Ο 73χρονος σκηνοθέτης έχει έτοιμη τη δωδέκατη ταινία του, η οποία μεταφέρει για πρώτη φορά στην οθόνη ένα μυθιστόρημα της συζύγου του Ιωάννας Καρυστιάνη. Η «Μικρά Αγγλία», που κάνει πρεμιέρα την Πέμπτη 5/12 στους κινηματογράφους, μας μεταφέρει στο νησί της Άνδρου στη δεκαετία του ’30, αφηγούμενη έναν ανομολόγητο έρωτα ο οποίος διαβρώνει τη γαλήνη μιας ευτυχισμένης οικογένειας. Ο Παντελής Βούλγαρης μιλά στον Γιάγκο Αντίοχο για τα γυρίσματα στο νησί των ανέμων, τους νεαρούς πρωταγωνιστές του και το ελληνικό σινεμά.
Πώς μετατρέπεται μια ιδέα που έχετε στο μυαλό σας σε ταινία;
Είναι κάτι που επιμένει και σε τρώει. Πρόκειται για κάτι ομιχλώδες στην αρχή, που κατά ένα μυστηριώδη τρόπο σε απασχολεί. Το σκέφτεσαι, το φαντάζεσαι, το ονειρεύεσαι. Σε αναγκάζει να ασχοληθείς μαζί του.
Τι είναι αυτό που σας οδήγησε στη «Μικρά Αγγλία»;
Η «Μικρά Αγγλία» είναι ένα συναρπαστικό βιβλίο που –όπως και τα υπόλοιπα μυθιστορήματα της Ιωάννας– το διάβασα όταν είχε πλέον δακτυλογραφηθεί. Στη διαδικασία της συγγραφής ούτε είμαι παρών ούτε κουβεντιάζουμε με την Ιωάννα αυτά που γράφει. Όταν το διάβασα, ξαφνιάστηκα με το βάθος των χαρακτήρων και την εξέλιξη της πλοκής των ιστοριών. Πάντοτε με απασχολούσε η κινηματογράφησή του. Ήρθε η ώρα του λοιπόν να γίνει ταινία. Σε αυτό έπαιξε ρόλο το ότι ήθελα να ξαναπώ μια ιστορία από τη γυναικεία πλευρά, όπως έκανα στο «Προξενιό της Άννας», στις «Ήσυχες Μέρες του Αυγούστου» και τις «Νύφες».
Γιατί σας ενδιαφέρει η γυναικεία πλευρά; Είναι πιο ενδιαφέρουσα υπαρξιακά από την αντρική;
Είναι άλλος ο ψυχισμός της, άλλα τα προβλήματα της γυναίκας. Μπορεί να ζεις για χρόνια με μια σύντροφο και πάντα να υπάρχει ένα κρυφό στοιχείο της ζωής της που ξαφνιάζεσαι όταν αποκαλυφθεί μπροστά σου. Ακόμη και τώρα που η γυναίκα εργάζεται κι έχει φύγει από το σπίτι, εξακολουθεί να έχει έναν πιο ευαίσθητο, πιο ευάλωτο ψυχισμό.
Πώς έγινε πράξη η επιθυμία για την κινηματογράφηση της «Μικράς Αγγλίας»;
Στην αρχή γράφτηκε το σενάριο από την Ιωάννα. Στη συνέχεια το στοίχημα ήταν να ξεφύγω από το γραπτό λόγο και να τον αντικαταστήσω με εικόνες. Σε τέτοιες περιπτώσεις θυμάμαι τη συμβουλή του Κώστα Γαβρά: «Την ιστορία μιας ταινίας πρέπει να την κάνεις πρώτα μυθιστόρημα και ύστερα από αυτό το υλικό να φτιάχνεις το σενάριο. Γιατί στο μυθιστόρημα έχεις ολόκληρο τον πλούτο των πληροφοριών που χρειάζεσαι για να κάνεις μια καλή ταινία». Μετά το γράψιμο του σεναρίου ακολούθησε ένα μεγάλο ταξίδι στην Άνδρο για να βρούμε τους χώρους και να φέρουμε τους ηθοποιούς σε επαφή με τον τόπο. Αυτή είναι μια πολύ σημαντική διαδικασία, που την κάνω σε κάθε ταινία μου.
Επιλέξατε νεαρούς ηθοποιούς για τους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Δεν υπήρξε πίεση για πιο εμπορικές επιλογές;
Στη «Μικρά Αγγλία» δούλεψα πολύ ελεύθερα. Δεν είχα κανέναν περιορισμό ούτε στην επιλογή των ηθοποιών, ούτε στους συνεργάτες μου, ούτε στη διάρκεια της ταινίας. Το κάστινγκ είναι μια διαδικασία που με απασχολεί πολύ. Η πινακοθήκη των προσώπων της ταινίας που φτιάχνεις πρέπει να συμπληρώνεται με προσεκτικά βήματα για να επιτύχεις την αρμονία. Στις «Νύφες», για παράδειγμα, για να επιλέξουμε τις δύο κοπέλες που έπαιξαν τους πρωταγωνιστικούς ρόλους είδαμε 1.600 κορίτσια! Στη «Μικρά Αγγλία» είχα τη βοήθεια της τύχης. Την Πηνελόπη Τσιλίκα, που παίζει την Όρσα, την είδα σε ένα γύρισμα της κόρης μου της Κωνσταντίνας και την ξεχώρισα αμέσως. Η επιλογή της Σοφίας Κόκκαλη, που ερμηνεύει την αδερφή της Μόσχα, προέκυψε πολύ νωρίς στη διαδικασία του κάστινγκ.
Τον Ανδρέα Κωνσταντίνου –υποδύεται τον υποπλοίαρχο Σπύρο Μαλταμπέ, που αποτελεί το αντικείμενο του πόθου της Όρσα, αλλά παντρεύεται τελικά τη μικρότερη αδερφή της– τον είχα δει σε μια ταινία του Παναγιώτη Φαφούτη, ενώ τον Μάξιμο Μουμούρη (καπετάνιος Νίκος Βατοκούζης) τον είχα πετύχει κάποια στιγμή στην τηλεόραση. Βέβαια, τα βιογραφικά των ηθοποιών δεν παίζουν ιδιαίτερο ρόλο. Περισσότερο κοιτάζω τη φυσιογνωμία τους και αυτό που εκπέμπουν. Αυτή η νεαρή τετράδα ηθοποιών «κούμπωσε» με πιο έμπειρους ερμηνευτές, όπως η Ανέζα Παπαδοπούλου, ο Βασίλης Βασιλάκης, ο Χρήστος Καλαβρούζος, η Βαγγελιώ Ανδρεαδάκη, η Ειρήνη Ιγγλέση...
Τι ρόλο έπαιξαν οι άνθρωποι της Άνδρου στα γυρίσματα;
Από την αρχή είχα μια μικρή επιφύλαξη τι θα γίνει μόλις μπούμε στα σπίτια των Ανδριωτών όπου θα κάναμε γυρίσματα. Οι ντόπιοι ήταν υπερβολικά γενναιόδωροι. Όχι μόνο άνοιξαν τα σπίτια τους, αλλά ανέχτηκαν και τις αλλαγές που κάναμε σε αυτά για τις ανάγκες των γυρισμάτων. Για ένα τετράμηνο ο σκηνογράφος Αντώνης Δαγκλίδης και ο Ανδριώτης φίλος Βαγγέλης Λουκίσας μετακινούσαν ασταμάτητα με φορτηγάκια αντικείμενα κι έπιπλα από σπίτι σε σπίτι. Ο φόβος μου ήταν μήπως γίνει κάνα λάθος και μπει κάποιος στο σπίτι του ύστερα από μήνες και δει άλλη πολυθρόνα στο σαλόνι και άλλο σερβίτσιο στο ντουλάπι... Επιπλέον πολλοί κάτοικοι της Χώρας και των γύρω χωριών έπαιξαν ως κομπάρσοι στην ταινία. Χωρίς τη βοήθεια αυτού του κόσμου, δεν θα ολοκληρωνόταν ποτέ η «Μικρά Αγγλία».
Οι Έλληνες σήμερα βιώνουν το δικό τους δράμα. Πώς μια ιστορία από την Ελλάδα του ’30 μπορεί να μιλήσει σε αυτούς;
Μια ταινία μπορεί να μιλά για το παρελθόν, αλλά η προέκτασή της –δηλαδή η ανάσα της– φτάνει στο σήμερα. Στη «Μικρά Αγγλία» έχεις να κάνεις με διαχρονικές καταστάσεις, όπως η μοναξιά, το πάθος, η απουσία, η επικινδυνότητα ενός επαγγέλματος, οι καθημερινές στιγμές της αγάπης και της φιλίας. Αυτά είναι συναισθήματα παγκόσμια, που ενυπάρχουν ακόμη και στο περιβάλλον του ζόφου που ζούμε σήμερα. Νομίζω ότι η τέχνη δεν πρέπει να εξαρτάται μόνο από την επικαιρότητα. Καμιά φορά αυτό είναι σκλαβιά για τη δημιουργία.
Οι περισσότερες ταινίες σας κοιτάζουν το παρελθόν της χώρας. Ποιος είναι ο λόγος;
Για να λύσω δικά μου προβλήματα αλλά και για να απαντήσω σε πράγματα που πιστεύω ότι απασχολούν τον θεατή. Για μένα ο θεατής είναι πάντα παρών. Δεν μπορώ να σκεφτώ το σινεμά αποκομμένο από το κοινό του. Μπορεί η τέχνη να μη δίνει λύσεις, αλλά έχει τη δυνατότητα να προβληματίσει. Θεωρώ πολιτική χειρονομία το να γυρίσεις μια ταινία που έχει σημασία –χωρίς να μιλάει για το πρόβλημα καθαυτό– προσφέροντας μια συγκίνηση. Έστω και πέντε λεπτά να μιλήσουν οι θεατές για την ταινία μου μετά την προβολή της είναι ένα κέρδος.
Γιατί όμως η τέχνη δεν συγκινεί τον κόσμο στον ίδιο βαθμό σήμερα όπως σε παλιότερες εποχές;
Δεν πιστεύω ότι η τέχνη έχει σταματήσει να επισημαίνει πράγματα που συμβαίνουν στον τόπο. Βγάζω το καπέλο στους ηθοποιούς που εξακολουθούν να παίζουν χωρίς να πληρώνονται, στα νέα μουσικά γκρουπ που δημιουργούν, στους νέους σκηνοθέτες που βλέπουν με φρέσκια ματιά τον τόπο και τα προβλήματά τους.
Εκτός από την ελπίδα, υπάρχει και η μαύρη πλευρά της Ελλάδας, αυτή της αμορφωσιάς, της πολιτιστικής απαξίωσης και του φασισμού...
Μαζί με την οικονομική κρίση αισθάνομαι ότι δημιουργήθηκε ένα κενό. Δεν μπήκε ο κόσμος σε μια συλλογική διαδικασία λύσης των προβλημάτων του. Αυτό οφείλεται τόσο στην ανεπάρκεια του πολιτικού μας συστήματος όσο και στην αδυναμία της αριστεράς να καλύψει αυτό το κενό μένοντας κολλημένη στο παρελθόν. Εκεί έρχεται και πατάει η Χρυσή Αυγή. Τα κατασταλτικά μέτρα είναι μια τεχνική διαδικασία. Η ελπίδα είναι οι νέοι καλλιτέχνες και οι νέοι διανοητές.
Είμαστε ένας λαός επιρρεπής στην υπερκατανάλωση τηλεοπτικών εικόνων. Πώς επηρεάζει αυτό την πολιτιστική και την πολιτική ζωή της χώρας;
Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης έχουν τεράστια δύναμη. Τα δελτία ειδήσεων έχουν πάρει μια σχεδόν μυθοπλαστική διάσταση. Οι δημοσιογράφοι ενσαρκώνουν ένα ρόλο που αντιπροσωπεύει το πολιτικό περιβάλλον (π.χ. συστημικοί/αντιμνημονιακοί) και πλέον παρακολουθούμε ένα δραματοποιημένο πρόγραμμα που έχει στο επίκεντρο την αντιπαλότητα των κομμάτων. Είναι ένα κουτί το οποίο με το που θα το βάλεις σε λειτουργία θα δεις ανθρώπους να καβγαδίζουν. Δεν μπορώ να φανταστώ ποιος είναι ο τρόπος για να το κλείσεις. Είναι τέτοια η δύναμη της τηλεοπτικής εικόνας, που ουσιαστικά καθορίζει τη ζωή σου.
Βλέπετε ταινίες νέων καλλιτεχνών; Παρακολουθείτε το αποκαλούμενο «weird wave of Greek cinema»; Γιατί πιστεύετε ότι δεν κάνουν εισιτήρια αυτές οι ταινίες και ο κόσμος γυρίζει την πλάτη στους νέους δημιουργούς;
Τους περισσότερους νέους σκηνοθέτες τους γνωρίζω γιατί και τα παιδιά μου βρίσκονται μέσα σε αυτήν τη μεγάλη παρέα. Το πρώτο πράγμα που έχω να πω είναι ότι είναι ικανοί κινηματογραφιστές κι έχουν μέλλον. Δεν είναι τυχαίο ότι οι ταινίες τους ξεχωρίζουν στα διεθνή φεστιβάλ. Βέβαια, η παγκόσμια κοινότητα ζουμάρει μέσα από αυτές τις φρέσκες και ζωντανές κινηματογραφικές εικόνες σε αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα σήμερα – πράγμα απόλυτα θεμιτό. Η πρόσβαση στο μεγάλο κοινό είναι ένα άλλο στοίχημα που δεν μπορώ να το ρίξω στις πλάτες των σκηνοθετών. Η απάντηση νομίζω ότι βρίσκεται στο ότι ο κόσμος δεν πηγαίνει πια τόσο πολύ στο σινεμά, γιατί έχει την εικόνα μέσα στο σπίτι του. Θεωρώ όμως ότι ο θεατής έχει ευθύνη. Δεν μπορεί να μένει απών από το παρόν του ελληνικού σινεμά. Ας δει πρώτα τις ταινίες και στη συνέχεια να τις κρίνει. Αυτό που έχω να πω από την πλευρά μου είναι ότι αυτή η νέα γενιά μοιάζει με τη δική μας, αυτήν που ξεκίνησε λίγο πριν από τη Δικτατορία και αγάπησε τόσο τον κινηματογράφο όσο και αυτόν τον τόπο.
Η «Μικρά Αγγλiα» σε αριθμούς
50 ημέρες διήρκεσαν τα γυρίσματα
74 ηθοποιοί, 49 από τους οποίους ήταν από την Άνδρο, ερμήνευσαν τους ρόλους
7 μήνες κράτησε η προετοιμασία των γυρισμάτων
σε 8 γλώσσες έχει μεταφραστεί η «Μικρά Αγγλία»
750 κομπάρσοι εμφανίζονται στην ταινία
17 χωριά της Άνδρου αποτελούν το φόντο του φιλμ
45 ήταν οι χώροι γυρισμάτων
πάνω από 100.000 αντίτυπα έχει πουλήσει το βιβλίο
159 λεπτά 20 δευτερόλεπτα και 34 δέκατα διαρκεί η ταινία
110 αίθουσες θα προβάλουν την ταινία την πρώτη εβδομάδα
