«Dune» στα αγγλικά σημαίνει «αμμόλοφος». Κι είναι ειρωνικό ότι αυτή η λέξη δίνει τον τίτλο σε ένα βιβλίο όπου ένας άλλος κόκκος, εκείνος του εθιστικού μπαχαριού «μελάνζ», καθορίζει τις τύχες των ανθρώπων. «Όποιος ελέγχει το μπαχάρι, ελέγχει και το γαλαξία», λέει μία από τις δημοφιλέστερες ατάκες που σκαρφίστηκε ο συγγραφέας Φρανκ Χέρμπερτ στις σελίδες του. Και, βέβαια, πολύ βολικά, το πολύτιμο υλικό ευδοκιμεί αποκλειστικά στον πλανήτη-έρημο Αράκις, ο οποίος κατοικείται από τους Φρέμεν, μια φυλή που διαθέτει πρωτόγονα μέσα και γι’ αυτό είναι υποχρεωμένη να ζει υποταγμένη σε κάθε ανώτερο –τεχνολογικά και οικονομικά– κατακτητή. Η συμφωνία μεταξύ τους είναι απλή: Όσο οι Φρέμεν καλλιεργούν το μπαχάρι για λογαριασμό των εξουσιαστών, οι τελευταίοι δεν πειράζουν ούτε τρίχα τους.
Sci-fi γεωπολιτική
Είναι απολύτως λογικό για όποιον δεν γνωρίζει τίποτα σχετικά με το «Dune» να βρεθεί σε σύγχυση όταν μπει για πρώτη φορά με τον πολύπλοκο και τρομερά λεπτομερή κόσμο του. Πολλαπλοί χαρακτήρες, καθένας με ξεχωριστή ιστορία και αποστολή, ονοματολογίες που δανείζονται στοιχεία από αραβικές διαλέκτους, διαφορετικές ισχυρές οικογένειες που συγκρούονται αλλεπάλληλα και, στον πυρήνα, η μεσσιανικού χαρακτήρα ιστορία του κεντρικού ήρωα, εύλογα μπορούν να αποπροσανατολίσουν ακόμα και τους εξοικειωμένους με την επιστημονική φαντασία αναγνώστες. Ωστόσο, ακριβώς σε αυτά τα συστατικά οφείλεται η διαχρονική επιτυχία του «Dune», του πιο ευπώλητου sci-fi βιβλίο όλων των εποχών.
Φυσικά, στα παραπάνω οφείλουμε να προσθέσουμε ακόμα ένα στοιχείο. Βάση της όλης δράσης που αναπτύσσει ο Χέρμπερτ, εκτός από την καθολικά γνώριμη περίπτωση ενός εκλεκτού από τη μοίρα που θα φέρει τον κόσμο σε ισορροπία, αποτελεί η επίσης οικεία φεουδαλική δομή του πολιτικού χάρτη του «Dune». Με σημείο αιχμής τον πλανήτη Αράκις, ο οποίος παρέχει όλο τον πλούτο, το Γνωστό Σύμπαν εξουσιάζεται από μια αυτοκρατορία με έναν παντοκράτορα ηγεμόνα (Σαντάμ IV), ο οποίος πλαισιώνεται από μια σειρά πολιτικά κομβικών οίκων. Εκείνοι που μας αφορούν άμεσα είναι οι Ατρείδες, με κυβερνήτη τον Λίτο (Όσκαρ Άιζακ), πατέρα του «the One» Δούκα Πολ Μουάντ' Ντιμπ (Τιμοτέ Σαλαμέ), και οι μοχθηροί Χάρκονεν, με αρχηγό τον βαρόνο Βλάντιμιρ (Στέλαν Σκάρσγκαρντ), έναν στυγερό τρόπον τινά καπιταλιστή, ο οποίος διοικεί με σιδηρά πυγμή δικτατορικού τύπου τον πλανήτη του. Σε περίπτωση που δεν το καταλάβατε, οι Χάρκονεν είναι οι κακοί της υπόθεσης και, πιστέψτε μας, στη μεγάλη οθόνη δείχνουν πειστικά τρομακτικοί. Παράλληλα, ρόλο-κλειδί κρατά η μητέρα του Πολ, Λαίδη Τζέσικα (Ρεμπέκα Φέργκιουσον), η οποία κατέχει τις πνευματιστικές δυνάμεις των Μπένε Τζέζεριτ (κάτι σαν τη Δύναμη στον «Πόλεμο των Άστρων») και αφυπνίζει τις αντίστοιχες που ενυπάρχουν στο υποσυνείδητο του γιου της.
Η πολιτική σημειολογία που διαμορφώνεται στην πλοκή του «Dune» είναι αρκετά ξεκάθαρη, πολλώ δε μάλλον αν λάβουμε υπόψη ότι ξεκίνησε να γράφεται στα μέσα της δεκαετίας του '60. Εάν στη θέση της αυτοκρατορίας τοποθετήσουμε τον δυτικό ιμπεριαλισμό και σε αυτήν του πλανήτη Αράκις τη Μέση Ανατολή, γίνεται σαφές πως το «Dune» παρουσιάζει εμμέσως την αποικιοκρατία ως μια μορφή λαίμαργης απληστίας (όπως και τους ίδιους τους Χάρκονεν), η οποία μακροπρόθεσμα καταπίνει τους ίδιους τους εκμεταλλευτές. Για τον Χέρμπερτ, έναν μετριοπαθή Ρεπουμπλικανό, ο οποίος δοκίμαζε ψυχοτρόπα ναρκωτικά, φλέρταρε με το βουδισμό και αντιτάχθηκε στον πόλεμο του Βιετνάμ, ενώ ταυτόχρονα παρέμεινε κατά βάση συντηρητικός, η εξουσία δεν μπορεί παρά να διαφθείρει. Εξ ου και ο Πολ Ατρείδης παρουσιάζεται ως ο «ευλογημένος» ήρωας, ο οποίος, χάρη στις υπερφυσικές του ικανότητες, αίρεται πάνω από τα ανθρώπινα πάθη, διατηρώντας ακέραιη την κρίση του. Αν μη τι άλλο, ιδεαλιστής ο κύριος Χέρμπερτ, ο οποίος ξεδίπλωσε την ιστορία του «Dune» σε έξι συνολικά βιβλία, προτού φύγει από τη ζωή το 1986 σε ηλικία 65 ετών.
Κινηματογραφικό απωθημένο
Αφού καταπιάστηκε με ένα sci-fi τοτέμ, γυρίζοντας το σίκουελ «Blade Runner 2049», ο ευρηματικός Καναδός σκηνοθέτης Ντενί Βιλνέβ («Άφιξη», «Μέσα από τις Φλόγες») διασκευάζει τώρα το «Dune» με τους δικούς του όρους, εκπληρώνοντας έτσι ένα συλλογικό κινηματογραφικό απωθημένο δεκαετιών. Λίγο πριν τη... διαστημική επιτυχία του Τζορτζ Λούκας με τον «Πόλεμο των Άστρων» στα 70s, ένας άλλος οραματιστής θέλησε να υπογράψει το δικό του διαγαλαξιακό μπλοκμπάστερ. Ο ψυχεδελικός Αλεχάνδρο Χοδορόφσκι («El Topo», «Santa Sangre») είχε σαγηνευτεί από τον επικό κόσμο του Χέρμπερτ, τον οποίο και επιδίωξε να μεταφέρει σε ένα ανεπανάληπτο εγχείρημα που έμεινε στα χαρτιά λόγω κόστους, όπως γλαφυρά αποκαλύπτεται στο ντοκιμαντέρ «Jodorowsky's Dune» (Φρανκ Πάβιτς).
Πώς αλλιώς, όταν μεταξύ άλλων ο Σαλβαντόρ Νταλί θα υποδυόταν –προφανώς– τον αυτοκράτορα και οι Pink Floyd θα έγραφαν το σάουντρακ; Λίγα χρόνια αργότερα, η σκυτάλη πέρασε σε έναν άλλο πολυσυζητημένο σκηνοθέτη. Με πρωτοβουλία του περιβόητου Ιταλού παραγωγού Ντίνο Ντε Λαουρέντις, ο ανερχόμενος τότε Ντέιβιντ Λιντς επιλέχθηκε ως το πρόσωπο που θα μπορούσε να φέρει εις πέρας την αποστολή, με τη φόρα της underground επιτυχίας του «Eraserhead» και της καλλιτεχνικής του «Ανθρώπου Ελέφαντα». Στην πράξη, όμως, τα πράγματα αποδείχθηκαν σκούρα. Ο παρεμβατισμός του Ντε Λαουρέντις σε συνδυασμό με τις ισχυρές διαφωνίες του Λιντς πάνω σε μια σειρά από δημιουργικής φύσεως ζητήματα, οδήγησε το σκηνοθέτη να διεκπεραιώσει απλώς τη δουλειά και στη συνέχεια να αποκηρύξει την ταινία από τη φιλμογραφία του. Το άνισο αποτέλεσμα που φάνηκε στη μεγάλη οθόνη και η παταγώδης αποτυχία στο box office επιβεβαίωσαν την ασυνεννοησία μεταξύ των δύο αντρών. Παρότι θα φανεί ειρωνικό, μέχρι να αναλάβει ο Βιλνέβ τα ηνία, ο μοναδικός που είχε καταφέρει να αποδώσει τιμιότατα και με αξιώσεις τον κόσμο του «Dune» ήταν ο… τηλεοπτικός Τζον Χάρισον, ο οποίος χρειάστηκε μόλις τρία επεισόδια στην ομώνυμη μίνι σειρά του Sci-Fi Channel (2000).
Αντι-blockbuster ψιλοβελονιά
Φανατικός σινεφίλ ο ίδιος, ο Βιλνέβ γνώριζε καλά πως, αναλαμβάνοντας την κατασκευή του προσωπικού «Dune» του, είχε να αντιμετωπίσει τα φαντάσματα του παρελθόντος. Αν μη τι άλλο, η ιστορία δεν ήταν με το μέρος του. Ο 54χρονος δημιουργός, όμως, έχει αποδείξει ότι γνωρίζει πώς να ελίσσεται ανάμεσα στις απαιτήσεις των στούντιο, προφυλάσσοντας το προσωπικό του όραμα. Πιστέψτε μας, αυτό το «Dune» έχει παντού το αποτύπωμα του Βιλνέβ. Καμία σχέση με τις σουρεαλιστικές υπερβολές του Χοδορόφσκι ή την 80s γραφικότητα του Λιντς· η μοντέρνα διασκευή είναι γήινη, ατμοσφαιρική και καθ’ όλα επιβλητική.
Με την αφήγηση να σταματά συνειδητά –spoiler alert– περίπου στα μισά του πρώτου βιβλίου, ο Καναδός δεν ακολουθεί την πεπατημένη και παραδίδει ένα φιλμ εξ ολοκλήρου αφιερωμένο στην κατασκευή ενός μυθικού κόσμου. Χάρη σε ένα ύφος που παραπέμπει έντονα στη «Συντροφιά του Δαχτυλιδιού», προτιμά να «χάσει» μέρος του κοινού που διψά για καταιγιστική δράση, προκειμένου να αναπτύξει τους χαρακτήρες και να μεγεθύνει τα διακυβεύματά τους. Ταυτόχρονα, στήνει ένα ελεγειακό δράμα με σαιξπηρικούς όρους, όπου τα αλληλομαχαιρώματα και οι προδοσίες διαπράττονται στο όνομα ενός εγωισμού που συμμαχεί με την ανηθικότητα. Έτσι αποσαφηνίζονται όλα όσα είναι το «Dune» χωρίς να χάνεται η μαγεία σε απλοϊκές επεξηγήσεις δυσπρόφερτων, τουλάχιστον για τους Δυτικούς, όρων ή ονομασιών. Την ίδια ώρα, ισχυροποιείται η σύνδεση κοινού και ηρώων, καθώς όλοι μαζί προετοιμάζονται για ακόμα μία μάχη του καλού ενάντια στο κακό, η οποία θα κρίνει τα πάντα. «Και αυτή είναι μόνο η αρχή».
Οι αρχιτέκτονες του «Dune»
Χανς Τσίμερ
Εδώ ο πολυβραβευμένος συνθέτης σχεδόν επανεφευρίσκει το στιλ του, αποφεύγοντας (ευτυχώς) τα απανωτά «γκράααουνγκ» και επενδύοντας σημαντικά σε χορωδίες και απόκοσμες «εξωγήινες» μελωδίες.
Πατρίς Βερμέτ
Ο σχεδιαστής των σκηνικών που ευθύνεται για καθετί στο αλλόκοσμο look της ταινίας: από το χρώμα της άμμου μέχρι το πώς δείχνουν διαφορετικοί πολιτισμοί 10.000 έτη στο μέλλον.
Γκρεγκ Φρέιζερ
Παρότι φοβήθηκε αναλαμβάνοντας το πόστο, χάρη στην εκπληκτική δουλειά του στη διεύθυνση φωτογραφίας κάθε κάδρο κόβει την ανάσα με την κλίμακα, τα χρώματα και τις συνθέσεις του.
Περισσότερες πληροφορίες
Dune
Ο νεαρός Πολ, διάδοχος του Οίκου των Ατρειδών, θα βρεθεί παγιδευμένος σε μια πολύπλοκη γαλαξιακή συνωμοσία με στόχο τον έλεγχο του αφιλόξενου πλανήτη Αράκις, από τον οποίο πηγάζει η πολυτιμότερη ουσία στο σύμπαν.
