβάλ επιστρέφει στο σπίτι του! Το άτυπο σλόγκαν της φετινής διοργάνωσης δηλώνει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο τη διάθεση μιας πολυπόθητης επανασύνδεσης. Τόσο με τις σκοτεινές αίθουσες του φεστιβάλ, στο Ολύμπιον και στις Αποθήκες του Λιμανιού, όσο και με την πόλη της Θεσσαλονίκης. Το ίδιο συναίσθημα είχαν μοιραστεί όσοι σινεφίλ και επαγγελματίες του κινηματογράφου συναντήθηκαν στη συμπρωτεύουσα τον περασμένο Ιούνιο, όταν το «αδερφό» φεστιβάλ ντοκιμαντέρ έκανε τη δική του πανηγυρική επιστροφή, η οποία λειτούργησε σαν μια μικρή πρόβα για τον φθινοπωρινό θεσμό.
Τώρα, όλοι μετρούν αντίστροφα για την επανένωση, η οποία μπορεί λόγω των υγειονομικών συνθηκών να μην είναι ακριβώς «όπως παλιά», αλλά γίνεται με ένα πρόγραμμα που εγγυάται συγκινήσεις και φιλοξενείται σε μια πόλη που έχει πάντα να προσφέρει έντονες εμπειρίες, πριν και μετά τις προβολές. Για όσους δεν μπορέσουν να ταξιδέψουν στη Θεσσαλονίκη, υπάρχει διαθέσιμη η ψηφιακή πλατφόρμα του φεστιβάλ (online.filmfestival.gr) καθ’ όλη τη διάρκειά του (4-14/11), ένα από τα πλέον πολύτιμα εργαλεία του θεσμού, όπου φιλοξενείται το μεγαλύτερο μέρος του προγράμματος. Ας δούμε, λοιπόν, αναλυτικά όλα όσα μας επιφυλάσσουν οι επόμενες οκτώ φεστιβαλικές ημέρες.
Με την «ευχή» του Ζαν Ρενουάρ
Όπως συνηθίζεται τα τελευταία χρόνια, ένα έργο τέχνης αποτελεί το έναυσμα για το θεωρητικό πλαίσιο βάσει του οποίου συγκροτείται το πρόγραμμα του φεστιβάλ. Και ενώ στο παρελθόν τον εν λόγω ρόλο έχουν παίξει βιβλία ή ζωγραφικοί πίνακες, αυτήν τη φορά σημείο αναφοράς αποτελεί ένα κλασικό φιλμ. Πρόκειται για τον «Κανόνα του Παιχνιδιού» του Ζαν Ρενουάρ, μια αριστουργηματική ταινία του 1939, στην οποία Γάλλοι αριστοκράτες και οι υπηρέτες τους συναντιούνται σε ένα κάστρο για μια κυνηγετική εξόρμηση, λίγο πριν από το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Στην εποχή της η ταινία απαγορεύτηκε διότι θεωρήθηκε «επικίνδυνη για τη νεολαία», εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο ο Ρενουάρ επιτίθεται στην αστική τάξη. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του φεστιβάλ Ορέστης Ανδρεαδάκης αιτιολόγησε τη συγκεκριμένη επιλογή ως εξής :«Καθώς ετοιμαζόμαστε να υποδεχτούμε έναν μετα-κόσμο που βρίσκεται στα σπάργανα, το διαμάντι του Ζαν Ρενουάρ μάς προετοιμάζει για την αναγκαία και αναπόφευκτη μετάβαση σε μία νέα εποχή». Ας ελπίσουμε μόνο αυτή να μην εξελιχθεί εξίσου ζοφερά με τη δεκαετία του ’40...
Τρικολόρ έναρξη και λήξη
Δύο δημιουργοί από τη Γαλλία, μία που μπήκε με ορμή στο προσκήνιο μόλις φέτος και ένας πολυβραβευμένος βετεράνος, αναλαμβάνουν να σηκώσουν και να κλείσουν την αυλαία του φεστιβάλ. Την αρχή κηρύσσει, λοιπόν, η Οντρέ Ντιγουάν, η οποία πλασαρίστηκε ως αουτσάιντερ στο πρόσφατο Φεστιβάλ Βενετίας προτού κατακτήσει το Χρυσό Λιοντάρι με το «Γεγονός». Διασκευή του ομότιτλου μυθιστορήματος της Ανί Ενό, το φιλμ τοποθετείται στη Γαλλία των ’60s, όταν οι εκτρώσεις ήταν παράνομες. Με αυτή την τραγική πραγματικότητα έρχεται αντιμέτωπη η ηρωίδα, η οποία όταν μένει αναπάντεχα έγκυος καλείται να αποφασίσει εάν θα παραβεί το νόμο ή όχι. Το δε φινάλε της διοργάνωσης δίνεται με το βραβευμένο στις Κάνες για το σάουντράκ του «Παρίσι, 13ο Διαμέρισμα» του Ζακ Οντιάρ («Dheepan. Ο Άνθρωπος Χωρίς Πατρίδα», «Σώμα με Σώμα»), όπου τέσσερις φίλοι ερωτεύονται, απογοητεύονται, τσακώνονται και φιλιώνουν στα παρισινά προάστια.
Διεθνές διαγωνιστικό γεμάτο εκπλήξεις
Οι φετινοί τίτλοι που διεκδικούν τα βραβεία του θεσμού συνθέτουν ένα από τα πιο πολλά υποσχόμενα διεθνή διαγωνιστικά τμήματα των τελευταίων ετών. Όχι απαραίτητα διότι καταφθάνουν στη Θεσσαλονίκη ήδη με φεστιβαλικές δάφνες ή φέρουν την υπογραφή αναγνωρισμένων δημιουργών, όσο επειδή οι θεματικές που θίγουν είναι επίκαιρες και εξαιρετικά δελεαστικές. Όπως, για παράδειγμα, το «Η Κλάρα Μόνη» (Νάταλι Άλβαρεζ-Μεσέν), στο οποίο μια σαραντάρα σε ένα απομονωμένο χωριό της Κόστα Ρίκα βιώνει μια σεξουαλική και μυστικιστική αφύπνιση, η οποία την οδηγεί σε ένα πνευματικό ταξίδι με τελικό προορισμό την κάθαρση από καθετί καταπιεστικό (φυλετικό, θρησκευτικό ή άλλο).
Ή το αντισυμβατικό love story του βραβευμένου στην Μπερλινάλε «Τι Βλέπουμε Όταν Κοιτάμε τον Ουρανό;» (Αλεξάντρε Κομπερίτζε), όπου ένας άντρας και μια γυναίκα συναντιούνται τυχαία στο δρόμο και ερωτεύονται κεραυνοβόλα, αλλά ένα ξόρκι απειλεί τη σχέση τους. Ένας παράδοξος έρωτας βρίσκεται στο επίκεντρο και της δεύτερης ταινίας της Χάρι Γούτλιφ με τίτλο «Στ’ Αλήθεια». Μια νεαρή που ζει στο περιθώριο παθιάζεται με έναν μυστηριώδη άντρα, ο οποίος αναστατώνει τη ζωή της, με τους γνώριμους Ρουθ Γουίλσον και Τομ Μπερκ να κρατούν τους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Φυσικά, από το διεθνές διαγωνιστικό δεν απουσιάζουν παλιοί γνώριμοι των σινεφίλ, όπως ο Βενεζουελάνος Λορένσο Βίγας (βραβείο σεναρίου στο φεστιβάλ το 2015 για το «Από Μακριά»), ο οποίος παρουσιάζει το «Κουτί», ενώ ο Σαμουέλ Τεΐς («Party Girl») το «Τρυφερούδι».
Όσον αφορά τις ελληνικές συμμετοχές του τμήματος, από το Φεστιβάλ Βερολίνου έρχεται το μεγάλου μήκους ντεμπούτο της Ζακλίν Λέντζου «Σελήνη, 66 Ερωτήσεις», ενώ διαγωνίζονται ακόμα η Αρασέλη Λαιμού με το «Αγία Έμυ», πάνω στην κλειστή κοινότητα των Φιλιππινέζων Χαρισματικών Καθολικών του Πειραιά, και ο Δημήτρης Κανελλόπουλος με το αγροτικό δράμα «Αγέλη Προβάτων».
Αφιέρωμα που δεν... κόβεται
Η κεντρική θεματική του φεστιβάλ είναι αφιερωμένη στην τέχνη του μοντάζ, στην καθοριστική διαδικασία δηλαδή όπου σμιλεύεται η αφηγηματική γλώσσα μιας ταινίας. Στο πλαίσιο, λοιπόν, της ενότητας με τίτλο «Κόψε κάτι: Το μοντάζ και τα μυστικά του» θα βρεθούν στη Θεσσαλονίκη μερικοί από τους καλύτερους του επαγγέλματος, ώστε να παραδώσουν masterclasses και να παρουσιάσουν κλασικές ταινίες που επέλεξαν οι ίδιοι και οι οποίες αναδεικνύουν τη μαγεία του μοντάζ με μοναδικό τρόπο. Πιο συγκεκριμένα, ανάμεσα στους προσκεκλημένους βρίσκονται οι υποψήφιοι για Όσκαρ Γιώργος Μαυροψαρίδης («Η Ευνοούμενη») και Γιώργος Λαμπρινός («Ο Πατέρας»), οι μοντέρ του «Άσπρου Πάτου» Άνε Έστερουντ και Γιάνους Μπιλέσκοφ-Γιάνσεν, η επί 30 χρόνια συνεργάτιδα της εμβληματικής Σαντάλ Άκερμαν Κλερ Άθερτον, αλλά και ο Ρόλαντ Βάις, ο οποίος έχει μοντάρει ταινίες των Μάρτιν Σκορσέζε και Ανγκ Λι.
Στο πλαίσιο του αφιερώματος θα έχουμε την ευκαιρία να απολαύσουμε στη μεγάλη οθόνη, μεταξύ άλλων, το εγκεφαλικό sci-fi του Αντρέι Ταρκόφσκι «Σολάρις» (1972), το ανατρεπτικό γουέστερν του Σαμ Πέκινπα «Άγρια Συμμορία» (1969), το σπουδαίο «Ο Θείος μου από την Αμερική» (1980) του Αλέν Ρενέ, αλλά και το διαχρονικά σοκαριστικό «Κουρδιστό Πορτοκάλι» (1971) του Στάνλεϊ Κιούμπρικ. Σε αυτό το σημείο, αξίζει να σημειωθεί ότι με αφορμή το αφιέρωμα ετοιμάστηκε μια ειδική έκδοση για το μοντάζ (εκδ. Νεφέλη), στην οποία κινηματογραφιστές και κριτικοί αναλύουν ριζοσπαστικές σκηνές στην ιστορία του κινηματογράφου.
Ελληνικό σινεμά επί 50
Συνολικά 35 μεγάλου και 15 μικρού μήκους ταινίες απαρτίζουν το ελληνικό πρόγραμμα του φεστιβάλ, κάποιες με γνωστές μας υπογραφές, οι περισσότερες όμως από νέους δημιουργούς που συστήνονται για πρώτη φορά στο κοινό. Όπως ο διακεκριμένος στο χώρο των κόμικς Γιώργος Γούσης, ο οποίος μετά το βραβευμένο μικρού μήκους ντοκιμαντέρ «Χειροπαλαιστής» ντεμπουτάρει στο μεγάλου μήκους φορμά με τα «Μαγνητικά Πεδία». Οι χαρακτήρες που υποδύονται οι πρωταγωνιστές Έλενα Τοπαλίδου και Αντώνης Τσιοτσιόπουλος περιπλανιούνται στην Κεφαλονιά, αναζητώντας το ιδανικό σημείο για να θάψουν ένα μεταλλικό κουτί και τα μυστικά που κρύβει μέσα του. Από την άλλη, η Γιάννα Αμερικάνου υπογράφει το «.dog», ένα δράμα ενηλικίωσης σε μουσική της Melentini, στο οποίο οι Δημήτρης Κίτσος, Νικολάκης Ζεγκίνογλου και Ανδρέας Κωνσταντίνου προσπαθούν να μάθουν τη ζωή και τις σχέσεις τους από την αρχή. Έπειτα, ο Νικόλας Δημητρόπουλος («Alter Ego», «180 Μοίρες») είχε την τιμή να σκηνοθετήσει στο «Καλάβρυτα 1943» τον σπουδαίο Μαξ Φον Σίντοφ στον τελευταίο ρόλο του, προτού πεθάνει σε ηλικία 90 ετών. Όπως προδίδει ο τίτλος της, η ταινία αφορά το ολοκαύτωμα που προκάλεσαν οι ναζιστικές δυνάμεις κατοχής, σε μια φιλόδοξη παραγωγή που αποδίδει με αξιώσεις τα ιστορικά γεγονότα. Βέβαια, μεγάλη προσοχή συγκεντρώνει επίσης η queer όπερα «Orfeas 2021» (ΦΥΤΑ). Το φιλμ αποτελεί μια κινηματογραφική «μετάφραση» της παράστασης, η οποία ακυρώθηκε λίγο πριν από την πρεμιέρα της την άνοιξη του 2020 λόγω της πανδημίας. Το τελικό αποτέλεσμα αναμένεται σίγουρα να ξεσηκώσει συζητήσεις, αφού αποτελεί ένα τολμηρό, επιθετικά κριτικό όσο και λυρικό αφήγημα γύρω από την ελληνική ταυτότητα, τις αναπαραστάσεις του φύλου και τις παγίδες που κρύβει η εξουσία.
Όπως κάθε χρόνο, στο πρόγραμμα εντάσσονται και οι ταινίες που βραβεύτηκαν στο πρόσφατο διεθνές φεστιβάλ ταινιών μικρού μήκους Δράμας, μεταξύ των οποίων και το βραβευμένο με Χρυσό Διόνυσο «Brutalia, Εργάσιμες Μέρες» (Μανώλης Μαυρής). Ξεχωριστή θέση στο φεστιβάλ κατέχει η φιλοξενία της δράσης «Χώρα σε βλέπω: Ο 20ός αιώνας του ελληνικού σινεμά», μια πρωτοβουλία της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου, στο πλαίσιο της οποίας προβάλλονται σε αποκατεστημένες κόπιες οκτώ φιλμ-ορόσημα του εγχώριου κινηματογράφου όπως τα: «Ζ» (Κώστας Γαβράς, 1969), «Ο Θίασος» (Θεόδωρος Αγγελόπουλος, 1975), «Ιdées Fixes / Dies Irae» (Αντουανέττα Αγγελίδη, 1977) και «Μανία» (Γιώργος Πανουσόπουλος, 1985).
«Άχαστα» παντού
Όσο πιστά κι αν παρακολουθήσει κανείς το πρόγραμμα του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, είναι βέβαιο ότι θα φύγει με το απωθημένο όσων ταινιών δεν πρόλαβε να δει. Φέτος τα δεδομένα δεν προβλέπεται να αλλάξουν, μιας και οι πολυαναμενόμενοι τίτλοι που παρουσιάζονται είναι για ακόμα μία φορά πολλοί. Να μιλήσουμε για το «αμαρτωλό» «Μπενεντέτα» του Πολ Βερχόφεν («Εκείνη»), στο οποίο η καλόγρια Δάφνη Πατακιά εμπλέκεται με τη Βιρζινί Εφιρά σε μοναστηριακό ερωτικό σκάνδαλο; Το «νηφάλιο» «Vortex», όπου ο Γκασπάρ Νοέ σκηνοθετεί τους Ντάριο Αρτζέντο και Φρανσουάζ Λεμπρούν ως ένα ζευγάρι ηλικιωμένων που πάσχει από άνοια; Ή τα πιο σινεφιλικά «Δύση» (Μισέλ Φράνκο) και «Ενθύμιο ΙΙ», το σίκουελ του αριστουργηματικού «Souvenir» της Τζοάνα Χογκ.
Όλα αυτά, δίχως να υπολογίσουμε τον αγαπημένο Τέρενς Ντέιβις, ο οποίος στην «Ευλογία» μεταφέρει στο σινεμά τη ζωή του Άγγλου ποιητή και πολεμιστή στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο Σίγκφριντ Σασούν. Δύσκολα τα πράγματα, ειδικά αν λάβουμε υπόψη και τα άλλα τμήματα της διοργάνωσης. Στην ενότητα Meet the Neighbors συναντάμε το –και ελληνικής παραγωγής– «Feathers» (Ομάρ Ελ Ζοχαΐρι), όπου ο αυταρχικός πατέρας μιας οικογένειας μεταμορφώνεται ξαφνικά σε κοτόπουλο(!), φέρνοντας τη μητέρα σε ρόλο αρχηγού. Επιπλέον, ίσως κάποιοι θυμούνται από παλαιότερη βερσιόν του φεστιβάλ το ιδιοσυγκρασιακό «Ισόβιοι Δεσμώτες» (Άαρον Σίμπεργκ). Η παραγωγός της ταινίας Τζέιν Σόνμπρουν επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη ως σκηνοθέτρια του ντεμπούτου της «Πηγαίνουμε Όλοι στην Παγκόσμια Έκθεση», όπου ο κόσμος ενός διαδικτυακού παιχνιδιού τρόμου διαχέεται στην πραγματικότητα μιας έφηβης. Εδώ η έννοια του multiplayer αποκτά εφιαλτικά αληθινές διαστάσεις...
Νυχτερινές ανατριχίλες
Κι ύστερα από αυτή την έμμεση αναφορά στο horror, είναι καλή στιγμή να ρίξουμε μια ματιά στο τμήμα Round Midnight, εκεί όπου παραδοσιακά συγκεντρώνονται ταινίες φτιαγμένες από αγωνία, τρόμο και, εννοείται, αίμα. Οι λάτρεις του είδους δεν πρέπει πραγματικά να προσπεράσουν τον «Σαλό Θεό» (Φιλ Τίπετ). Όχι επειδή τους περιμένει κάποια κατάρα, αλλά διότι τους δίνεται η ευκαιρία να δουν στη μεγάλη οθόνη ένα εικονοκλαστικό φιλμ που ετοιμαζόταν επί τριάντα ολόκληρα χρόνια. Ο Τίπετ έχει χτίσει το όνομά του ως σπεσιαλίστας των ειδικών εφέ, κερδίζοντας μάλιστα δύο Όσκαρ («Ο Πόλεμος των Άστρων: Η Επιστροφή των Τζεντάι», «Jurassic Park»), εδώ όμως φτάνει στα άκρα για να αποδώσει το όραμά του. Η υπόθεση εμπλέκει στοιχεία stop motion, θρίλερ και φαντασίας, καθώς τοποθετείται σε ένα ακαθόριστο σύμπαν όπου κατοικούν όντα με παράξενη μορφή και δυσερμήνευτες προθέσεις.
Σημειώστε ακόμα το «Θα το Κάνει» της πρωτοεμφανιζόμενης Σαρλότ Κολμπέρ, το οποίο προστίθεται στις ταινίες τρόμου με ηρωίδες σε απόγνωση. Εν προκειμένω, πρόκειται για μια γυναίκα που αποκτά τη δύναμη να εκδικείται όποιον επιθυμεί μέσα από τα όνειρά της. Τέλος, το αταξινόμητο animation «Η Ραχοκοκαλιά της Νύχτας» (Φίλιπ Γκέλατ και Μόργκαν Γκάλεν Κινγκ) αφορά ένα υπερ-βίαιο στόρι με όρους μεσαιωνικού έπους, στο οποίο πολεμιστές διαφορετικών καταβολών και προθέσεων καλούνται να ενώσουν τις δυνάμεις τους για να κατατροπώσουν μια άγνωστη μοχθηρή δύναμη.
Must-see εκτός συναγωνισμού
«Μπλε Φεγγάρι»
Η ταλαντούχα Ρουμάνα Αλίνα Γκριγκόρε βρίσκεται στην αρχή μιας ελπιδοφόρας καριέρας. Κι αυτό επειδή, έχοντας προηγουμένως συνυπογράψει το σενάριο για το αξιόλογο «Σονάτα σε Κλειστό Δωμάτιο», φέτος με το ντεμπούτο της «Μπλε Φεγγάρι» έφυγε από το Σαν Σεμπαστιάν με το μεγάλο βραβείο.
«Φυσικό Φως»
Αργυρή Άρκτος σκηνοθεσίας για τον Ούγγρο Ντένες Νάγκι, ο οποίος ανατρέχει στην εποχή που η χώρα του βρισκόταν υπό σοβιετική κατοχή στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήρωάς του ένας πρώην αγρότης και νυν στρατιώτης που τα βρίσκει πολύ σκούρα, πολύ γρήγορα.
«Βαγόνι Αριθμός 6»
Εάν είστε από εκείνους που είχατε αγαπήσει την «Πιο Ευτυχισμένη Μέρα στη Ζωή του Όλι Μάκι», τότε σίγουρα πρέπει να δείτε το νέο ρομαντικό δράμα του Γιούχο Κουοσμάνεν, όπου δύο άγνωστοι μοιράζονται ένα ταξίδι με τρένο προς τον αρκτικό κύκλο.
Ποια είναι η Μπίνκα Ζελιάσκοβα;
Φως σε μια σπουδαία δημιουργό των Βαλκανίων ρίχνει το φεστιβάλ με την ειδική ενότητα προς τιμήν της Μπίνκα Ζελιάσκοβα από τη Βουλγαρία, το έργο της οποίας παρουσιάζεται για πρώτη φορά αναδρομικά στο σύνολό του. Η Ζελιάσκοβα υπήρξε η πρώτη σκηνοθέτρια της χώρας της, γυρίζοντας συνολικά εννέα φιλμ, και ενστερνίστηκε το μαρξισμό παρά το γεγονός ότι το τότε βουλγάρικο καθεστώς κάθε άλλο παρά φιλικό ήταν απέναντί της. Σχεδόν όλες οι ταινίες της απαγορεύτηκαν, εξαιτίας κυρίως της έντονης ιδεολογικής κριτικής που ασκούσαν και του απαισιόδοξου κλίματος που εξέπεμπαν. Σημαντικότερες ταινίες της: «Ήσυχα Κυλά η Ζωή…» (1957), «Ήμασταν Νέοι» (1961) και «Παγιδευμένο Αερόστατο» (1967).
