Ο Φαμπρίς Αρανιό, ένας από τους πιο στενούς συνεργάτες του Ζαν-Λικ Γκοντάρ την τελευταία δεκαετία, βρέθηκε στην Αθήνα για το μεγάλο αφιέρωμα «Τώρα Γκοντάρ / Maintenant Godard» που διοργανώνει η Ταινιοθήκη της Ελλάδος μέχρι την Τετάρτη 18/6, σε συνεργασία με το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος στα πλαίσια του προγράμματος Ελλάς Γαλλία Συμμαχία 2014. Ο Ελβετός κινηματογραφιστής μίλησε στο «α» για τη γνωριμία του με τον 83χρονο αξεπέραστο δεξιοτέχνη, τη δημιουργία του πρόσφατου γκονταρικού τρισδιάστατου πονήματος «Αποχαιρετισμός στη Γλώσσα», την εμπειρία των Κανών και το συναρπαστικό μέλλον του σινεμά.
Πότε και πώς συναντήθηκες με τον Ζαν Λικ Γκοντάρ;
Τον συνάντησα πριν από περίπου δώδεκα χρόνια, στα γυρίσματα της ταινίας του «Η Δικιά Μας Μουσική». Ο παραγωγός του μου είχε προτείνει να δουλέψω στο φιλμ. Έψαχνε κάποιον να κάνει τη διεύθυνση παραγωγής. Ήταν λιγάκι περίεργη αυτή η εξέλιξη… Η αλήθεια είναι ότι δεν υπήρξα ποτέ φανατικός θαυμαστής του σινεμά του Γκοντάρ. Προτιμώ, άλλους σκηνοθέτες όπως τον Θόδωρο Αγγελόπουλο και τον Μικελάντζελο Αντονιόνι. Μου αρέσουν οι ταινίες που δεν μπορούν να εξηγηθούν με κανέναν άλλον τρόπο, παρά μόνο κινηματογραφικά. Στην αρχή ήμουν διπλά διστακτικός απέναντι σε μια πιθανή συνεργασία μας, γιατί υπήρχαν φήμες που τον ήθελαν δύστροπο και περίεργο. Όλα άλλαξαν στην πρώτη μας συνάντηση, όπου βρέθηκα μπροστά από έναν άνθρωπο. Έναν άνθρωπο που χαμογελούσε. Δεν με ρώτησα για το εάν ήξερα τη δουλειά του. Τα πάντα ήταν απλά και φυσικά. Έκανα ότι μου είπε, και λίγα παραπάνω γιατί δεν μπορώ να περιορίσω τον εαυτό μου όταν κάνω κάτι που μου αρέσει. Ήταν φοβερή εμπειρία η πρώτη επαγγελματική επαφή μαζί του, γιατί ο Ζαν Λικ βλέπει τα πάντα διαφορετικά. Δεν βλέπει για παράδειγμα έναν ηθοποιό. Βλέπει τη γυναίκα ή τον άντρα που κρύβεται πίσω από αυτήν την ιδιότητα. Νοιώθει την ουσία των πραγμάτων. Όχι την εμφάνιση.
Πως συνεχίστηκε η συνεργασία σας;
Πέντε χρόνια αργότερα ξεκίνησε η προετοιμασία του «Socialism». Με φώναξε γιατί έψαχνε κόσμο που να ξέρει να χειρίζεται τη νέα τεχνολογία του High Definition. Ήταν η εποχή που οι πάντες μίλαγαν για τη ψηφιοποίηση του μέσου. Ξέρεις ο τίτλος του αφιερώματος «Τώρα Γκοντάρ» είναι απόλυτα επιτυχημένος γιατί ο Ζαν-Λικ πάντοτε ζει στο κινηματογραφικό παρόν. Είχε αγοράσει μια πάμφθηνη HD κάμερα από ένα μαγαζί με ηλεκτρονικά και με ρώτησε αν ήξερα να τη χειρίζομαι. Του είπα ότι μπορώ. Όταν ανακάλυψα ότι οι ατέλειες της κάμερας ήταν πιο χρήσιμες από την θεωρητικά υψηλή ποιότητα ανάλυσής της, ο Γκοντάρ ενθουσιάστηκε. Στη συνέχεια κλείσαμε ημερομηνίες για να γυρίσουμε το πρώτο μέρος του «Socialism» στο κρουαζιερόπλοιο Costa Concordia (αυτό που βυθίστηκε το 2012 στις ακτές της Ιταλίας). Δυο μέρες πριν φύγουμε, ο Ζαν-Λικ μας είπε ότι «είμαι πολύ κουρασμένος. Θα πρέπει να το κάνετε χωρίς εμένα». Πανικοβληθήκαμε και αρχίσαμε να τον ρωτάμε μαζί με τους υπόλοιπους συνεργάτες του, τον Ζαν-Πολ Μπαταζιά και τον Πολ Γρίβα, τι ακριβώς θα έπρεπε να κάνουμε. Ο Γκοντάρ αρνήθηκε να μας κάνει την παραμικρή υπόδειξη. Απλώς, όταν γυρίσαμε και του δείξαμε τα πλάνα μας είπε «Ω! Από ότι βλέπω δουλέψατε καλά»…
.JPG)
Πώς αποφάσισε ο Γκοντάρ να γυρίσει σε 3D την τελευταία του ταινία «Αποχαιρετισμός στη Γλώσσα»;
Το 2008 όλοι μιλούσαν για το High Definition. Το 2010 οι πάντες ασχολιόντουσαν με το 3D. Οπότε ήταν φυσικό για τον Γκοντάρ που ζει πάντοτε για το σήμερα να κάνει μια τρισδιάστατη ταινία. Ένα ακόμη πράγμα που εξίταρε τον Ζαν-Λικ ήταν ότι το 3D αποτελούσε ουσιαστικά ένα ανεξερεύνητο κινηματογραφικό τοπίο, το οποίο ξεκινήσαμε να γνωρίζουμε και οι δυο στα γυρίσματα του «Αποχαιρετισμός στη Γλώσσα». Για να γυρίσουμε την ταινία αγοράσαμε μια φτηνή, μικρή κάμερα και μετά αγόρασα κάποια επιπλέον εξαρτήματα για την μετατρέψω σε 3D! Το 3D δεν είναι τίποτα άλλο από δυο διαφορετικά οπτικά στοιχεία, ένα για το αριστερό και ένα για το δεξί μάτι. Άρα, έχουμε να κάνουμε με δυο εικόνες. Κάποιες φορές προβάλλεται το ίδιο κομμάτι βίντεο και για τα δύο μάτια, μερικές φορές έχει κάποιες μικρές διαφορές (όπως αυτές της προοπτικής που δίνουν τη ψευδαίσθηση του βάθους) και άλλοτε προβάλλονται τελείως διαφορετικές μεταξύ τους εικόνες. Η αλήθεια όμως είναι ότι, πλέον, μπορείς να «παίξεις» όχι μόνο με τα δυο διαφορετικά κομμάτια βίντεο που σου προσφέρει 3D, αλλά και με τα έξι κανάλια ήχου που σου δίνει το surround 5.1. Άρα έχεις ένα φιλμ αποτελούμενο από 8 κομμάτια εικόνας-ήχου, με τα οποία μπορείς να δημιουργήσεις.
Ποιος έπαιρνε τις δημιουργικές αποφάσεις για το «Αποχαιρετισμός στη Γλώσσα»;
Η διαδικασία είχε ως εξής: Πρώτα πειραματιζόμουν, έφτιαχνα κάποια πράγματα και μετά τα έδειχνα στον Ζαν-Λικ. Με αυτόν τον τρόπο έδινα τροφή στο δημιουργικό μας διάλογο. Και οι δυο λατρεύουμε τον πειραματισμό στο σινεμά. Πάντοτε μου λέει στο χαμένο σου χρόνο δοκίμασε να κάνεις αυτό και αυτό. Στη συνέχεια, εγώ χάνομαι στο χρόνο, δουλεύοντας αυτά που μου ζητάει. Για το 3D έκανα αρκετή μελέτη για το πώς μπορώ να δουλέψω τα δυο διαφορετικά κομμάτια βίντεο. Αρκετές φορές όταν έκανα διάφορα τεστ για την ταινία και μετά του τα έδειχνα, μου έλεγε «στείλ’ τα μου και σε DVD. Ποιος ξέρει; Μπορεί να φανούν χρήσιμα». Μετά είδα πολλά από αυτά τα «τεστ» στην προβολή του «Αποχαιρετισμός στη Γλώσσα»!
Πήγατε στις Κάνες για την προβολή του «Αποχαιρετισμός στη Γλώσσα»; Και αν ναι πώς ήταν η εμπειρία;
Όλοι ξέραμε ότι ο Ζαν Λικ δεν θα πήγαινε στις Κάνες. Έχει εξηγήσει πολλές φορές τους λόγους που δεν πάει. Αν ήταν 30-40 χρόνια πριν μπορεί και να πήγαινε. Αλλά τώρα το βρίσκει τελείως περιττό. Δεν έχει καμία διάθεση να φουσκώσει το εγώ του. Μου είπε πήγαινε εσύ. Κατά κάποιο τρόπο έπρεπε να πάω γιατί ως τεχνικός της ταινίας έπρεπε να ελέγξω την ποιότητα εικόνας και ήχου για την προβολή της. Δεν ήταν η πρώτη φορά στις Κάνες. Η πρώτη μικρού μήκους ταινία μου είχε προβληθεί στο φεστιβάλ και είχα μια χρήσιμη εμπειρία από το κλίμα των Κανών. Βέβαια, όταν έφτασε η στιγμή να δείξουμε το «Αποχαιρετισμός στη Γλώσσα» αγχώθηκα, γιατί η αίθουσα Λιμιέρ του Παλέ που θα προβαλλόταν είχε χωρητικότητα 2.700 θεατών. Ήμουν πολύ αγχωμένος γιατί η αίθουσα ήταν τεράστια και δεν ήξερα ποιο θα ήταν ακριβώς το επίπεδο ποιότητας της προβολής. Όλα πήγαν πάντως καλά. Στην αρχή της προβολής υπήρχε κάποιος κόσμος που μιλούσε και γελούσε. Αλλά μέσα σε λίγα λεπτά όλοι σιώπησαν. Ήταν σαν η ταινία να κατέκτησε το χώρο και τους θεατές που την παρακολουθούσαν.
Εσύ και ο Γκοντάρ ουσιαστικά πειραματιστήκατε στο «Αποχαιρετισμός στη Γλώσσα», προσπαθώντας να επεκτείνεται τα όρια του μέσου… Είσαι αισιόδοξος για το μέλλον του σινεμά; Πιστεύεις ότι η ψηφιοποίηση θα καταστρέψει το μέσο;
Πιστεύω ότι η ψηφιοποίηση είναι απλώς ένας σεισμός για το μέσο. Την ίδια στιγμή, όμως, σου δίνει τη δυνατότητα να κάνεις σινεμά χωρίς λεφτά. Μπορείς να κάνεις μια ταινία -από το γύρισμά της μέχρι το post-production- χωρίς να χαλάσεις μία. Αυτό λειτουργεί θετικά και για τον πειραματισμό στο μέσο. Μπορείς πλέον να κάνεις πειραματισμούς που δεν στοιχίζουν μια περιουσία. Μπορείς να είσαι ελεύθερος. Γι’ αυτό πιστεύω ότι το σινεμά δεν είναι τελειωμένο.
Ο Γκοντάρ άλλαξε το σινεμά με τις ταινίες του τη δεκαετία του ’60. Τι μπορεί, όμως, να κάνει σήμερα;
Ο Ζαν-Λικ δεν κάνει ποτέ το ίδιο πράγμα δυο φορές. Από το «Με Κομμένη την Ανάσα» μέχρι σήμερα εξερευνεί καινούργια πράγματα. Στοχεύει στην αυθεντικότητα. Βλέπεις τι γίνεται στο σινεμά. Όταν η παραγωγή πλούτυνε, ο κινηματογράφος έγινε πιο φτωχός. Πλέον τα ξέρεις όλα πριν καν ξεκινήσει η ταινία: τους κακούς και τους καλούς, τη διαμάχη που θα εμφανιστεί στα πρώτα 20 λεπτά, τη λύση που θα δοθεί 10 λεπτά πριν το τέλος. Με το που μια ιδέα περάσει μέσα από τα γρανάζια της βιομηχανίας του κινηματογράφου στεγνώνει τελείως δημιουργικά. Ο Ζαν-Λικ δουλεύει με το δικό του τρόπο, που είναι τελείως διαφορετικός από αυτό της διαδεδομένης αμερικανικής αφήγησης.
Είναι βέβαια 83 χρονών πλέον…
Και τι σημαίνει αυτό; 4x20 κάνει 80. Ο Γκοντάρ είναι πλέον πολλαπλά έφηβος…
