Η έμπειρη σκηνοθέτιδα και η ανερχόμενη ηθοποιός μάς περιγράφουν τις απαιτήσεις της δραματικής ταινίας εποχής τους που γυρίστηκε σε Ελλάδα και Τουρκία.
Έχουμε συνηθίσει στον ελληνικό κινηματογράφο οι ταινίες εποχής με επίκεντρο την Κωνσταντινούπολη να έχουν μία πιο «λαϊκή» και εμπορική κατεύθυνση. Η «Πολυξένη» όμως ισορροπεί μεταξύ του εμπορικού και του arthouse σινεμά. Πώς βρήκατε αυτήν τη χρυσή τομή;
Δώρα Μασκλαβάνου: Η απόφασή μου εξαρχής ήταν η σκηνοθεσία να είναι απολύτως προσωποκεντρική και συγκεκριμένα πάνω στην ηρωίδα μου, την Πολυξένη (Κάτια Γκουλιώνη). Έπειτα έπρεπε να βρω έναν τρόπο να δομήσω αυτήν την επιλογή και μαζί με το διευθυντή φωτογραφίας Κλαούντιο Μπολιβάρ αποφασίσαμε να στηριχθούμε σε τρεις άξονες, σε τρία πλάνα στην πραγματικότητα, εκ των οποίων ένα επικεντρώνεται πάνω της, ένα σε όσα βλέπει εκείνη και σε μικρότερο βαθμό ένα στον τρόπο με τον οποίο την αντιλαμβάνονται οι γύρω της.
Κάτια Γκουλιώνη: Από τις πρώτες μέρες προετοιμασίας είχαμε συμφωνήσει με τη Δώρα πως δε θα ακολουθούσαμε τους συνηθισμένους κανόνες μιας ταινίας εποχής που ορίζουν τον τρόπο ερμηνείας, το στήσιμο, την εικόνα κ.λπ. Έτσι η προσέγγισή μας ήταν αρκετά ελεύθερη και ως ένα βαθμό εκσυγχρονιστική. Προσωπικά χρησιμοποίησα αρκετές αναφορές δουλεύοντας το ρόλο μου, ανάμεσά τους την αποσύνδεση που υπάρχει στο βλέμμα του Ίαν Κέρτις, του τραγουδιστή των Joy Division. Με ενδιέφερε τρομερά η περίπτωσή του, γιατί δεν τον κατέστρεψαν οι καταχρήσεις ή ο εθισμός, αλλά ο κοινωνικός του περίγυρος και η πίεση που δέχθηκε.
Το σενάριο της ταινίας βασίζεται σε μία πραγματική ιστορία. Πώς ήρθατε σε επαφή μαζί της;
Δ.Μ.: Ήρθε σε εμένα σε ανύποπτο χρόνο και δεν μπορούσα να τη βγάλω από το μυαλό μου. Σύντομα άρχισε να γεννά εικόνες, να αναδύει συναισθήματα και τότε αποφάσισα πως αυτή είναι μια ιστορία που θέλω να κάνω ταινία.
Τι πιστεύετε είναι εκείνο που μας κάνει να επιστρέφουμε κινηματογραφικά στις ζωές των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης;
Δ.Μ.: Ιστορικά όσα τους συνέβησαν έχουν αφήσει μία πληγή που δε θα κλείσει ποτέ. Γι' αυτό και το ευρύτερο περιβάλλον που υπάρχει στην «Πολυξένη» έχει μια έντονη δυναμική, μια μοναδικότητα. Έχει σημασία που διαδραματίζεται στην Πόλη και όχι π.χ. στον Καναδά. Οι χαρακτήρες νιώθουν μέσα τους την αξία της δεύτερης πατρίδας, γνωρίζουν πού ανήκουν. Από την άλλη, η ηρωίδα έχει την ιδιαιτερότητα ότι ενώ φαίνεται πως πατά σταθερά στα πόδια της, στην ουσία αναζητά την ταυτότητα του χαρακτήρα της.
Κάτι που βλέπουμε από την αρχή κιόλας της ταινίας όταν βιώνει μία σφοδρή αλλαγή στη ζωή της, στην οποία καλείται να ανταπεξέλθει υπό τελείως άγνωστες για εκείνη συνθήκες.
Κ.Γ.: Η γνώμη μου είναι πως η ταυτότητά της υπήρχε. Υιοθετήθηκε από την Καβάλα σε μια ηλικία που της επέτρεψε να έχει διαμορφώσει τις πρώτες της εικόνες και αναμνήσεις. Αργότερα όμως το άτομό της αναιρείται, επειδή δεν προσαρμόζεται στις επιταγές που άλλοι επιχειρούν να της επιβάλλουν κι αυτό από μόνο του θεωρώ πως είναι ένα επίκαιρο ζήτημα: αν κάποιος αρνείται να προσαρμοστεί έστω και στον ελάχιστο βαθμό, σύντομα βρίσκεται αντιμέτωπος με μιας μορφής τιμωρία.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση οι άνθρωποι γύρω της την αντιμετωπίζουν ως μία υστερική γυναίκα, μια παρείσακτη.
Δ.Μ.: Αυτό συμβαίνει γιατί δεν υπάρχει καμία εμπιστοσύνη μεταξύ τους. Η κάθε πλευρά προσπαθεί να διαφυλάξει τα δικά της συμφέροντα.
Κ.Γ.: Αν αναλογιστούμε επιπλέον τι συνήθως συνέβαινε στις γυναίκες τότε, το γεγονός ότι η ηρωίδα αρνείται να βρεθεί σε έναν προκαθορισμένο γάμο και άρα να συμμορφωθεί στη «φυσική ροή των πραγμάτων» είναι αυτονόητο ότι θα της προκαλέσει συνέπειες.
Με ποιον τρόπο την αντιμετωπίσατε εσείς;
Κ.Γ.: Διαβάζοντας το σενάριο της Δώρας προσπάθησα να την καταλάβω όσο το δυνατόν καλύτερα. Στην ταινία μάλιστα βιώνει μία ερωτική σχέση η οποία δεν προκύπτει από έναν κλισέ παράφορο έρωτα μεταξύ μιας Ελληνίδας και ενός Τούρκου. Αντιθέτως, δε φαίνεται να ξέρει τι είναι ο έρωτας, ελπίζει σε κάτι που δεν έχει ζήσει, μέχρι τέλους. Βιώνει διαφόρων ειδών ελλείμματα που προσπαθεί να αναπληρώσει με μεγάλη προσμονή, τα οποία αφορούν όχι μόνο τον έρωτα αλλά και τις σχέσεις της με τους γονείς της και τους ανθρώπους γύρω της.
Δ.Μ.: Θα ήθελα να προσθέσω πως η σχέση της Πολυξένης με τον Κερέμ (Οζγκούρ Εμρέ Γιλντιρίμ) ανθίζει χάρη την εμπιστοσύνη που δείχνουν ο ένας στον άλλο. Αυτό είναι το πιο σημαντικό και αναγκαίο ανθρώπινο συναίσθημα.
Η «Πολυξένη» είναι μία ακόμα ταινία που πρωταγωνιστείτε κυρία Γκουλιώνη και την οποία «κουβαλάτε» εξολοκλήρου με την ερμηνεία σας, όπως παλιότερα το «Σύμπτωμα» του Άγγελου Φραντζή. Πώς προετοιμάζεστε για κάθε ρόλο;
Κ.Γ.: Είμαι πολύ χαρούμενη που έχω δουλέψει σε αυτές τις ταινίες, αλλά και στις μικρού μήκους της Κωνσταντίνας Κοτζαμάνη, γιατί είναι βασικά προσωποκεντρικές και απαιτούν μία προετοιμασία που δεν ξεκινά ένα μήνα πριν το γύρισμα. Στην πραγματικότητα συζητάμε για μία συγκεκριμένη περίοδο ζωής, αυτή είναι η διαφορά με άλλες παραγωγές. Στο «Σύμπτωμα» η προετοιμασία διήρκεσε πέντε μήνες. Κάτι τέτοιο συμβαίνει γιατί η ευθύνη δεν επιβαρύνει μόνο το σκηνοθέτη, αλλά μοιράζεται με τον ηθοποιό. Και οι δύο παίρνουν ένα ρίσκο, έτσι εγώ στην περίπτωση που αδυνατώ να ανταπεξέλθω στις απαιτήσεις μιας ταινίας, ακυρώνω το όραμα ενός ανθρώπου που μοχθεί για να το ολοκληρώσει χρόνια. Στην «Πολυξένη» αντιμετώπισα δυσκολίες γιατί ήμουν συνηθισμένη στο πειραματικό σινεμά και με βοήθησε πολύ η Δώρα να τις προσπεράσω και να μη φοβηθώ να μπω σε κάτι τελείως καινούριο για εμένα. Μια από τις πιο όμορφες πτυχές αυτής της δουλειάς είναι πόσο κοντά έρχεσαι με τους συνεργάτες σου μέσα από αυτήν τη διαδικασία και δημιουργείται μεταξύ σας μια ανεκτίμητη σχέση.
Η ταινία χαρακτηρίζεται από το υψηλό επίπεδο της παραγωγής της. Πόσο δύσκολο ήταν να την υλοποιήσετε;
Δ.Μ.: Όταν αποφασίζεις να κάνεις μία ταινία, αυτή γίνεται η αποκλειστική σου ενασχόληση για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Δεν είναι κάτι που κάνεις μεταξύ άλλων πραγμάτων. Η «Πολυξένη» από την αρχή είχε προσδιορισμένες απαιτήσεις και δυσκολίες οι οποίες θέλουν πείσμα για να επιλυθούν και μόνο έτσι τις αντιμετωπίσαμε και εμείς ώστε σήμερα να βγει στις αίθουσες.
Κ.Γ.: Θέλει απόλυτη αφοσίωση, είναι κανονική δουλειά. Ποτέ μου δεν ερμήνευα παράλληλα ρόλους, να πω για παράδειγμα ότι θα παίξω στην «Πολυξένη» ενώ κάνω το «Σύμπτωμα». Πιστεύω ολόψυχα ότι ο ηθοποιός πρέπει να αντιμετωπίζει κάθε ταινία όπως ο σκηνοθέτης, δηλαδή να ζει μαζί του τα στάδια δημιουργίας της και να μην εμφανίζεται απλώς λίγο πριν τα γυρίσματα για πρόβες. Νιώθω πως αυτό είναι δίκαιο όταν ένας άνθρωπος αφιερώνει τόσο χρόνο από τη ζωή του σε κάτι.
Πώς βιώνετε τις συνεχείς αλλαγές που συμβαίνουν στο Κέντρο Κινηματογράφου αλλά και στην ΕΡΤ;
Κ.Γ.: Εμένα αυτό που με στεναχωρεί, αλλά ταυτόχρονα με πεισμώνει, είναι ότι δεν υπάρχει κανένας μηχανισμός που να υποστηρίζει μία ταινία αφού έχει ολοκληρωθεί. Δηλαδή από τη στιγμή που γίνονται μετά κόπων και βασάνων οι ταινίες, ας υπάρχει έστω μετά ένας τρόπος αυτές να βρίσκουν το κοινό τους. Αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι οι ελληνικές ταινίες είτε να μη βρίσκουν καθόλου διανομή είτε να παίζονται με «σπαστό» προγραμματισμό στις αίθουσες. Για το κομμάτι αυτό, που θεωρώ είναι πάρα πολύ σημαντικό, δεν υπάρχει η παραμικρή μέριμνα. Ευτυχώς η απαξίωση την οποία βιώνουμε δε διαπερνά τις μεταξύ μας σχέσεις, στις οποίες υπάρχει αλληλοσεβασμός.
Δ.Μ.: Είτε είναι επιτυχημένη είτε όχι μια ταινία, το δεδομένο είναι ότι βασανίζονται άνθρωποι για να γίνει. Δε συζητάμε για το αν θα αρέσει, γιατί τώρα δε δίνεται καν αυτή η ευκαιρία να δοκιμαστεί ένα έργο. Υπάρχουν ταινίες που κάθονται στα ράφια και δεν τις βλέπει ποτέ κανείς πέρα από αυτούς που τις έφτιαξαν. Οι άνθρωποι τις γυρίζουν χωρίς να ξέρουν τι θα τις κάνουν αφού τελειώσουν.
Κ.Γ.: Αυτό προκαλεί ένα άλλο φαινόμενο του ελληνικού σινεμά, τη «φεστιβαλίτιδα». Δηλαδή γίνονται ταινίες που ακολουθούν μια συνταγή η οποία βρίσκει ανταπόκριση σε διοργανώσεις του εξωτερικού και γυρίζονται σχεδόν αποκλειστικά για να προβληθούν εκεί. Σαφώς και όλοι θέλουμε οι ταινίες να προβληθούν σε φεστιβάλ, όμως κατά τη γνώμη μου είναι λάθος να ξεκινά μία παραγωγή με το βλέμμα έξω επειδή βρίσκεται αντιμέτωπη με το δεδομένο πως δεν πρόκειται ποτέ να βρει ανταπόκριση στην Ελλάδα.
Κυρία Μασκλαβάνου, σας έχουμε γνωρίσει κατά καιρούς μέσα από διάφορα πόστα πέρα από τη σκηνοθεσία, όπως στο τραγούδι για παράδειγμα. Τι να περιμένουμε από εσάς στο μέλλον;
Δ.Μ.: Αυτό που θέλω είναι να κάνω την επόμενη ταινία και μετά τη μεθεπόμενη κ.ο.κ. Να ανοίγω ένα χάος από την αρχή κάθε φορά για να πω μία ιστορία η οποία δε θα με αφήνει σε ησυχία.
Από την άλλη, κυρία Γκουλιώνη έχετε μόλις ολοκληρώσει την επόμενη ταινία σας…
Κ.Γ.: Ναι, τελειώσαμε τα γυρίσματα για το «Virus» του Άγγελου Φραντζή, τα οποία έγιναν στη Σιβηρία στους -20°C! Συγκεκριμένα ήμαστε στο Μουρμάνσκ, ένα πρώην σοβιετικό λιμάνι που έχει μείνει απαράλλακτο από το χρόνο. Νιώθω τυχερή που βρέθηκα σε αυτό το μέρος για να παίξω σε ταινία, ήταν μια φανταστική εμπειρία.
Περισσότερες πληροφορίες
Πολυξένη
Το 1957 ένα ζευγάρι ευκατάστατων Κωνσταντινουπολιτών υιοθετεί ένα μικρό κορίτσι, το οποίο χρόνια αργότερα θα τους κληρονομήσει και θα προσπαθήσει να τα βγάλει πέρα σε ένα εχθρικό και προκατειλημμένο περιβάλλον.
