O συγχρονισμός δεν θα μπορούσε να είναι καλύτερος: λίγες ημέρες προτού συμπληρωθούν έξι μήνες από το θάνατο του σπουδαίου Μπερνάρντο Μπερτολούτσι παρουσιάζεται στην Αθήνα (2-8/5, Ιντεάλ) ένα ολοκληρωμένο αφιέρωμα των δεκαπέντε ταινιών μυθοπλασίας που γύρισε από το 1962 έως το 2012. Αυτή η ρετροσπεκτίβα έρχεται να μας υπενθυμίσει με έμμεσο τρόπο πως τον περασμένο αιώνα το σινεμά ήταν, εκτός από πεδίο δημιουργίας έργων που προκαλούν δέος, ένα κατεξοχήν πεδίο ριζοσπαστικής έκφρασης.
Ενδεικτικό παράδειγμα το εννιά φορές βραβευμένο με Όσκαρ «Ο Τελευταίος Αυτοκράτορας» (1987), για τις ανάγκες του οποίου ο Μπερτολούτσι έγινε ο μοναδικός σκηνοθέτης που μπήκε στην Απαγορευμένη Πόλη της Κίνας. Το κοινό θα έχει τη σπάνια ευκαιρία να απολαύσει τις μεγαλοπρεπείς εικόνες της ταινίας σε 3D, καθώς αυτή θα ανοίξει το αφιέρωμα και θα είναι η μοναδική που δεν θα προβληθεί σε «παραδοσιακό» φιλμ 35 mm.
The art life
Ο Μπερτολούτσι υπήρξε ένας δεξιοτέχνης της 7ης τέχνης ο οποίος γύρισε ταινίες που συχνά προκαλούσαν με τις ιδέες και τις εικόνες τους. Γεννημένος το 1941 στην Πάρμα, ανήκει σε εκείνη τη γενιά που κλήθηκε να διαχειριστεί το ιστορικό βάρος του φασιστικού παρελθόντος και ταυτόχρονα καταδύθηκε σε μια ριζοσπαστική πολιτισμική και πολιτική αναζήτηση ταυτότητας. Ήδη από τα δεκαπέντε του ο Μπερτολούτσι άρχισε να γράφει τα πρώτα του ποιήματα και διηγήματα, τα οποία κέντρισαν το ενδιαφέρον του Πιέρ-Πάολο Παζολίνι. Χάρη σε εκείνον μάλιστα εκδόθηκε και το πρώτο του βιβλίο, ενώ στη συνέχεια ο Παζολίνι τον προσέλαβε ως βοηθό σκηνοθέτη στο ντεμπούτο του «Ακατόνε» (1961).
Ο 20χρονος τότε Μπερτολούτσι δεν άργησε να εμπνευστεί το πρώτο του φιλμ, το οποίο ήρθε ύστερα από ένα χρόνο («Βίαιος Θάνατος»). Ήταν το ξεκίνημα μιας δεκαετίας ωρίμανσης του προσωπικού του στιλ, που συνέπεσε με την άνθηση του ιταλικού σινεμά στα ’60s. Τα φιλμ αυτής της περιόδου («Πριν την Επανάσταση», «Σωσίας», «Η Στρατηγική της Αράχνης») χαρακτηρίζονται από το σαφές αισθητικό τους όραμα, τις τολμηρές σκηνοθετικές τους ιδέες αλλά και τις πολιτικές τους αναφορές, στοιχεία που αφομοιώθηκαν στην εντέλεια στην ταινία που τον ανέδειξε σε μαέστρο.
Το «αμαρτωλό» σερί
Ο «Κονφορμίστας» (1970) ήταν η ταινία που έβαλε τον Μπερτολούτσι για τα καλά στον κινηματογραφικό χάρτη. Εδώ ο auteur έρχεται πρόσωπο με πρόσωπο με τον ιταλικό φασισμό, αντλώντας έμπνευση από το μυθιστόρημα του Αλμπέρτο Μοράβια, και ασκεί κριτική στις πρακτικές του. Ταυτόχρονα υιοθετεί μια εντυπωσιακή εικονοκλαστική προσέγγιση στα κάδρα του, η οποία εκφράζεται μέσα από την αυστηρή αρχιτεκτονική και την ακρίβειά τους.
«Η πραγματικότητα υπάρχει μόνο μπροστά στην κάμερα. Κάθε ταινία που κάνω είναι μια επιστροφή στην ποίηση, μια προσπάθεια να δημιουργήσω ένα ποίημα». Μπερνάρντο Μπερτολούτσι
Κανείς όμως δεν ήταν προετοιμασμένος για τις διαπεραστικές εικόνες του «Τελευταίου Τανγκό στο Παρίσι» (1972), στο οποίο τα πιο σκοτεινά σημεία του ανθρώπινου ψυχισμού έρχονται στο φως μέσα από την ωμή σαρκική επαφή του Μάρλον Μπράντο και της Μαρία Σνάιντερ. Η ταινία διχάζει μέχρι σήμερα, καθώς σε μια χαρακτηριστική σκηνή η 19χρονη τότε πρωταγωνίστρια συμμετέχει σε ερωτική πράξη για την οποία δεν ήταν επαρκώς ενημερωμένη και αμφισβητείται η συναίνεσή της σε αυτήν. Ο σάλος οδήγησε τον Μπερτολούτσι στο δικαστήριο, από το οποίο καταδικάστηκε σε φυλάκιση τεσσάρων μηνών.
Το γεγονός αυτό, βέβαια, δεν τον απέτρεψε από το να γυρίσει αμέσως μετά το magnum opus του «1900» (1976). Ο Ιταλός παρέδωσε και πάλι μαθήματα Ιστορίας, με γερές δόσεις μαρξισμού, σε μια επικών διαστάσεων παραγωγή, με ένα all star cast (Ρόμπερτ ντε Νίρο, Ζεράρ Ντεπαρντιέ κ.ά.).
Αξέχαστες εκλάμψεις μαγείας
Μετά τον «Τελευταίο Αυτοκράτορα» ο Μπερτολούτσι παρέδωσε διαμάντια όπως το βραβευμένο με Χρυσή Σφαίρα «Τσάι στη Σαχάρα» (1990) ή το υποτιμημένο «Κλεμμένη Ομορφιά» (1996), στο οποίο η Λιβ Τάιλερ κινηματογραφείται σαν ένα ποίημα εν κινήσει, έτσι όπως ταξιδεύει στην Ιταλία αναζητώντας έναν παλιό της έρωτα. Η τελευταία σπουδαία στιγμή του σκηνοθέτη ήρθε το 2003 με τους «Ονειροπόλους», ένα φιλμ που ξεχειλίζει από ρομαντισμό και νοσταλγία και το οποίο ανέδειξε το ταλέντο των πρωταγωνιστών Έβα Γκριν, Λουί Γκαρέλ και Μάικλ Πιτ, ενώ έμαθε σε μια νέα γενιά σινεφίλ να ερωτεύεται την ελευθερία και το καλό σινεμά! Αυτά δηλαδή στα οποία στοχεύει και η εν λόγω ρετροσπεκτίβα...
