Μια από τις καλύτερες μικρού μήκους ταινίες των τελευταίων χρόνων, υποψήφια για Όσκαρ και βραβευμένη με Σεζάρ, το «Just Before Loosing Everything» («Avant Que de Tout Perdre») αφηγείται με ρεαλισμό και ένταση τον αγώνα της κακοποιημένης Μίριαμ να απαγκιστρωθεί από την επιρροή του βίαιου συζύγου της Αντουάν. Τέσσερα χρόνια αργότερα ο Ξαβιέ Λεγκράν προχώρησε στο μεγάλο μήκους ντεμπούτο του με το «Μετά τον Χωρισμό», το οποίο συνεχίζει την ιστορία τους, ξεκινώντας από την παράστασή τους στην αρμόδια δικαστή, η οποία θα αποφασίσει για την κοινή κηδεμονία του 12χρονου γιου τους Ζουλιάν. Η ταινία έκανε μεγάλη αίσθηση στο τελευταίο φεστιβάλ Βενετίας όπου έκανε πρεμιέρα, αποσπώντας το βραβείο σκηνοθεσίας και το Λιοντάρι του Μέλλοντος. Ο Ξαβιέ Λεγκράν μας εξηγεί γιατί.
Και οι δυο ταινίες σας περιγράφουν ζωντανά και αναλυτικά καταστάσεις ενδοοικογενειακής βίας. Βασίζεστε σε προσωπικά βιώματα κι αν όχι, γιατί επιστρέφετε σ’ αυτό το συγκεκριμένο θέμα;
Δεν έχω την παραμικρή προσωπική εμπειρία πάνω σ’ αυτό, αλλά νομίζω πως είναι ένα πολύ επίκαιρο θέμα στη σημερινή κοινωνία, η οποία υποτίθεται πως έχει αφήσει πίσω της τη βία ενάντια στα παιδιά και τις γυναίκες. Είναι όμως έτσι; Έψαξα πολύ το ζήτημα και μίλησα με θύματα οικογενειακής βίας, με αστυνομικούς, δικαστές, παιδιά, κοινωνικούς λειτουργούς… Ο ρεαλισμός της ταινίας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σ’ αυτή την έρευνα που κάναμε.
Πως μετατρέπει κανείς ένα καυτό κοινωνικό θέμα σε ένα καυτό κινηματογραφικό θέμα;
Αν δεν θέλει να είναι διδακτικός και έτοιμος να σερβίρει εύκολες λύσεις, φαντάζομαι πως προσπαθεί να κοιτάξει το θέμα ευρύτερα και βαθύτερα. Ταξικά, ψυχολογικά, πολιτισμικά… Κινούμενος έτσι, εγώ ένιωσα πως ανακάλυπτα όλο και περισσότερες αντιφάσεις στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Δοκίμασα να μετατρέψω σε μυθοπλασία όλα αυτά τα ευρήματα, συμπεράσματα και αναπάντητες ερωτήσεις, και κατέληξα σε μια μορφή μοντέρνας τραγωδίας. Οι περισσότερες αρχαίες τραγωδίες αφορούν έτσι κι αλλιώς οικογενειακούς φόνους και ισχυρούς δεσμούς αίματος. Εσείς ως Έλληνας καταλαβαίνετε καλά τι θέλω να πω σχετικά με τις έννοιες της ελεύθερης βούλησης και της μοίρας, εδώ στην κοινωνική τους διάσταση, της ύβρεως, της εξουσίας και της σχέσης πολιτισμού και ενστίκτων.
Γράφοντας το σενάριο του «…Χωρισμού» και πηγαίνοντας στο γύρισμα, πόσο είχατε «ξεπεράσει» την μικρού μήκους σας; Κατά πόσο, δηλαδή, ήταν έντονη η αίσθηση ενός σίκουελ;
Δεν φαντάστηκα ποτέ τη μια ταινία ως συνέχεια της άλλης. Φυσικά και υπάρχει σχέση μεταξύ τους, αλλά η πρώτη είναι περισσότερο επικεντρωμένη στη δράση, ενώ η δεύτερη ξεκινά ως κοινωνικό δράμα, εξελίσσεται ως θρίλερ και κορυφώνεται σαν ταινία τρόμου. Από άποψη αφήγησης, έντασης και σκηνοθετικού ύφους γενικότερα, οι δυο ταινίες είναι αρκετά διαφορετικές μεταξύ τους. Τώρα, όσον αφορά στους χαρακτήρες η σχέση τους είναι στενότερη. Το «Μετά το Χωρισμό» ακολουθεί τα πραγματολογικά στοιχεία που γνωρίζουμε για τους ήρωες από τη μικρού μήκους. Το που μένουν, τι επάγγελμα κάνουν… Το «Just Before Loosing Everything» είναι το παρελθόν τους, τα ζητήματα όμως που καλούνται να αντιμετωπίσουν τώρα είναι καινούρια και τίθενται κάτω από άλλο πρίσμα.
Οι δυο ενήλικοι πρωταγωνιστές είναι έμπειροι επαγγελματίες και μπορούν εύκολα να χειριστούν την ένταση και το στρες που προκαλείται στα γυρίσματα μιας τέτοιας ταινίας. Πως χειριστήκατε τον μικρό Τομά, ο οποίος παίζει για πρώτη φορά;
Ήταν πράγματι ένα ευαίσθητο θέμα και προσπαθήσαμε να δημιουργήσουμε μια αίσθηση παιχνιδιού, μια αίσθηση πως αυτά που γυρίζουμε είναι μια επινοημένη κατάσταση. Το σετ ήταν χαλαρό και χαρούμενο και προστατέψαμε πολύ τις σκηνές της έντονης αντιπαράθεσης ώστε να φανούν του Τομά όσο γίνεται πιο ανώδυνες. Κατάλαβε πολύ καλά αυτή την κινηματογραφική σύμβαση, τα «αληθινά ψέματα» που βλέπουμε στην οθόνη, και συμμετείχε στο γύρισμα χωρίς άγχος ή τραυματικές εμπειρίες.
Η αίσθηση του ρεαλισμού που έχει η ταινία είναι σχεδόν ντοκιμαντερίστικη. Πως την πετύχατε; Ακολουθήσατε πιστά το σενάριο ή επιτρέψατε αυτοσχεδιασμούς που προσέδωσαν αμεσότητα και ζωντάνια;
Κάναμε πρόβες και καταλήξαμε σε ένα λεπτομερώς γραμμένο σενάριο, το οποίο ακολουθήσαμε κατά γράμμα. Αποδείχτηκε πως ήταν πιο εύκολο για όλους. Στη σκηνή για παράδειγμα όπου ο μπαμπάς οδηγεί και ο γιος του τον κατευθύνει προς το σπίτι του φίλου της κόρης του, μια μεγάλη σε διάρκεια σκηνή, όλα ήταν γραμμένα εκ των προτέρων. Πότε θα μιλήσει ο καθένας, πότε θα σηκώσει το βλέμμα του ο Τομά και θα δει μια πινακίδα, που θα πει να στρίψουν, όλα… Και δεν χρειάστηκαν πολλές λήψεις, γιατί οι δυο τους ήταν άψογα προετοιμασμένοι, κυρίως όμως είχαν καταλάβει ουσιαστικά τους χαρακτήρες τους και είχαν γίνει ένα μαζί τους. Αυτό και η σκηνοθετική ανάσα του φιλμ, δηλαδή που θα βάλεις την κάμερα, πως θα φωτίσεις το πλάνο, πόση διάρκεια θα έχει η λήψη πριν κόψεις και αλλάξεις γωνία, όλα αυτά σου δίνουν την πειστική ή όχι αίσθηση του ρεαλισμού που αναζητάς.
Στη σκηνή που αναφέρατε βλέπουμε για πολλοστή φορά να γίνεται συζήτηση ανάμεσα στους δυο πρωταγωνιστές για τη ζώνη ασφαλείας του αυτοκινήτου. Είναι ένα θέμα που επανέρχεται στην ταινία και φαντάζομαι πως έχει να κάνει με την αίσθηση της ασφαλείας που γίνεται όλο και πιο επιτακτική στη σύγχρονη δυτική κοινωνία. Φοβόμαστε υπερβολικά; Πως μπορούμε να προστατευτούμε από τους κινδύνους γύρω μας και πως μπορούμε να προστατεύσουμε τους νεότερους και πιο αθώους;
Είναι σαφές πως υπάρχει η διάθεση να επισημανθεί αυτή η διάσταση, αλλά μήπως μπορούμε να δούμε το θέμα και από την εντελώς αντίθετη οπτική; Η ζώνη είναι κάτι που μας προστατεύει, αλλά και κάτι που μας κρατάει δέσμιους. Ακινητοποιημένους σε μια θέση. Είναι λοιπόν κάτι με διπλή ανάγνωση, γι’ αυτό και μου φάνηκε τόσο ενδιαφέρον…
