Σε τρεις από τις πιο ενδιαφέρουσες πρεμιέρες της εβδομάδας, ο Μάκης Παπαδημητρίου μεταμορφώνεται στον φιλόσοφο Ιμάνουελ Καντ και ο Δημήτρης Τσιάμης και ο Ιωάννης Παπαζήσης αντίστοιχα ζωντανεύουν τον Μότσαρτ και τον σκοτεινό προφήτη του σύγχρονου θεάτρου Αντονέν Αρτό. Τι μας λένε άραγε οι νέοι αυτοί καλλιτέχνες με τη «μάσκα» των εμβληματικών ιστορικών προσώπων;
Τόλμησε να είσαι σοφός» έλεγε ο Καντ. Τόσο ο ίδιος όσο και τα υπόλοιπα ιστορικά πρόσωπα που ζωντανεύουν τώρα στις αθηναϊκές σκηνές το τόλμησαν. «αποσχίστηκαν από τη συλλογική συνείδηση της κοινωνίας τους», για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του Αρτό. Η αιωνιότητα τους ανήκει. Το ίδιο και η σκηνή. Δεν πρόκειται ασφαλώς να δούμε τις θεατρικές βιογραφίες ενός φιλοσόφου (Ιμάνουελ Καντ), ενός μουσικού (Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ) κι ενός «προφήτη» του σύγχρονου θεάτρου (Αρτό), αλλά δραματουργίες που ανοίγονται σε ζητήματα οντολογίας –η τέχνη, η τρέλα, ο θάνατος–, ξεπερνώντας την περιπτωσιολογία μιας αξιοσημείωτης ζωής.
«Το θέμα δεν είναι ο Καντ», όπως μας λέει ο Γιάννος Περλέγκας, ο οποίος κάνει το σκηνοθετικό του ντεμπούτο με το έργο «Ιμμάνουελ Καντ» του Τόμας Μπέρνχαρντ (Θέατρο Τέχνης, από 1/2). Και μας εξηγεί: «Ο Μπέρνχαρντ δεν παρουσιάζει τον “πραγματικό” Καντ, τον Γερμανό διαφωτιστή του 18ου αιώνα, ακλόνητο φιλόσοφο, πρότυπο υγείας και ηθικής. Αντίθετα, τον φαντάζεται ύστερα από δύο αιώνες ηλικιωμένο και τυφλό, πάνω σε ένα υπερωκεάνιο με προορισμό την Αμερική, όπου ελπίζει να θεραπευτεί από το γλαύκωμα. Ο Καντ γίνεται έτσι μια μηχανή, μια μαριονέτα, η αφορμή για να εκφράσει ο Μπέρνχαρντ την αγωνία του για τη φθορά, την τρέλα και το θάνατο αλλά και το σαρκασμό του για την αντιπνευματική εποχή μας». Αυτόν τον «άλλον» Καντ ερμηνεύει ο χαρισματικός κωμικός Μάκης Παπαδημητρίου, ο οποίος –όπως σημειώνει ο σκηνοθέτης του– «πίσω από την τεράστια ευκολία του να παράγει χιούμορ μπορεί να κρύβει μια άβυσσο».
Βασισμένο σε μια ανυπόστατη φήμη είναι το «Μότσαρτ και Σαλιέρι - Το ρέκβιεμ» του Αλεξάντρ Πούσκιν, που ανεβαίνει από τον Δημήτρη Τσιάμη (Bios, από 29/1). Μόλις πέντε χρόνια μετά το θάνατο του συνθέτη Αντόνιο Σαλιέρι ο Πούσκιν διαιώνισε το μύθο πως αυτός δηλητηρίασε τον Μότσαρτ, προκαλώντας έτσι τον πρόωρο θάνατό του. Όπως, πάντως, μας λέει ο Τσιάμης: «Το θέμα του έργου είναι άλλο. Η σχέση του καλλιτέχνη με την τέχνη του ως μοίρα, ως αποστολή. Με αφορμή το “Ρέκβιεμ” αλλά και τη φερόμενη δηλητηρίαση, ο Πούσκιν πραγματεύεται έννοιες όπως το ταλέντο, η δημιουργία, ο θάνατος, η δικαιοσύνη και η αιωνιότητα, καλώντας μας με αυτόν τον τρόπο να ξανασκεφτούμε τη δική μας θέση απέναντί τους».
Έναν άλλο θάνατο, εκείνον του Βαν Γκογκ, διερευνά ο Αντονέν Αρτό στο δοκίμιο «Βαν Γκογκ: ο αυτόχειρας της κοινωνίας», στο οποίο βασίζεται ο μονόλογος «Αρτώ - Βαν Γκογκ» της Ιόλης Ανδρεάδη (Σημείο, avant premiere: 30/1). Εκεί ο Ιωάννης Παπαζήσης μονολογεί και διερευνά με τη διπλή ιδιότητα του αναρχικού στοχαστή και του… ντετέκτιβ τα αίτια της αυτοκτονίας του Βαν Γκογκ. Η σκηνοθέτις επισημαίνει: «Στο αποχαιρετιστήριο σημείωμά του ο ζωγράφος ζητούσε να μην κατηγορηθεί κανείς για την αυτοκτονία του. Ο Αρτό υποστηρίζει το αντίθετο. Θεωρεί υπαίτια την κοινωνία – εκείνη είναι που δεν αντέχει τα φωτεινά μυαλά, τους μεγάλους καλλιτέχνες και όλους αυτούς που δεν λειτουργούν σύμφωνα με τα “κουτάκια” και τις καθιερωμένες κατηγοριοποιήσεις».
Περισσότερες πληροφορίες
Αρτώ - Βαν Γκογκ
Έπειτα από 9 χρόνια ψυχιατρικού εγκλεισμού, ο Αντονέν Αρτό δίνει μια διάλεξη και καταδεικνύει τους ηθικούς αυτουργούς της αυτοκτονίας του Βαν Γκογκ.
Ιμμάνουελ Καντ
Ένα ποιητικό έργο για τον Γερμανό φιλόσοφο, το οποίο μιλάει με πικρό χιούμορ για την πνευματική τύφλωση
Μότσαρτ και Σαλιέρι - Το ρέκβιεμ
Σύνθεση βασισμένη στο έργο του Αλεξάντρ Πούσκιν, μελετά τις αντιφάσεις, τα πάθη και τους φόβους των δύο καλλιτεχνών στην προσπάθειά τους να κατακτήσουν το δικό τους αριστούργημα.
