Να λοιπόν που εν μέσω κρίσης μπορεί να υπάρξουν καλλιτεχνικές προτάσεις με νόημα και ουσία. Μια ομάδα Ελλήνων καλλιτεχνών ανεβάζει, σε συμπαραγωγή με το Θέατρο του Ήλιου της Αριάν Μνουσκίν, την παράσταση «Ματαρόα, η διάτρητη μνήμη». Το θεατρικό project-πείραμα είναι εμπνευσμένο από την ιστορία του θρυλικού πλοίου «Ματαρόα», το οποίο ναύλωσε ο διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου και φιλέλληνας Οκτάβιος Μερλιέ το 1945, για να φυγαδεύσει τη νεότερη πνευματική ελίτ της Ελλάδας στο Παρίσι. Είναι μια ομαδική δουλειά, συμπαραγωγή Ελλήνων καλλιτεχνών και διανοούμενων με το Θέατρο του Ήλιου. Η Ελέν Σενκ, γέννημα θρέμμα της καλλιτεχνικής οικογένειας της Αριάν Μνουσκίν, έχει αναλάβει τη σκηνοθεσία. Η Ελίτα Κουνάδη, μέλος της δημιουργικής ομάδας, μας μίλησε για το χρονικό της δικής τους θεατρικής περιπέτειας με το «Ματαρόα». Τη συνάντησα λίγες ημέρες μετά την επιστροφή της από το Παρίσι, έχοντας έντονο ενδιαφέρον να μάθω από πού άντλησαν υλικό. Αφετηρία υπήρξε το βιβλίο της Νέλλης Ανδρικοπούλου «Το ταξίδι του Ματαρόα 1945 - Στον καθρέφτη της μνήμης», ενώ τη βάση τους αποτέλεσαν και ιστορικά ντοκουμέντα, αρχεία, μαρτυρίες επιβαινόντων και συνεντεύξεις. Όπως λέει η ίδια η Ελίτα Κουνάδη: «Όλα ξεκίνησαν καθώς παρατηρούσα τα τελευταία δύο χρόνια το τοπίο να αλλάζει δραματικά ημέρα με την ημέρα. Η ίδια η ζωή μας άρχισε να καταργείται κι ένιωσα την ανάγκη να ξαναβρώ το λόγο για τον οποίο ερωτεύτηκα στα είκοσί μου το θέατρο και να ξαναπιάσω το νήμα από την αρχή».
Έχει αλλάξει δραματικά το τοπίο εις βάρος των ηθοποιών;
Εμείς χτυπηθήκαμε πρώτοι από την κρίση, μια και ανήκουμε στους «έχοντες την πολυτέλεια να κάνουν αυτό που τους αρέσει». Άλλωστε, στη συνείδηση του μέσου Έλληνα πολύ φοβάμαι ότι η τέχνη είναι πολυτέλεια και όχι ανάγκη. Οπότε και η καραμέλα της κρίσης λειτούργησε θαυματουργά. Με τη σιωπηρή κατάργηση των θεατρικών επιχορηγήσεων από το 2010 και τη δεδομένη έλλειψη χρημάτων, αρχίσαμε να δεχόμαστε προτάσεις για απλήρωτη εργασία, χωρίς ένσημα ή συλλογική σύμβαση ή επιδόματα (πολύ πριν καταργηθούν όλα αυτά παντού με εντολή της τρόικας), ενώ άρχισε να γίνεται καθεστώς το ότι θα αμειβόμαστε από το μοίρασμα των εισιτηρίων. Με ένα τρόπο δηλαδή οι ηθοποιοί μετατράπηκαν σε συμπαραγωγούς. Σκέφτηκα λοιπόν πως αν είναι να καταθέσω τον κόπο της εργασίας μου και να μοιραστώ τα εισιτήρια, να τα μοιραστώ τουλάχιστον για κάτι που γουστάρω, για το δικό μου όνειρο. Η έννοια του ηθοποιού άρχισε να χάνει το νόημά της, ένιωθα απλώς ένας υπάλληλος. Αναρωτήθηκα λοιπόν τι να κάνω και κατάλαβα πως στην Ελλάδα δεν υπάρχει μέλλον. Είχα την ανάγκη για μια παύση, για να μπορέσω να επαναπροσδιορίσω τη ζωή μου καθώς ήμουν ήδη στου δρόμου τα μισά.
Γιατί επέλεξες να μεταναστεύσεις στη Γαλλία;
Ήταν η πρώτη χώρα που σκέφτηκα να μεταναστεύσω, διότι έχω γεννηθεί εκεί. Ήταν πάντα μέσα μου ως η άλλη πατρίδα. Οι γονείς μου αναγκάστηκαν να φύγουν από την Ελλάδα την περίοδο της δικτατορίας μαζί με πολλούς άλλους, καθώς το τοπίο ήταν τραγικό. Έφτασαν στο Παρίσι και αυτοί με πλοίο, με μαρκόνη τον φίλο τους τον Καββαδία, τον Μάη του ’68. Πάνω σε αυτήν την αναζήτηση, λοιπόν, και τη σκέψη για μια ελληνο-γαλλική συνεργασία έπεσα πάνω στο βιβλίο του «Ματαρόα» και ξαφνικά η δική μου μικρή ιστορία όπως και αυτή των γονιών μου πήραν άλλη διάσταση. Με έναν τρόπο ένιωσα να συνδέονται με την ιστορία των διανοούμενων καλλιτεχνών που έφυγαν σχεδόν κυνηγημένοι το 1945 και με την ιστορία αυτού του τόπου, και αναρωτήθηκα τι έχασε εντέλει η Ελλάδα από την απουσία αυτών των ανθρώπων. Οι περισσότεροι, όπως αποδείχτηκε, ήταν λαμπερές προσωπικότητες που μπορούσαν να πάρουν πρωτοβουλίες σε μια χρονική στιγμή που ήταν αναγκαίο αυτό. Ξεκίνησα μια έρευνα και συνάντησα όσους από εκείνους τους επιβάτες μπόρεσα, θέλοντας να μάθω τη δική τους ιστορία, πώς διέφυγαν, πώς ένιωθαν που σώθηκαν, αλλά έπρεπε να ζήσουν ξενιτεμένοι, τους φόβους και τις ελπίδες τους, τις σκέψεις τους για τη σημερινή κατάσταση μια και είχαν την ατυχία ή την τύχη να ζήσουν τις κοσμογονικές αλλαγές που ακολούθησαν. Έτσι η αφήγηση που άρχισε να χτίζεται για την θεατρική παράσταση συνέδεε με πολλαπλούς τρόπους την
Ιστορία αυτού του τόπου και τις μικρές προσωπικές ιστορίες πολλών ανθρώπων, διαφορετικών γενεών. Αυτό είναι κάτι που με ενδιαφέρει τα τελευταία χρόνια: το να αναζητάς πάνω σε ποια ίχνη πραγματικής ζωής μπορεί πατήσει το θέατρο. Αυτός ο δρόμος συνήθως δεν σου αποφέρει χρήματα, έχει όμως για μένα μεγάλη γοητεία.
Σε ποιο σημείο πιστεύεις ότι βρισκόμαστε κοινωνικά και πολιτικά;
Στο σημείο μηδέν, περίπου όπως την πρώτη ημέρα μετά τη λήξη του πολέμου, την ημέρα της Απελευθέρωσης, όταν έπρεπε να γίνει ένα νέο ξεκίνημα μέσα από τις στάχτες και τα συντρίμμια. Από εκεί πιάνουμε και το νήμα της παράστασης, το σημείο μηδέν και την ανοικοδόμηση που ουσιαστικά δεν έγινε ποτέ. Δεν είναι τυχαίο ότι όλη η Ευρώπη γιορτάζει τη λήξη του πολέμου κι εμείς όχι. Σε μας υπήρξε τουλάχιστον μία δεκαετία καθυστέρησης λόγω του Εμφυλίου που ρήμαξε τη χώρα, η οποία δεν είχε προλάβει καν να βγει από τον πόλεμο, ενώ ήταν ήδη εξαντλημένη από την εκπληκτική Αντίσταση στην οποία υποκλίθηκε όλοι. Ο Εμφύλιος είναι μια ιστορία σκεπασμένη από τη σκόνη του χρόνου και τις δεκαετίες του lifestyle, που ξαφνικά επανέρχεται στο προσκήνιο. Όταν ξεκίνησα την έρευνα, πολλοί φίλοι μού λέγανε: «Έλα τώρα, βρε Ελιτάκι, με τον Δεκέμβριο του 1944… Είναι λίγο γραφικά όλα αυτά». Ένα χρόνο μετά μου ζητούσαν τα βιβλία που είχα ξεψαχνίσει και που –διόλου τυχαία– είναι εξαντλημένα εδώ και χρόνια τα περισσότερα. Μπήκαν στο λεξιλόγιό μας ο φασισμός, η ακροδεξιά, ο κομουνιστής, ο ναζιστής, η θεωρία των άκρων. Έχω την αίσθηση ότι μόλις σηκώθηκε το μαξιλάρι του μεσαίου χώρου, το οποίο κάλυπτε η ευμάρεια των χρόνων του ΠΑΣΟΚ, ξαφνικά εμφανίστηκαν από κάτω οι γραμμές, τα νήματα που μας συνδέουν με εκείνη τη «μακρινή εποχή» και που δεν έπαψαν ποτέ να υπάρχουν.
Υπήρξες στόχος ρατσιστικής συμπεριφοράς κατά την παραμονή σου στη Γαλλία;
Η μοναδική φορά που είχα πολύ κακή αντιμετώπιση ως Ελληνίδα ήταν το 2010, όταν όλοι έλεγαν πως οι Έλληνες είναι κλέφτες. Μετά όμως άλλαξε αυτή η εικόνα και κατάλαβαν οι Γάλλοι ότι έχει παιχτεί ένα πολύ άσχημο παιχνίδι πάνω στην πλάτη μας, ότι έχουμε εξαιρετικά διεφθαρμένους πολιτικούς και τελικά με το που ακούν ότι είμαι Ελληνίδα ενθουσιάζονται και θέλουν να μάθουν από πρώτο χέρι τι συμβαίνει στα αλήθεια. Αυτές οι κουβέντες με τους άγνωστους «φιλέλληνες» πάντα με ενθουσιάζουν στη Γαλλία. Ζώντας κι εγώ για μερικούς μήνες ως υπότροφος του γαλλικού κράτους στο Παρίσι αισθανόμουν ελεύθερη και δημιουργική, όπως οι επιβάτες του «Ματαρόα», από τους οποίους πήρα τις πρώτες συνεντεύξεις. Εκεί έχεις την αίσθηση ότι υπάρχει ένα κράτος που είναι φιλικό προς τον πολίτη. Εδώ αισθάνεσαι ότι έχεις ένα κράτος που μόνο σε κυνηγάει – το αίσθημα του Καραγκιόζη.
Δεν φαίνονται οι πληγές που αφήνει σταδιακά η κρίση στη Γαλλία;
Δεν αγιοποιώ τα πράγματα. Φυσικά και υπάρχει κρίση και στη Γαλλία, και στην Ευρώπη. Καθημερινά συναντούσα άστεγους μπροστά στο κτίριο της Cité des Arts, που φιλοξενεί καλλιτέχνες από παντού, όπως επίσης και μπροστά σε βιτρίνες. Έχω δει να κοιμούνται άστεγοι κάτω από τους πάγκους με τα χιλιάδες καλλιτεχνικά προγράμματα. Η Γαλλία δεν είναι ο παράδεισος, αλλά εκεί έχεις την αίσθηση ότι ο πολιτισμός είναι προτεραιότητα τόσο του κράτους όσο και του πολίτη. Ο οποιοσδήποτε έχει πρόσβαση στα γαλλικά πανεπιστήμια χωρίς να πληρώνει τίποτα, παρά μόνο € 180 το χρόνο, νομίζω, το ποσό δηλαδή της φοιτητικής ασφάλειας! Υπάρχουν δομές και άπειρα κονδύλια για τον πολιτισμό. Ακόμη και στο τελευταίο χωριό του χάρτη προβλέπεται κάθε χρόνο ένα ποσό για έναν καλλιτέχνη, για να δημιουργήσει ένα έργο σε σχέση με την τοπική κοινωνία. Υπάρχουν φεστιβάλ, υποτροφίες, residencies, υποστήριξη της καλλιτεχνικής δημιουργίας με κάθε τρόπο. Όλη αυτή η παρατήρηση σε τροφοδοτεί με σκέψεις. Το να γκρινιάζεις δεν προσφέρει τίποτα. Είναι δείγμα απάθειας. Όπως η τηλεόραση ή η θρησκεία. Δεν αναλαμβάνεις εσύ την ευθύνη της δικής σου ζωής. Το θέμα είναι πώς διεκδικείς ως πολίτης κάτι καλύτερο από μια χώρα που θεωρητικά έχει δημοκρατία. Και βέβαια σου δημιουργούνται ερωτήματα. Τι ρόλο παίζει τελικά η τέχνη σε έναν κόσμο που θρυμματίζεται; Πού είναι σήμερα η ενωμένη Ευρώπη την οποία οραματίστηκαν κάποιες άλλες γενιές; Πώς μπορούμε μέσω της τέχνης να δημιουργήσουμε έναν κόσμο πιο ανθρώπινο; Όσοι συμμετέχουμε στην παράσταση αναζητάμε και διεκδικούμε ένα δίκαιο κόσμο, όπου θα μπορούμε όλοι να ονειρευόμαστε. Ακόμη και με τα χίλια ζόρια, εμείς θα πετάξουμε πάνω από την απελπισία.
Άραγε είχαν τα ίδια συναισθήματα οι άνθρωποι που ταξίδεψαν με το «Ματαρόα»;
Σίγουρα. Έφυγαν, διότι η κατάσταση εδώ ήταν ζοφερή. Και οι περισσότεροι, έχοντας πολεμήσει στην Αντίσταση, τον είχαν ονειρευτεί αυτόν το δίκαιο και ανθρώπινο κόσμο. Χύθηκε πολύ αίμα γι’ αυτήν την υπέροχη ουτοπία και δεν επιτρέπεται να το ξεχνάμε. Και τίθεται επίσης το ερώτημα: τι θα γινόταν αν εξέχουσες προσωπικότητες της ευρωπαϊκής διανόησης όπως ο Καστοριάδης, ο Αξελός ή ο Παπαϊωάννου δεν ανέβαιναν στο πλοίο, ενώ ήταν καταζητούμενοι; Θα είχαν επιζήσει; Δίπλα σε αυτούς βάζω και τον Ιάννη Ξενάκη, ο οποίος ανήκε στην ίδια παρέα, συμμετείχε στους ίδιους αγώνες κι έφυγε δύο χρόνια αργότερα από την Ελλάδα λόγω του τραυματισμού του στα Δεκεμβριανά. Αυτοί οι άνθρωποι αποτελούν σημαντικά κεφάλαια στη Γαλλία. Ακόμη και σήμερα, αν διαβάσει κάποιος τις σκέψεις του Τάκη Ζενέτου, ενός από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής γενιάς, για την εκπαίδευση και το σχολείο στην ψηφιακή εποχή, θα τα χάσει. Δεν ξέρουμε γιατί τελικά αυτοκτόνησε το 1977, όμως από την έρευνα που κάναμε για την παράσταση μάθαμε πως ήταν βαθιά στενοχωρημένος με την κατάσταση που βρήκε επιστρέφοντας στη χώρα του – και δυστυχώς δεν ήταν ο μόνος. Μια χώρα όπου τίποτα δεν λειτουργεί βάσει προγραμματισμού, όλα συμβαίνουν τυχαία και το βασικό κριτήριο είναι οι γνωριμίες και το προσωπικό συμφέρον. Αν αυτό δεν αλλάξει και δεν δουλέψει ο καθένας μας προς αυτήν την κατεύθυνση, δεν βλέπω κανένα μέλλον.
Με ποιους μιλήσατε για να αντλήσετε υλικό;
Μιλήσαμε αρχικά με δύο επιβάτες του πλοίου, που ήταν τότε 20-25 χρόνων, τον Μάνο Ζαχαρία και τη Νέλλη Ανδρικοπούλου, η οποία έχει γράψει και το βιβλίο «Το ταξίδι του Ματαρόα 1945 - Στον καθρέφτη της μνήμης». Το κουράγιο που μας έχουν δώσει είναι φοβερό και είναι συναρπαστικός ο τρόπος και το κέφι με τον οποίο δουλεύουν παρά την ηλικία τους. Μας άλλαξαν πραγματικά τη ζωή και τους ευχαριστούμε πολύ γι’ αυτό. Βρήκαμε επίσης την Κυβέλη Καστοριάδη, κόρη του φιλόσοφου Κορνήλιου Καστοριάδη, τον Γιώργο Χωραφά, γιο του διάσημου μαέστρου Δημήτρη Χωραφά, καθώς και τη μητέρα του κι επιβάτισσα του «Ματαρόα» Άρτεμη Χωραφά. Έχουμε βρει την Κλειώ Μακρή, κόρη του γλύπτη Μέμου Μακρή και της πρόσφατα χαμένης Ζιζής, η οποία μάλιστα ετοιμάζει μια εγκατάσταση εμπνευσμένη από το ταξίδι και τη δική μας ιστορία. Θα στηθεί πιθανότατα στο φουαγιέ του Θεάτρου του Ήλιου και θα ακολουθεί την παράσταση στην περιοδεία της, αλλά θα λειτουργήσει και αυτόνομα. Ακόμη, τη σύντροφο του Κώστα Αξελού και μεταφράστρια πολλών έργων του Κατερίνα Δασκαλάκη, τον γιο του αρχιτέκτονα Νίκου Χατζημιχάλη, τα παιδιά και την εγγονή του σπουδαίου αρχιτέκτονα/πολεοδόμου Γιώργου Κανδύλη, την κόρη του Ιάννη Ξενάκη, και πάρα πολλούς άλλους, οι οποίοι έριξαν λίγο φως σε εκείνη τη σκοτεινή εποχή και μας βοήθησαν να προσεγγίσουμε κάπως αυτήν την –όντως διάτρητη– μνήμη.
Με ποιους μοιράστηκες τις πρώτες σκέψεις γι’ αυτήν την παράσταση;
Με τους αγαπημένους μου φίλους Ιωάννα Κανελλοπούλου και Παντελή Δεντάκη. Μέχρι σήμερα έχω συμπληρώσει 22 μήνες έρευνας. Καταθέσαμε την πρόταση τον Νοέμβριο του 2012 σε ένα μεγάλο πολιτιστικό φορέα που υποκαθιστά πλέον όλον εκείνο το χώρο των θιασαρχών/καλλιτεχνών που επλήγη μετά τη σιωπηρή κατάργηση των επιχορηγήσεων, το χώρο που αποκαλούσαμε ποιοτικό σε αντίθεση με τον καθαρά εμπορικό και που πραγματικά έδινε δυνατότητες τόσο για δημιουργία όσο και για αναζήτηση. Τότε θα το σκηνοθετούσε ο Παντελής. Δυστυχώς –ή μάλλον ευτυχώς– δεν υπήρξε το παραμικρό ενδιαφέρον κι έτσι σε μια τρέλα της στιγμής, προτού παρατήσουμε το δικό μας «Ματαρόα», στείλαμε ακριβώς την ίδια πρόταση στην Ελέν Σενκ και το Théâtre du Soleil (Θέατρο του Ήλιου), που για πολλούς συναδέλφους είναι ένα όνειρο ζωής. Παράλληλα ζητούσαμε υποστήριξη και από άλλους φορείς που θεωρητικά θα έπρεπε να ενδιαφερθούν για ένα τέτοιο εγχείρημα, όμως βρήκαμε όλες τις πόρτες κλειστές. Όταν είχαμε πλέον επιβεβαιώσει τη σύμπραξη του Θεάτρου του Ήλιου και της σκηνοθέτιδας Ελεν Σένκ, στείλαμε την πρόταση και στο Εθνικό Θέατρο, μόλις την πρώτη εβδομάδα που ανέλαβε ο νέος καλλιτεχνικός διευθυντής. Σκεφτήκαμε πως, αφού καταφέραμε να τραβήξουμε το ενδιαφέρον αυτού του ιστορικού θεάτρου και να πετύχουμε από μόνοι μας μια τόσο σημαντική συνεργασία, θα έπρεπε πλέον να απευθυνθούμε στο Εθνικό Θέατρο της χώρας μας, θεωρώντας ότι θα το αφορούσε. Και πάλι όμως οι πόρτες παρέμειναν ερμητικά κλειστές.
Δεν υπήρξε η σκέψη να το προτείνετε σε Έλληνες θεατρικούς παραγωγούς;
Λόγω του πολιτικού χαρακτήρα του «Ματαρόα», προβληματιστήκαμε για το αν και σε ποιον από τους Έλληνες θεατρικούς παραγωγούς που δραστηριοποιούνται αυτήν τη στιγμή στην Αθήνα –και διαθέτουν χρήματα για μεγάλες παραγωγές– μπορούσαμε να το προτείνουμε. Σκεφτήκαμε ότι μάλλον δεν θα τους ενδιέφερε ή δεν θα τους συγκινούσε. Εκεί όπου θα είχε τύχη μια τέτοια πρόταση είναι ο χώρος καλλιτεχνών όπως η Ξένια Καλογεροπούλου, ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλου ή ο Δημήτρης Τάρλοου, οι οποίοι δεν θα μπορούσαν να υποστηρίξουν μια τέτοια παραγωγή με ίδια μέσα εξαιτίας της τεράστιας τρύπας που άφησε τα τελευταία χρόνια η ανύπαρκτη πολιτιστική πολιτική του κράτους. Η παράσταση αυτή όμως δεν μπορεί από τη φύση της να λειτουργήσει με τη λογική της βιτρίνας και του «έλα, πούλα τώρα». Ούτε και μας ενδιαφέρει άλλωστε. Ζητήσαμε και από το υπουργείο Πολιτισμού να μας στηρίξει με οποιονδήποτε τρόπο. Και από κει δεν πήραμε απάντηση, ούτε καν αρνητική. Τους μιλήσαμε για την ελληνογαλλική συμμαχία, τους εξηγήσαμε τι σημαίνει το Θέατρο του Ήλιου στην Ευρώπη, συζητήσαμε για τον πολιτισμό ως εξαγώγιμο προϊόν πέραν του τουρισμού, ωστόσο δεν υπήρξε το παραμικρό ενδιαφέρον.
Τι θα ήθελες να πεις στο υπουργείο Πολιτισμού για το θέμα των επιχορηγήσεων;
Δεν μπορώ να κρύψω την απογοήτευσή μου που από το 2010 αποσιωπήθηκε το θέμα των επιχορηγήσεων, οι οποίες εντέλει καταργήθηκαν… Κανένας από τους υπουργούς που έχουν περάσει δεν ανέλαβε την πολιτική ευθύνη. Φυσικά και δεν λέω ότι το κράτος οφείλει να χρηματοδοτεί, και μάλιστα δεδομένα και πάγια, την τρέλα (ή και την αταλαντοσύνη καμιά φορά) του καθενός. Εδώ όμως δεν συζητάμε γι’ αυτήν την περίπτωση. Όλοι αυτοί που έχουν παρελάσει στις διάφορες τελετές παραλαβής και παράδοσης τόσα χρόνια, αμειβόμενοι φυσικά, δεν γνωρίζουν τις επιπτώσεις που έχει αυτή η κατάργηση για έναν πολύ μεγάλο αριθμό επαγγελματιών που δουλεύουν στο θέατρο. Ούτε και φρόντισαν να μάθουν. Διότι δεν τους ενδιαφέρει! Και η αδιαφορία αυτή είναι εγκληματική. Εξυπηρετεί μόνο τους ιδιώτες παραγωγούς, ενώ ταυτόχρονα καταστρέφει πάρα πολύ κόσμο. Γνωρίζει κάποιος άραγε ότι ο μισθός του ηθοποιού σε σούπερ επιτυχημένες εμπορικές παραστάσεις, σε μεγάλα θέατρα, φέτος έφτασε στα € 450; Και μιλάμε φυσικά για το μικρό χρονικό διάστημα που διαρκεί μια παράσταση, δηλαδή ένα με δύο μήνες. Αυτό είναι το άθλιο αποτέλεσμα της κρατικής αδιαφορίας. Μας έριξαν βορά στο λάκκο των λεόντων. Και ας μη μιλήσουμε για τους χορευτές ή τους εικαστικούς. Ντροπή!
Ξεκίνησες την έρευνα για τη συγκεκριμένη παράσταση έχοντας πάρει κάποια υποτροφία;
Όχι, ξεκίνησα τον Σεπτέμβριο του 2012 μόνη μου και φέτος που έχουν προχωρήσει πολύ και η έρευνα και η ιδέα της παράστασης μου έδωσε μια τρίμηνη υποτροφία το Γαλλικό Ινστιτούτο της Γαλλίας και η παρισινή Cité des Arts. Ήταν εμπειρία η παραμονή σε αυτήν. Όπου κι αν απευθύνθηκα κάνοντας την έρευνα για την παράσταση ή ζητώντας υποστήριξη, οι πόρτες άνοιξαν. Ακόμη και ο διευθυντής προσφέρθηκε να βοηθήσει με συστατικές επιστολές. Στην Ελλάδα, από την άλλη, υπάρχει μόνο αναμονή. Όταν το χειμώνα είπαμε να κάνουμε ένα σεμινάριο με την Ελέν εδώ, για να δούμε αν και πώς μπορούμε να συνεργαστούμε, ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος μας παραχώρησε αμέσως το χώρο. Κανείς άλλος δεν το αγκάλιασε το project, όλα τα οργανώσαμε μόνοι μας. Όλο αυτό τρέχει γιατί προσφέρουν όλοι. Και στηρίζεται στους φίλους και στο πείσμα μας. Μιλάμε για άπειρες ώρες εργασίας. Παράλληλα έχει δημιουργηθεί ένα μεγάλο δίκτυο ανθρώπων που προσπαθούν να βοηθήσουν ακόμη κι αν δεν υπάρχουν χρήματα προσφέροντας μας χορηγίες σε είδος, φιλοξενίες κ.λπ. Είναι πολύ συγκινητικό. Αν είχαμε χρήματα η παράσταση θα μπορούσε να είχε ανεβεί νωρίτερα.
Πώς προέκυψε η συνεργασία με την Ελέν Σενκ;
Κάποια στιγμή το υλικό της έρευνας ήταν πλέον άπειρο και χαοτικό. Χρειαζόμασταν κάποιον για να το συντονίσει σκηνικά. Ο Δημήτρης Ντάσκας και η Κυβέλη Καστοριάδη σκέφτηκαν την Ελέν Σενκ, η οποία έχει γαλουχηθεί με τις αρχές του Θεάτρου του Ήλιου. Μας ακούστηκε παράτολμο. Εδώ δεν μας έδωσαν σημασία στην Ελλάδα, θα μας δώσουν στο Θέατρο του Ήλιου; Αλλά μια και το μότο μας ήδη από την αρχική πρόταση ήταν το σύνθημα του Μάη του ’68 «Είμαστε ρεαλιστές, ζητάμε το αδύνατο», αποφασίσαμε να γράψουμε ένα γράμμα προς τη Σενκ και μέσα σε 12 ώρες μας απάντησε: «Τι καταπληκτική πρόταση είναι αυτή, θέλω να σας γνωρίσω!» Συναντηθήκαμε μαζί της ύστερα από κάποιους μήνες, λόγω διαφόρων δυσκολιών και καθυστερήσεων, και μας δήλωσε πως θέλει να το σκηνοθετήσει. Αργότερα συναντήθηκα και με τη Μνουσκίν. Της εξήγησα ότι είμαστε μια μεγάλη ομάδα που δουλεύουμε για έναν κοινό στόχο, περίπου όπως και οι συνεργάτες της στο Θέατρο του Ήλιου, και κάναμε μια πολύ ενδιαφέρουσα πολιτική κουβέντα σε σχέση με το μόνιμο διχασμό που διατρέχει την Ιστορία της χώρας μας και την περίφημη «ελληνική ιδιαιτερότητα». Στο τέλος της είπα: «Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ για όλα αυτά που μας προσφέρετε» κι εκείνη μου απάντησε: «Μα τι λέτε; Εμείς σας ευχαριστούμε που φέρατε στο δικό μας θέατρο αυτήν την καταπληκτική πρόταση». Ήθελα να ουρλιάξω από χαρά εκείνη τη στιγμή, αλλά με κρατούσε η πίκρα ότι αυτήν την αντιμετώπιση δεν την εισέπραξα στη χώρα μου. Αντιθέτως. Ίσως τελικά τα όνειρα πραγματοποιούνται αν δεν έχεις τίποτε άλλο να πιστέψεις για να κρατηθείς.
Στην παράσταση μιλάτε καθόλου για το σήμερα;
Όχι, αποφασίσαμε να μη μιλήσουμε γι’ αυτό, διότι δεν χρειάζεται. Αρκεί να ακούσει ο θεατής το λόγο της Απελευθέρωσης ή τα τηλεγραφήματα του Τσόρτσιλ και του Γεωργίου Παπανδρέου και κάνει μόνος του την αναγωγή. Και σε πολλά επίπεδα μάλιστα. Ορισμένα πράγματα έχουν ανατριχιαστικές ομοιότητες.
Ποια είναι τα μέλη της ομάδας;
Οι ηθοποιοί Ιωάννα Κανελλοπούλου, Παντελής Δεντάκης, Δημήτρης Ντάσκας, Κυβέλη Καστοριάδη, Μαλαματένια Γκότση, Πολύδωρος Βογιατζής, Τατιάνα Πίττα, Γιώργος Στάμος, Ηarold Savary κι εγώ. Φυσικά, η Ελεν Σένκ στη σκηνοθεσία αλλά και ο Νίκος Κυπουργός, η Εύα Μανιδάκη, ο Γιώργος Βαφιάς, ο Δημήτρης Αλεξάκης, ο Στυλιανός Πάγκαλος, ο Vincent Lefevre, η Lesli Thomas και ο Mahmood Sharifi. Την ομάδα συμπληρώνουν και μας στηρίζουν ο Αλκίνοος Ιωαννίδης, ο Τάσος Σακελλαρόπουλος, ο οποίος μας βοηθά στο ιστορικό κομμάτι, και η γλύπτρια Κλειώ Μακρή. Και βέβαια οι πραγματικοί πρωταγωνιστές, η ζωγράφος/συγγραφέας Νέλλη Ανδρικοπούλου και ο κινηματογραφιστής με σπουδαίο έργο στο εξωτερικό (αξίζει να το ψάξετε!) Μάνος Ζαχαρίας, στους οποίους απευθυνόμαστε για όποια απορία έχουμε. Ο Takis Candilis, γιος του Γιώργου Κανδύλη και πρόεδρος της εταιρείας Lagardère Εntertainment, μας προσφέρει την τεχνική υποστήριξη για το οπτικοακουστικό υλικό, η Αλεξάνδρα Μητσοτάκη, διευθύντρια του Centre Culturel Hellénique, έχει αναλάβει μέρος των αεροπορικών εισιτηρίων μας.
Η Μαρία Γράβαρη – Μπάρμπα, διευθύντρια της Fondation Hellénique της Cité Universitaire, φροντίζει για τη φιλοξενία μας τους τέσσερις μήνες που θα βρισκόμαστε στο Παρίσι, σε συνεργασία με το Institute Français Αθήνας και Παρισιού, το Syros Institute και η Ορχήστρα των Κυκλάδων μας φιλοξενούν για τις πρόβες μας στη Σύρο, το Θέατρο του Νέου Κόσμου, η Grecotel, ο καθένας από εμάς και τους φίλους μας φέρνει ό,τι μπορεί, επινοεί λύσεις, ανοίγει το σπίτι του, το θέατρο του, παρέχει υλικά... Για μένα αυτό είναι το μεγάλο πείραμα, το να πιστέψεις σε μια ιδέα. Το να μοιραστούν τόσοι άνθρωποι το ίδιο όνειρο. Τέλος, θεωρώ πολύ τιμητικό το ότι αλληλογραφούμε με τον ακαταπόνητο Εμμανουήλ Κριαρά, επίσης επιβάτη στο πλοίο, στον οποίο οφείλουμε τόσα για την προσφορά του στα ελληνικά γράμματα.
Με ποιον τρόπο πρόκειται να καλύψετε τα επιμέρους έξοδα;
Μέσω του crowdfunding, που πολύ απλά σημαίνει χρηματοδότηση από τον κόσμο. Είναι δύσκολο να βρεις πλέον μεγάλους χορηγούς. Το Θέατρο του Ήλιου μας παραχωρεί για ένα διάστημα τεσσάρων μηνών το θέατρο για τις πρόβες, τον υλικοτεχνικό εξοπλισμό, το ανθρώπινο δυναμικό, μέρος της επικοινωνίας, ενώ μας δίνει και τα έσοδα από τα εισιτήρια. Αυτό δεν γίνεται πουθενά στην Ελλάδα. Σου ζητούν € 200-400 την ημέρα για ενοικίαση του χώρου ή ένα μεγάλο ποσοστό επί των εισπράξεων. Ελπίζουμε το κοινό να μοιραστεί το όραμα αυτής της παράστασης, είτε συμβάλλοντας οικονομικά, είτε μιλώντας για την προσπάθειά μας σε ανθρώπους που μπορεί να ενδιαφέρονται, είτε προωθώντας τη σελίδα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Σε ποιο στάδιο της δημιουργίας βρίσκεστε τώρα;
Ουσιαστικά έχουμε τελειώσει με την πρώτη φάση της παραγωγής και περιμένουμε τα αποτελέσματα. Ξεκινάμε πρόβες στις 25/7 στο Θέατρο του Νέου Κόσμου και στις 5/8 μεταφερόμαστε στη Σύρο, διότι η Ελέν θέλει οπωσδήποτε να δουλέψουμε ένα διάστημα απομονωμένοι από τη ζωή της Αθήνας. Θα μείνουμε σε ένα μοναστήρι που μας παραχωρείται και θα ζήσουμε κάπως κοινοβιακά. Στη συνέχεια θα πάμε στο Παρίσι. Κάποιοι από εμάς θα κάνουμε αυτό το ταξίδι οδικώς, περνώντας από όλες τις πόλεις που πέρασαν οι επιβάτες του «Ματαρόα». Η πρεμιέρα της παράστασης έχει καθοριστεί για τις 19/11 και θα διαρκέσει μέχρι τις 28/12. Αμέσως μετά θα κάνουμε μια περιοδεία με πρώτη στάση την Τουλόν στον γαλλικό Νότο. Ο στόχος μας είναι να πραγματοποιήσουμε ένα συμβολικό ταξίδι επιστροφής του «Ματαρόα»… Με αφετηρία το Παρίσι, η παράσταση θα ταξιδέψει σε Γαλλία, Ελβετία και Ιταλία, για να φτάσει το καλοκαίρι του 2015 στην Ελλάδα και να παρουσιαστεί εδώ μέχρι τα τέλη του χρόνου, οπότε κλείνουν τα 70 χρόνια από την αναχώρηση του θρυλικού πλοίου. Γιατί είναι κοινή μας απόφαση αυτό το «Ματαρόα» να επιστρέψει και μην ξενιτευτεί για άλλη μία φορά. Θέλουμε να μας επιτραπεί να ονειρευόμαστε στη χώρα μας.
Το link για το crowdfunding είναι το www.indiegogo.com/projects/mataroa-la-memoire-trouee
