Η Αιγύπτια sound artist και "ηχητική γλύπτρια" Yara Mekawei μετατρέπει τον ήχο σε αρχιτεκτονική εμπειρία και την ακρόαση σε πράξη αντίστασης. Στην περφόρμανς El-Qibla, που παρουσιάζεται στο φεστιβάλ Noizy Words (Ινστιτούτο Γκαίτε, 15/10), συνυφαίνει προσωπικά, πολιτικά και πνευματικά νήματα, αντλώντας υλικό από τα αιγυπτιακά σύνορα με την Παλαιστίνη, τη Λιβύη και το Σουδάν.
Διαβάστε Επίσης
Η δουλειά της, επηρεασμένη από τη σουφική φιλοσοφία και το Βιβλίο των Νεκρών, εξερευνά την τρυφερότητα ως τόπο καταφυγίου αλλά και αντίστασης μέσα σε συνθήκες απώλειας και εκτοπισμού. Μιλήσαμε μαζί της για την ηθική της ακρόασης, τον ήχο ως αρχιτεκτονική του ανήκειν και τη διαρκή διαπραγμάτευση ανάμεσα στην ανθρώπινη φωνή και τη μηχανή.
Η περφόρμανς σου El-Qibla, που παρουσιάστηκε στο Noizy Words, συνδέει προσωπικές, πολιτικές και ηχητικές αφηγήσεις. Πώς ξεκίνησε αυτό το πρότζεκτ και τι σε οδήγησε να διερευνήσεις την τρυφερότητα ως τόπο καταφυγίου αλλά και αντίστασης;
Η γένεση του El-Qibla είναι πολυεπίπεδη, όπως και η ίδια η πόλη του Καΐρου. Ξεκίνησε από μια προσωπική δυσαρμονία. Ως γυναίκα που ανήκει στη σουφική παράδοση, η φωνή μου –ιδίως όταν αγγίζει ιερά κείμενα– γίνεται πεδίο σύγκρουσης· είναι ταυτόχρονα προσωπικό καταφύγιο και πράξη αντίστασης μέσα σε ένα πλαίσιο που προσπαθεί να τη ρυθμίσει. Αυτός ο εσωτερικός αγώνας έγινε ο φακός μέσα από τον οποίο παρατήρησα τα ευρύτερα, εξωτερικά σύνορα της Αιγύπτου. Μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Παλαιστίνη τον Οκτώβριο του 2023, ένιωσα την ανάγκη να βρεθώ σε αυτά τα οριακά σημεία – στα σύνορα με την Παλαιστίνη, το Σουδάν και τη Λιβύη.
Εκεί είδα ανθρώπους να αναζητούν τρυφερότητα, ασφάλεια, αίσθηση του ανήκειν· σε μια χώρα που προσφέρει φυσικό καταφύγιο, αλλά όχι πάντα πραγματική παρηγοριά. Σε αυτά τα μέρη, η τρυφερότητα –για την οικογένεια, τον Θεό, την κοινότητα– είναι ό,τι απομένει. Είναι το καταφύγιο που κρατά τον άνθρωπο σώφρονα· όμως η ίδια η πράξη του να την κρατήσεις, να τραγουδήσεις ή να προσευχηθείς όταν έχεις χάσει τα πάντα, είναι μια βαθιά μορφή αντίστασης. Το El-Qibla είναι η απόπειρά μου να χαρτογραφήσω ηχητικά αυτή την εύθραυστη ισορροπία.
Συχνά εργάζεσαι με ηχογραφήσεις πεδίου από ζώνες συνόρων και εκτοπισμένες κοινότητες. Τι σημαίνει "ακρόαση" σε αυτούς τους εύθραυστους χώρους;
Εκεί, η ακρόαση δεν είναι καλλιτεχνική πράξη· είναι πρώτα απ’ όλα ηθική. Σημαίνει παρουσία και σεβασμό. Δεν είμαι δημοσιογράφος και οι συνομιλίες δεν μπορούν να είναι "κανονικές". Οι άνθρωποι είναι τραυματισμένοι, δεν εμπιστεύονται μια άγνωστη με καϊρινή προφορά. Έτσι, η ακρόασή μου είναι σιωπηλή.
Κρύβω το μικρόφωνο και απορροφώ τον χώρο. Ακούω τα διαστήματα ανάμεσα στους ήχους – την ένταση, την εξάντληση, τις φευγαλέες στιγμές ανακούφισης. Είναι μια πράξη μαρτυρίας χωρίς εκμετάλλευση· δεν βρίσκομαι εκεί για να συλλέξω "ενδιαφέροντες" ήχους, αλλά για να κατανοήσω –σε ηχητικό επίπεδο– τι σημαίνει να αιωρείσαι, όταν το έδαφος κάτω από τα πόδια σου, κυριολεκτικά και μεταφορικά, έχει χαθεί.
Το έργο αντλεί ήχους από τα αιγυπτιακά σύνορα με την Παλαιστίνη, τη Λιβύη και το Σουδάν. Πώς μεταφράζεις τέτοιες φορτισμένες γεωπολιτικές πραγματικότητες σε ήχο, χωρίς να τις μετατρέπεις σε απλή αναπαράσταση;
Δεν με ενδιαφέρει η αναπαράσταση ή το ντοκουμέντο. Η γεωπολιτική πραγματικότητα είναι το πλαίσιο, όχι το περιεχόμενο του ήχου. Η διαδικασία μου αφορά τη μεταμόρφωση, όχι την αναπαραγωγή. Παίρνω τις ακατέργαστες ηχογραφήσεις –τον άνεμο στα σύνορα, τα ψιθυρίσματα σε έναν καταυλισμό, το τριζόνισμα μιας φωτιάς τη νύχτα– και τις επεξεργάζομαι, τις σμιλεύω.
Τις στρώνω, τις τεντώνω, ώσπου να γίνουν κάτι νέο: μια συναισθηματική υφή, μια ανάμνηση ενός αισθήματος, όχι αναφορά σε ένα γεγονός. Η ένταση δεν βρίσκεται στην αναγνώριση του ήχου ως "ήχου από το Σουδάν", αλλά στο βάρος, την πυκνότητα, τον ρυθμό της επισφάλειας που φέρει. Ο ήχος γίνεται υλικό δόμησης, όχι εικόνα προς επίδειξη.
Στο έργο σου, ο ήχος λειτουργεί ως αφήγηση αλλά και ως αρχιτεκτονική. Πώς συνδέεις το ηχητικό με το χωρικό;
Η έρευνά μου πάνω στην αρχιτεκτονική του Καΐρου είναι καθοριστική. Ανέπτυξα μια πρακτική που αποκαλώ "in-and-out recording”, λόγω της πορώδους φύσης των κτιρίων μας. Το μπετόν, επηρεασμένο από τον σοβιετικό λειτουργισμό, επιτρέπει τη συνεχή διαρροή ήχων ανάμεσα στο μέσα και το έξω. Δεν είναι μόνο φυσικό φαινόμενο· είναι κοινωνικό. Η αρχιτεκτονική διαμορφώνει το ηχητικό περιβάλλον, το οποίο με τη σειρά του διαμορφώνει τη συμπεριφορά της κοινότητας.
Στο έργο μου, χρησιμοποιώ ηχεία και μηχανισμούς ως αρχιτεκτονικά στοιχεία. Δεν χτίζω τοίχους· χτίζω ηχητικούς χώρους. Οι χαμηλές συχνότητες είναι τα θεμέλια, οι υψηλές είναι το φως ή η ένταση, και η χωρική κίνηση δημιουργεί διαδρόμους και ανοίγματα. Η σύνθεση είναι το σχέδιο μιας αόρατης, καθηλωτικής αρχιτεκτονικής που ο ακροατής κατοικεί.
Η πρακτική σου αναφέρεται συχνά στη σουφική φιλοσοφία και στο Βιβλίο των Νεκρών. Πώς αυτά τα αρχαία πνευματικά πλαίσια επηρεάζουν τη σύγχρονη ηχητική σου τέχνη;
Αυτά τα κείμενα είναι από τις παλαιότερες ανθρώπινες προσπάθειες κατανόησης της μετάβασης, του ταξιδιού και του αόρατου. Η σουφική παράδοση είναι για μένα φιλοσοφία ρυθμού και ειλικρίνειας. Οι ρυθμικές δομές της ποίησης –τα μέτρα, οι επαναλήψεις– επηρεάζουν άμεσα τη σύνθεσή μου. Είναι μια μαθηματική αλλά και βαθιά πνευματική προσέγγιση που οδηγεί σε έκσταση, σε στοχασμό. Το Βιβλίο των Νεκρών είναι οδηγός για ένα ταξίδι στο άγνωστο· οι άνθρωποι που ηχογραφώ στα σύνορα βιώνουν ένα ανάλογο πέρασμα. Ανακαλώντας αυτά τα αρχαία πλαίσια, συνδέω τις σύγχρονες αγωνίες επιβίωσης και νοήματος με μια διαχρονική ανθρώπινη συνθήκη.
Έχεις χαρακτηρίσει τον εαυτό σου "ηχητική γλύπτρια". Τι σημαίνει αυτό και πώς "σμιλεύει" κανείς τον ήχο;
Το να σμιλεύεις με ήχο σημαίνει να τον αντιμετωπίζεις ως υλικό με φυσική υπόσταση. Ένας γλύπτης έχει μάρμαρο ή μέταλλο· εγώ έχω συχνότητες, υφές, ρυθμούς. Το σμίλεμά μου γίνεται μέσα από την ακρόαση και τη χωρική τοποθέτηση του ήχου. Αφαιρώ συχνότητες για να αποκαλύψω άλλες· χτίζω στρώματα ηχογραφήσεων για να δημιουργήσω πυκνότητα και βάρος. Δεν κατασκευάζω απλώς μουσική, αλλά μια εμπειρία για τον ακροατή, ώστε να κινείται μέσα της, να περιβάλλεται απ’ αυτήν.
Στο El-Qibla, η ακρόαση λειτουργεί ως τρόπος διαπραγμάτευσης ταυτότητας και ανήκειν. Θεωρείς ότι η ίδια η ακρόαση είναι πολιτική πράξη;
Αναμφίβολα. Σε έναν κόσμο κατακλυσμένο από εικόνες που στοχεύουν να χειραγωγήσουν, το να κλείνεις τα μάτια και να ακούς πραγματικά είναι ριζοσπαστική πράξη. Είναι απομάκρυνση από το θέαμα και στροφή προς την οικειότητα. Για μένα, ως γυναίκα της οποίας η φωνή συχνά περιορίζεται, το να καλώ το κοινό να ακούσει τις συνθέσεις μου είναι ήδη πολιτική πράξη. Και για τον ακροατή, το να αφουγκράζεται τους ήχους των συνόρων είναι πράξη συμμετοχής· δεν καταναλώνει μια εικόνα του πρόσφυγα, αλλά βυθίζεται σε ένα ηχητικό περιβάλλον που προκαλεί μια άλλη μορφή ενσυναίσθησης – όχι οίκτο, αλλά κοινή εμπειρία ευθραυστότητας.
Η περφόρμανς περιλαμβάνει ζωντανό λόγο, ηχογραφήσεις πεδίου και αλγοριθμική επεξεργασία. Πώς ισορροπείς ανάμεσα στην ανθρώπινη παρουσία και τη μηχανική παρέμβαση;
Η ανθρώπινη παρουσία είναι η ψυχή· η μηχανή είναι το σώμα που της δίνει νέα μορφή. Η ζωντανή φωνή μου, ιδιαίτερα όταν απαγγέλλω ιερά αποσπάσματα, είναι ο ευάλωτος πυρήνας. Οι ηχογραφήσεις φέρουν το αποτύπωμα της πραγματικής εμπειρίας. Η αλγοριθμική επεξεργασία είναι ο τρόπος με τον οποίο μεταβολίζω αυτά τα στοιχεία – επεκτείνω μια ανάσα σε ατμόσφαιρα, μετατρέπω βήματα σε ρυθμικό μοτίβο. Η μηχανή δεν κυριαρχεί· λειτουργεί ως προέκταση του ανθρώπινου, ως διάλογος που κάνει το προσωπικό καθολικό.
Το φεστιβάλ Noizy Words εξερευνά τον θόρυβο ως καλλιτεχνική, πολιτική και ποιητική πρακτική. Τι σημαίνει για σένα ο "θόρυβος" σε ηχητικό και κοινωνικό επίπεδο;
Στο Κάιρο, ο θόρυβος είναι το ίδιο το ύφασμα της ζωής. Δεν είναι κάτι διακριτό από το σήμα· είναι το ίδιο το σήμα. Βρίσκω ομορφιά και ρυθμό σε ό,τι άλλοι αποκαλούν χάος – στις φωνές των μικροπωλητών, στα παράλληλα ηχοτοπία των διαμερισμάτων. Κοινωνικά, ο θόρυβος είναι η φωνή των περιθωριοποιημένων, ο ήχος που οι ισχυροί προσπαθούν να φιμώσουν. Μια απαγορευμένη φωνή είναι πολιτικός θόρυβος. Ένα σύνθημα διαμαρτυρίας είναι ποιητικός θόρυβος. Να δουλεύεις με θόρυβο σημαίνει να αναγνωρίζεις και να τιμάς αυτές τις απείθαρχες, σύνθετες, ζωντανές ηχητικές πραγματικότητες· να αρνείσαι τη σιωπή και την απλοποίηση.
Τι διερευνάς αυτή την περίοδο στην καλλιτεχνική σου έρευνα; Υπάρχουν νέες κατευθύνσεις ή συνεργασίες στον ορίζοντα;
Συνθέτω ένα νέο έργο βασισμένο στις ρυθμικές δομές της σουφικής ποίησης και στο μεταμορφωτικό ταξίδι του Βιβλίου των Νεκρών. Αυτά τα αρχαία κείμενα λειτουργούν ως χάρτες: οι σουφικοί ρυθμοί καθορίζουν τον παλμό της σύνθεσης, ενώ το Βιβλίο των Νεκρών χαρτογραφεί ένα ηχητικό ταξίδι μέσα από οριακές καταστάσεις. Η έρευνά μου στοχεύει να εκφράσει αυτή τη φιλοσοφία μέσα από τον ήχο – να δημιουργήσει μια εμπειρία ακρόασης που λειτουργεί ως πέρασμα ανάμεσα στην πνευματική αρχαιότητα και το παρόν.
> Δείτε όλες τις συναυλίες της εβδομάδας στον οδηγό μουσικής του "α".
Διαβάστε Επίσης
