Πηγή έμπνευσης σχεδόν αποκλειστικά για ταινίες animation, τα παραμύθια επιστρέφουν δυναμικά στον αμερικανικό κινηματογράφο, όχι μόνο ως οικογενειακό θέαμα αλλά και ως κωμωδίες, δράματα και φαντασμαγορικές περιπέτειες. Το «Καθρέφτη, Καθρεφτάκι μου», που διασκευάζει διασκεδαστικά το μύθο της Χιονάτης, μας θυμίζει πως στο Χόλιγουντ δεν ξεθωριάζει ποτέ, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, η αφηγηματική γοητεία του «Once upon a time…»
Η χρυσή εποχή του παραμυθιού, τουλάχιστον για το δυτικό κόσμο, είναι αναμφίβολα τα σκοτεινά χρόνια του Μεσαίωνα. Οι εθνικές μυθολογίες των λαών του Βορρά τροφοδοτούν το συλλογικό ευρωπαϊκό ασυνείδητο με ήρωες, πλάσματα και περιπέτειες που –αντανακλώντας τις επιθυμίες και τους φόβους του– απαντούν στην κοινοτοπία της καθημερινότητας και ανοίγουν το δρόμο σε ένα φανταστικό καινούργιο κόσμο. Το παραμύθι εκπληρώνει τη λαϊκή ανάγκη εξήγησης του υπερφυσικού και των ονείρων, συμπυκνώνει και μεταφέρει όμως μέσα από την πλοκή του σοφία, εμπειρίες και παραδόσεις αιώνων. Ταυτόχρονα η μυθοπλαστική του δύναμη, δοκιμασμένη από το χρόνο και από στόμα σε στόμα, είναι πανίσχυρη και γι’ αυτό αποτελεί εξαιρετική πρώτη ύλη για λογοτεχνικές, θεατρικές και κινηματογραφικές διασκευές. Ο Γάλλος Σαρλ Περό, οι Γερμανοί αδερφοί Γκριμ και ο Δανός Χανς Κρίστιαν Άντερσεν είναι αναμφίβολα οι δημοφιλέστεροι σινε-παραμυθάδες, ενώ πολλές θεαματικές ιστορίες έχουν μετακομίσει στο πανί ξεκινώντας από τις «Χίλιες και μια νύχτες», συλλογή παραμυθιών της Μέσης Ανατολής και της Νότιας Ασίας από το 8ο μέχρι το 13ο αιώνα.
Για καθετί υπερβολικό λέμε «αυτά είναι παραμύθια» ή «αυτά γίνονται μόνο στις ταινίες». Παραμύθια και ταινίες λοιπόν, παραδοσιακή και μοντέρνα έκφραση της ανθρώπινης φαντασίας, συνεργάστηκαν στενά από τη γέννηση της 7ης τέχνης και δημιούργησαν ένα κινηματογραφικό υποείδος στο σινεμά του φανταστικού γνωστό ως «θαυμαστό»: στις ταινίες αυτές κυριαρχεί ένας ολόκληρος φανταστικός κόσμος, για τον οποίο δεν υπάρχει ορθολογική εξήγηση, και όχι απλώς στοιχεία του φανταστικού που «εισβάλλουν» στην πραγματικότητα. Έτσι, μικρού μήκους διασκευές κλασικών παραμυθιών γέμισαν τις χολιγουντιανές οθόνες κιόλας από την αρχή του προηγούμενου αιώνα, ενώ επιτυχία ως μεγάλου μήκους ταινίες γνώρισαν η «Σταχτοπούτα» με τη Μέρι Πίκφορντ το 1914, η «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» το 1915 και –κυρίως– ο «Κλέφτης της Βαγδάτης» με τον Ντάγκλας Φέρμπανκς το 1924. Εν τω μεταξύ, το 1916 ο Σιρλ Ντόουλι μετέφερε στο σινεμά τη «Χιονάτη», με τη Μάργκεριτ Κλαρκ να επαναλαμβάνει το θεατρικό της ρόλο. Η ασπρόμαυρη βωβή ταινία 63 λεπτών, η οποία θεωρούνταν χαμένη για πολλά χρόνια, ήταν αυτή που έδωσε στον νεαρό τότε Γουόλτ Ντίσνεϊ την έμπνευση για ένα animation που θα έγραφε κινηματογραφική ιστορία.
Ο μαγικός κόσμος του θείου Γουόλτ
Ύστερα από μια δεκαετία επιτυχημένης καριέρας ως καρτουνίστας, ο 33χρονος Γουόλτ Ντίσνεϊ αποφασίζει το 1934 να ξεκινήσει την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του. Επηρεασμένος από τον Ντόουλι, επιλέγει τη «Χιονάτη και τους 7 Νάνους» των αδερφών Γκριμ κι επιστρατεύει μια ομάδα οκτώ σεναριογράφων κι έξι σκηνοθετών. Ύστερα από τρία χρόνια, μια πολυέξοδη, πιστή στο μύθο, μα αρκετά σκοτεινή για τα τότε δεδομένα εκδοχή του διάσημου παραμυθιού εντυπωσιάζει με την ανεπανάληπτη τεχνική, τον αφηγηματικό ρυθμό και τη δημιουργική φαντασία της, σπάζοντας κάθε εισπρακτικό ρεκόρ (λαμβάνοντας υπόψη τον πληθωρισμό, είναι η δέκατη εμπορικότερη ταινία όλων των εποχών στο αμερικανικό box office) κι ενηλικιώνοντας μεμιάς το κινηματογραφικό κινούμενο σχέδιο. Με μια σειρά ταινιών που δανείζονται σταθερά από κλασικά («Πινόκιο», «Σταχτοπούτα», «Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων», «Η Ωραία Κοιμωμένη») και μοντέρνα («Ντάμπο», «Μπάμπι», «Η Λαίδη και ο Αλήτης») παραμύθια, ο Ντίσνεϊ και το στούντιό του θα γίνουν συνώνυμο της αθώας παιδικής σινε-φαντασίας, φροντίζοντας πάντα να συνδυάζουν με δεξιοτεχνικό τρόπο το θέαμα με το χιούμορ και τη φαντασμαγορία με τα εύπεπτα, ουμανιστικά και, φυσικά, καθησυχαστικά κοινωνικά μηνύματα. Ο ντισνεϊκός κόσμος είναι ένα φωτεινό, καλοκάγαθο σύμπαν με αξιολάτρευτους κατοίκους και μαγικές περιπέτειες που έχουν πάντα χάπι εντ, απαραίτητα συστατικά για μια παγκόσμια, διαχρονική εμπορική επιτυχία. Ακόμη και μετά τα πέτρινα χρόνια του ’70 και του ’80, η Disney χρειάστηκε να επιστρατεύσει ξανά την παραμυθένια συνταγή και αναγεννήθηκε –με καινούργια δυναμική– με hits όπως η «Μικρή Γοργόνα» του Άντερσεν, η «Πεντάμορφη και το Τέρας» της Ζαν-Μαρί Λεπρένς ντε Μπομόν, ο «Αλαντίν» από τις «Χίλιες και μία Νύχτες» και ο «Βασιλιάς των Λιονταριών», βασισμένος σε έναν αφρικάνικο μύθο του 13ου αιώνα.
Από τον Αϊ-Βασίλη στον Δρα Σέους
Τον κόσμο των παραμυθιών επισκέφθηκαν πρόσφατα με επιτυχία και animations άλλων στούντιο, όπως ο «Σρεκ», τα σίκουέλ του και το spin off «Γάτος Σπιρουνάτος», τα «Μαλλιά Κουβάρια», οι μεταφορές των σύγχρονων ιστοριών του Δρα Σέους («Χόρτον», «Λόραξ») και το απρόβλητο στη χώρα μας «Hoodwinked!» του 2005, μια άνιση σάτιρα της «Κοκκινοσκουφίτσας». Η περσινή διασκευή του παραμυθιού του Σαρλ Περό από την Κάθριν Χάρντγουικ, με πρωταγωνίστρια την Αμάντα Σέιφριντ, αποδείχτηκε αποτυχημένη μείξη ρομαντισμού και τρόμου, αποτελεί όμως μία από τις ελάχιστες προσπάθειες για σκοτεινή προσέγγιση μιας διαχρονικής φανταστικής ιστορίας για παιδιά. Η Χάρντγουικ προσπάθησε επιπλέον να αναδείξει τις ψυχαναλυτικές διαστάσεις του μύθου, προσέθεσε και μια πολιτική αλληγορική διάσταση, αλλά η αφελής σεναριακή σύνδεση όλων αυτών ήταν απλώς καταστροφική. Έτσι, ο σκοτεινότερος mainstream παραμυθάς παραμένει ο Τιμ Μπάρτον (ως σκηνοθέτης και ως παραγωγός), στο διασκεδαστικά γοτθικό κόσμο του οποίου συναντά κάποιος την «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» αλλά και τα (νεο)παραμυθένια «Χριστουγεννιάτικος Εφιάλτης», «Ο Τζίμης και το Γιγαντοροδάκινο», «Ψαλιδοχέρης» και «Νεκρή Νύφη».
Η αλήθεια είναι ότι, εκτός κινουμένων σχεδίων, ελάχιστες χολιγουντιανές μεταφορές παραμυθιών έχουν αποδειχτεί κινηματογραφικά ενδιαφέρουσες. Από την «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» του Νόρμαν ΜακΛέοντ (1933) και το «Ο Τζακ και η Φασολιά» του Νέιθαν Τζουράν (1962) μέχρι τον «Παραμυθένιο Έρωτα» με την Ντρου Μπάριμορ-Σταχτοπούτα (1998) και τις τρεις εμπορικά επιτυχημένες περιπέτειες του Τιμ Άλεν ως Αϊ-Βασίλη από το 1994 μέχρι το 2006 («The Santa Clause»), η κωμικο-ρομαντική ακαδημαϊκή προσέγγιση του μύθου προδικάζει τελικά και το αποτέλεσμα. Ακόμη και η μεταγραφή της βασικής πλοκής των κλασικών παραμυθιών σε μοντέρνες μυθοπλασίες (από το «Pretty Woman» σε… σχεδόν όλες τις ρομαντικές κομεντί) σπανίως διαφοροποιεί τον κινηματογραφικό τους προσανατολισμό, κάνοντας τις παραμυθένιες ιστορίες νεότερων συγγραφέων και σεναριογράφων να αποδεικνύονται τολμηρότερες και θεαματικότερες – τα «Ιστορία Δίχως Τέλος» και «Τρελές Ιστορίες Έρωτα και Φαντασίας» πολύ περισσότερο από την ανήλικη τριλογία της «Νάρνια», το «Έραγκον» και το «Αστέρι του Βορρά».
Το Χόλιγουντ, πάντως, δεν το βάζει κάτω. Επιστρέφει στον πλούσιο κόσμο των παραμυθιών δυναμικά, με το ανάλαφρο «Καθρέφτη, Καθρεφτάκι μου» να ανοίγει το δρόμο σε σκοτεινότερες διασκευές, με πρώτη την κατά Ρούπερτ Σάντερς εκδοχή της Χιονάτης «Snow White and the Huntsman», με την Κρίστεν Στιούαρτ στον πρωταγωνιστικό ρόλο και τη Σαρλίζ Θερόν σε εκείνον της Κακιάς Βασίλισσας. Ακολουθούν το χιουμοριστικά βίαιο «Hansel and Gretel: Witch Hunters» με τους Τζέρεμι Ρένερ και Τζέμα Άρτερτον και το φιλόδοξο «Jack the Giant Killer» του Μπράιαν Σίνγκερ («X-Men»). Όπως είναι χολιγουντιανά λογικό, η πιθανή επιτυχία τους δεν θα φέρει μαζί της μόνο σίκουελ…
Τρία παγκόσμια εναλλακτικά παραμύθια
Αυτός ο Υπέροχος, Παλιός, Καλός Κόσμος (Peau d’Ane, 1970)
Η Κατρίν Ντενέβ πρωταγωνιστεί σε μια πιστή, λυρικότατη και οπτικά συναρπαστική μεταφορά της «Σταχτοπούτας» του Σαρλ Περό, ενσαρκώνοντας μια πριγκίπισσα, η οποία –με τη βοήθεια μιας νεράιδας– μεταμφιέζεται για να αποφύγει έναν ανεπιθύμητο γάμο.
Η Παρέα των Λύκων (The Company of Wolves, 1984)
Ίσως η τολμηρότερη και πιο ευφάνταστη ανάγνωση της «Κοκκινοσκουφίτσας» ως μια γεμάτη σεξουαλικές και ταξικές αναφορές ιστορία ενηλικίωσης. Ο Βρετανός Νιλ Τζόρνταν («Το Παιχνίδι των Λυγμών») σε τέλεια σκηνοθετική φόρμα.
Alice, 1988
Μια ηθοποιός (Κριστίνα Κοχούτοβα), μια πλειάδα stop motion καρτουνίστικων χαρακτήρων και μια σουρεαλιστική διασκευή των «Περιπετειών της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων» από τον Τσέχο ιδιοφυή μαριονετίστα και κορυφαίο σκηνοθέτη animation Γιαν Σβανκμάγερ.
Περισσότερες πληροφορίες
Καθρέφτη, Καθρεφτάκι μου
Αφού έχει συνωμοτήσει για το θάνατο του βασιλιά, η γυναίκα του κρατά την κόρη του Χιονάτη κλεισμένη στο παλάτι και κυβερνά με τον πιο σκληρό τρόπο. Όταν μάλιστα εκείνη κλέβει την προσοχή ενός γοητευτικού και πλούσιου πρίγκιπα, η κακιά βασίλισσα διατάζει το θάνατό της.
