Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν

Ο διασημότερος εκπρόσωπος του νέου τούρκικου σινεμά μιλάει στον Χρήστο Μήτση για τον Τσέχοφ, το χιούμορ που διαθέτει η αληθινή ζωή, τον Αγγελόπουλο και την καινούργια του ταινία «Κάποτε στην Ανατολία», η οποία απέσπασε το μεγάλο βραβείο της επιτροπής στο τελευταίο Φεστιβάλ Κανών.

Δεν συνηθίζετε να

φεύγετε μακριά από την Κωνσταντινούπολη και αυτήν τη

φορά φτάσατε στα βάθη της Ανατολής.

Δεν έχω γυρίσει όλες τις ταινίες μου στην Πόλη, άλλωστε και ο ίδιος γεννήθηκα στην επαρχία. Ξέρω καλά τη ζωή αυτών των ανθρώπων, τα συναισθήματα και τη νοοτροπία τους. Ο πατέρας μου ήταν τέτοιος άνθρωπος, όπως οι ήρωες της ταινίας, ένας γραφειοκράτης σε μια μικρή επαρχιακή πόλη. Νιώθεις απομονωμένος, δυσκολεύεσαι να έχεις ιδιωτική ζωή, ενώ η κάθε λογής εξουσία –ακόμη και μικρή– δημιουργεί ανταγωνισμούς. Αν είσαι δικαστικός, για παράδειγμα, δεν μπορείς να συναναστραφείς παρά μόνο τους συναδέλφους σου, διότι κάθε στενή σχέση, κάθε φιλία σε κάνει να μην είσαι αντικειμενικός.

Πόσο κοντά στα δικά σας βιώματα βρίσκεται η ταινία;

Δεν έχει να κάνει με τίποτα δικό μου, εκτός από την ατμόσφαιρα φυσικά. Η ιστορία είναι του Ερκάν Κεζάλ, ο οποίος υποδύεται στην ταινία τον Μουχτάρ και είχε υπηρετήσει ως αγροτικός γιατρός στην Ανατολία. Μου διηγήθηκε ένα πραγματικό περιστατικό: εκείνος μαζί με μερικούς αστυνόμους, άλλους κρατικούς υπαλλήλους κι έναν ύποπτο για φόνο έψαχναν να βρουν πού είχε θάψει ο τελευταίος το πτώμα. Δουλέψαμε μαζί το σενάριο, αλλάξαμε πολλά πράγματα, καθώς δεν θυμόταν την αιτία του φόνου, ούτε πολλές λεπτομέρειες. Έτσι η πλοκή και σχεδόν όλα όσα λέγονται είναι μυθοπλαστικά. Κάποιες ιδέες, μάλιστα, προέρχονται από θεατρικά ή διηγήματα του Τσέχοφ και υπάρχουν ατάκες του που έχουν διατηρηθεί ατόφιες.

Ενώ η ταινία είναι ένα ρεαλιστικό δράμα, διαθέτει χιούμορ και στοιχεία από αστυνομικό νουάρ.

Δεν ξέρω… Νουάρ έχετε δει σίγουρα καλύτερα. Εγώ προσπάθησα να είμαι ρεαλιστής, να αποτυπώσω πιστά μια πραγματική κατάσταση και η αληθινή ζωή μπορεί να είναι δράμα, διαθέτει όμως πολύ χιούμορ. Οπότε, αν κάνεις ρεαλισμό, είσαι υποχρεωμένος να το συμπεριλάβεις.

Είναι εντυπωσιακό ότι η γυναικεία παρουσία στο φιλμ είναι ελάχιστη έως μηδαμινή. Γιατί;

Δεν είναι κάτι απόλυτα συνειδητό, αλλά τώρα που το σκέφτομαι ίσως οφείλεται στο ότι οι γυναίκες είναι πιο απλές, πιο «καθαρές» ως χαρακτήρες από ό,τι οι άντρες. Λιγότερο περίπλοκες. Δεν νιώθω ακριβώς ότι καταλαβαίνω τους άντρες καλύτερα, μάλλον το αντίθετο. Μου φαίνονται πιο αντιφατικοί, πιο σύνθετοι, ίσως γι’ αυτό και πιο ενδιαφέροντες ως κινηματογραφικοί ήρωες.

Ένας από τους πρωταγωνιστές της ταινίας, ο γιατρός, παίρνει στο τέλος μια απόφαση δύσκολη και ηθικά αμφιλεγόμενη. Τους λόγους οι οποίοι τον ωθούν σε αυτό τους αφήνετε επίτηδες αδιευκρίνιστους;

Αυτό δεν έγινε στην αληθινή ιστορία φυσικά. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους ενεργεί έτσι και, αν προσέξετε, θα τους βρείτε διάσπαρτους στην ταινία. Αλλά έτσι είναι και στη ζωή. Έχουμε μια πληροφορία, την ερευνούμε, την αναλύουμε και χρησιμοποιούμε τη φαντασία μας για να καταλήξουμε στο τελικό συμπέρασμα. Εγώ θέλω και ο θεατής να κάνει το ίδιο, αλλά να μην καθοδηγείται από την ταινία σε ένα και μόνο συμπέρασμα.

Η ταινία μοιάζει να λέει ότι δεν υπάρχουν απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα.

Νομίζω πως οι απαντήσεις υπάρχουν, αλλά κανείς δεν διαθέτει τα μέσα ή τις ικανότητες για να τις γνωρίζει.

Ακούγεστε πραγματιστής και είναι αλήθεια πως δεν χρησιμοποιείτε μεταφυσικά στοιχεία στις ταινίες σας. Εδώ όμως έχουμε την παρουσία ενός φαντάσματος…

Η σκηνή στην οποία αναφέρεστε είναι ονειρική. Τα όνειρα για εμένα είναι κάτι ρεαλιστικό, όχι σουρεαλιστικό, οπότε τα χρησιμοποιώ σαν κομμάτια της πραγματικότητας.

Πού οφείλονται, κατά τη γνώμη σας, η άνοδος και η διεθνής καταξίωση του σύγχρονου τούρκικου σινεμά;

Υπάρχει μια νέα γενιά σκηνοθετών με ταλέντο και πράγματι μου αρέσει. Δεν ξέρω τον αληθινό λόγο. Σίγουρα η τεχνολογία βοήθησε στο να κάνουν πολύ περισσότεροι άνθρωποι σινεμά, να διακινηθούν νέες ιδέες. Η ψηφιακή κάμερα σε κάνει πιο ευέλικτο, πιο άμεσο. Ταυτόχρονα η πολιτεία ενίσχυσε έμπρακτα την κινηματογραφική παραγωγή, έδωσε κίνητρα κι έλυσε τα χέρια πολλών από εμάς.

Η βασική ιδέα του «Κάποτε στην Ανατολία» μοιάζει με αυτήν της «Αναπαράστασης» του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Την έχετε υπόψη σας την ταινία;

Όχι, δεν την έχω δει και δεν έχω ακούσει σχετικά. Ο Αγγελόπουλος, πάντως, είναι ένας σκηνοθέτης που μου αρέσει πολύ και με έχει σίγουρα επηρεάσει.