Προσκεκλημένος στις αθηναϊκές Νύχτες Πρεμιέρας, ο βραβευμένος με Όσκαρ («Ida») Πολωνός σκηνοθέτης μιλάει για τον «Ψυχρό Πόλεμο», το κομψό, μελωδικό ασπρόμαυρο χρονικό ενός αντισυμβατικά ρομαντικού έρωτα, που απέσπασε βραβείο σκηνοθεσίας στο τελευταίο Φεστιβάλ Κανών.
Mετά το βρετανικό ξεκίνημα της καριέρας σας («Το Τελευταίο Καταφύγιο», «Το Καλοκαίρι του Έρωτά μου»), πριν από πέντε χρόνια επιστρέψατε στην Πολωνία. Σε αυτό οφείλεται το ότι η «Ida» ήταν μια ταινία τόσο διαφορετική σε σχέση με το προηγούμενο έργο σας;
Δεν ξέρω αν οφείλεται αποκλειστικά στην επιστροφή μου στην πατρίδα. Νομίζω πως υπάρχει μια στιγμή στην ζωή κάθε καλλιτέχνη κατά την οποία βρίσκει το «μεγάλο θέμα» του. Είναι η στιγμή που γυρίζει πραγματικά στο «σπίτι». Τόσο η «Ida» όσο και ο «Ψυχρός Πόλεμος» έχουν να κάνουν με τα παιδικά μου χρόνια και τα πιο βαθιά μου συναισθήματα. Στην Αγγλία ζούσα σε έναν κόσμο ξένο. Ήμουν παρατηρητής, ίσως οξυδερκής, αλλά σίγουρα κάποιος που κοίταζε αυτήν την πραγματικότητα απέξω. Δεν είναι κακό να στέκεσαι στο περιθώριο, αλλά στην Πολωνία τόλμησα να αναμετρηθώ με πράγματα που ξέρω από πρώτο χέρι και με αφορούν άμεσα.
Έχει να κάνει όμως και με την ηλικία. Χαλάρωσα, αδιαφόρησα για τα θέλω του κοινού και είπα να κάνω κάτι για μένα. Μια ασπρόμαυρη ταινία με μικρό προϋπολογισμό, ιστορικό θέμα, ακίνητα πλάνα και στην πολωνική γλώσσα. Κανείς δεν θα το δει, σκέφτηκα, οπότε ήμουν απελευθερωμένος στο πώς θα κινηθώ κινηματογραφικά. Ως προς αυτό φαίνεται πως περνάω μια φάση ύστερου κλασικισμού...
Το ότι το σκηνοθετικό στιλ του «Ψυχρού Πολέμου» είναι παρόμοιο με αυτό της «Ida» στο ασπρόμαυρο, στα καδραρίσματα, δεν σας προβλημάτισε για τα όσα πιθανόν θα ακούγατε περί επανάληψης μιας επιτυχημένης ιδέας;
Σκηνοθετείς ακολουθώντας την ιστορία σου και τον κόσμο της. Σκέφτεσαι τι χρειάζεται αυτός ο κόσμος, πώς θα τον αναπαραστήσεις πειστικά και όχι τι θα σου πουν οι κριτικοί ή ακόμη και οι θεατές. Υπάρχουν πολλά κοινά μεταξύ των δύο ταινιών, γι’ αυτό και οι εικόνες δεν είναι εντελώς διαφορετικές. Από εκεί και πέρα όμως, εδώ η κάμερα κινείται περισσότερο, πλησιάζει κοντύτερα στους πρωταγωνιστές, το κάδρο έχει μια πιο περίπλοκη σύνθεση, έχει λεπτομέρειες στο βάθος του... Αλλά και πάλι όλα αυτά δεν είναι αποφάσεις που πήρα για να διαφοροποιηθώ από την «Ida», αλλά επειδή νομίζω πως τις ζητούσε η ιστορία μου και ο τρόπος με τον οποίο ήθελα να την αφηγηθώ.
Πόσο πιστή είναι η ταινία στην αληθινή ιστορία των γονιών σας;
Όταν εκείνοι πέθαναν, τότε γεννήθηκε η ιστορία της ταινίας. Ήμουν το μοναχοπαίδι ενός έντονου γάμου και μέσα στα χρόνια έγραψα πολλές εκδοχές αυτής της ιστορίας αγάπης. Άλλωστε, ο τίτλος που είχε ο φάκελος του σεναρίου στο laptop μου ήταν «Love story». Τα γεγονότα που βλέπετε στην οθόνη δεν είναι, φυσικά, όλα αληθινά, αλλά το ενδιαφέρον μου σε αυτήν την ιστορία ήταν να μείνω όσο πιο πιστός μπορούσα στα συναισθήματα των ανθρώπων. Ο πατέρας μου έτσι κι αλλιώς δεν ήταν μουσικός αλλά γιατρός και η μητέρα μου μπαλαρίνα.
Κάποιες από τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους λοιπόν τα καταλάβαινα, κάποια άλλα πάλεψα να τα κατανοήσω γυρίζοντας την ταινία. Ξεκίνησα να κάνω ένα βιογραφικό δράμα πάνω στη σχέση της Σίλβια Πλαθ με τον Τεντ Χιούζ, τον σύζυγό της και γνωστό ποιητή. Θα ήταν όμως μια χολιγουντιανή παραγωγή και γρήγορα διαπίστωσα πως δεν θα μπορούσα να τη γυρίσω όπως ήθελα. Είπα λοιπόν «όχι» και προχώρησα μέσα μου τον «Ψυχρό Πόλεμο», ο οποίος πήρε τότε την τελική του μορφή.
Είναι το τέλος του «ψυχρού πολέμου» δύο ερωτευμένων ανθρώπων, συνυφασμένο με το τέλος μιας εποχής. Είναι επίτηδες γλυκόπικρο ή καλύτερα αμφίσημο, όπως είπατε, γι’ αυτό και κάποιοι το εκλαμβάνουν ως καταθλιπτικό και άλλοι το βρίσκουν διασκεδαστικό, λυτρωτικό. Είναι στην απόλυτη ευχέρεια του κοινού να το ερμηνεύσει όπως του ταιριάζει…
Αναφέρατε το τέλος εποχής και είναι αλήθεια πως τόσο σε αυτήν την ταινία όσο και στην «Ida» τα ιστορικά γεγονότα είναι διαρκώς παρόντα στη ζωή των ηρώων, αλλά με έναν τρόπο διακριτικό. Σαφώς και την επηρεάζουν, από απόσταση όμως, σαν να στέκονται στο φόντο.
Δεν μου αρέσει να μιλάω ευθέως και διδακτικά για την Ιστορία, παρά διαμέσου των ανθρώπων – των προσωπικών ιστοριών και των σχέσεών τους. Δείτε το πολωνικό σινεμά. Σπουδαίοι σκηνοθέτες και πολλές αριστουργηματικές ταινίες, αλλά στο σύνολό του παραμένει δέσμιο της επιμονής του να εξηγήσει την Ιστορία. Με έναν βαρύ, σοβαροφανή τρόπο, ο οποίος μπορεί να είναι χρήσιμος στα βιβλία, στις στατιστικές, όχι όμως και στο σινεμά. Οι καλύτερες ταινίες του Αντρέι Βάιντα είναι οι πιο ανθρώπινες και οι χειρότερες αυτές που θέλουν να διδάξουν Ιστορία. Προτιμώ λοιπόν να αφήνω την ιδεολογία έξω από τις ταινίες και να μην κουνάω το δάχτυλο στον θεατή.
Ένα στοιχείο που επανέρχεται στις ταινίες σας είναι η σχέση των ηρώων με το πέρασμα του χρόνου.
Και αυτό είναι κάτι που έχει να κάνει εμμέσως με την Ιστορία. Με ενδιαφέρει επειδή δίνει σε όλα όσα βλέπουμε, σοβαρά ή κοινότοπα, μια άχρονη προοπτική. Τα αποδραματοποιεί με έναν έμμεσο τρόπο, τα κάνει να μικραίνουν με το πέρασμα των χρόνων. Έτσι λοιπόν οι έρωτες, οι χαρές, οι απογοητεύσεις, ακόμη και οι πολιτικές αντιπαραθέσεις μοιάζουν ταυτόχρονα μικρές και μεγάλες, το πιο σημαντικό πράγμα του κόσμου και την ίδια στιγμή κάτι που θα σκεπαστεί από τη σκόνη του χρόνου.
Μη έχοντας την πολυτέλεια να δούμε το παρόν μέσα από μια τέτοια προοπτική, πόσο σας προβληματίζουν τα όσα συμβαίνουν αυτήν τη στιγμή στην Ευρώπη, απέναντι στα οποία η χώρα σας τηρεί μια έντονα αντιδραστική στάση;
Οι πολωνικές πολιτικές εξελίξεις των τελευταίων χρόνων είναι πραγματικά σοκαριστικές. Μιλάμε για μια έντονη οπισθοδρόμηση και μια άγαρμπη επιστροφή στον ακραίο εθνικισμό, που ώρες ώρες φοβίζει πραγματικά. Η Ιστορία όμως δεν κινείται πάντα προς τα μπροστά και η Πολωνία, όπως κάθε χώρα, παλεύει διαρκώς ανάμεσα στη συντήρηση και την πρόοδο.
Έχουμε σπουδαία πολιτιστική αλλά κι επιστημονική παράδοση, ταυτόχρονα όμως ο καθολικισμός, η αίσθηση του εθνικού διχασμού –μια γερμανική, μια ρώσικη και μια πολωνική Πολωνία– και όλα τα χρόνια του κομμουνισμού γέννησαν ιδεοληψίες, αντιδραστικές λογικές κι εσωστρέφεια που τώρα, διαμέσου της παραμελημένης κι επί χρόνια φιμωμένης επαρχιακής Πολωνίας, παίρνουν την εκδίκησή τους. Η έκρυθμη κατάσταση που επικρατεί πολιτικά και κοινωνικά σε όλη την Ευρώπη δεν βοηθάει καθόλου, ελπίζω όμως πως αυτή η δυναμική της «πατριωτικής» απομόνωσης και της ακροδεξιάς ρητορικής θα εξαντληθεί γρήγορα.
Το 2019 «Ψυχρός Πόλεμος» έρχεται αποκλειστικά στην COSMOTE TV, όπου θα προβληθεί το επίσης ασπρόμαυρο και βραβευμένο με Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας «Ida».
Δείτε το τρέιλερ της ταινίας «Ψυχρός Πόλεμος»:
Περισσότερες πληροφορίες
Ψυχρός Πόλεμος
Στην επαρχιακή Πολωνία του 1949 ο μουσικοσυνθέτης Βίκτορ γνωρίζει τη νεαρή, δυναμική και φιλόδοξη τραγουδίστρια Ζούλα, την οποία ερωτεύεται. Στη σκιά του Ψυχρού Πολέμου και για τα επόμενα 15 χρόνια, η παθιασμένη σχέση τους θα τους οδηγήσει στο Βερολίνο, στο Παρίσι, στο Σπλιτ και πίσω στην Πολωνία, σταθμούς ενός αιώνιου και αδύνατου έρωτα.
