Αν το μοναδικό ρεσιτάλ του Ρώσου Ντανιίλ Τρίφονοφ πιστοποίησε τη μεγάλη κλάση του, η παρουσία του -λιγότερο γνωστού στο ευρύ κοινό- Ελβετού Φραντσέσκο Πιεμοντέζι αποτέλεσε, κάπως αναπάντεχα, την καλύτερη στιγμή της συναυλίας της Ορχήστρας Δωματίου της Ευρώπης υπό τον Κωνσταντίνο Καρύδη, που δεν ήρθη στο ύψος των προσδοκιών που είχαν δημιουργηθεί κυρίως λόγω ενός μάλλον ασυνάρτητου προγράμματος.
Στις 19/7, ημερομηνία κατά την οποία το Φεστιβάλ είχε προγραμματίσει -ατυχώς- και την πολυδιαφημισμένη συναυλία του Θεόδωρου Κουρεντζή με το σύνολό του "Ουτοπία" στο Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου, πάρα πολλοί Αθηναίοι και ξένοι επισκέπτες συνέρρευσαν στο ρωμαϊκό κοίλο για το ρεσιτάλ του Τρίφονοφ.
Ο διάσημος Ρώσος σολίστ παρουσίασε το ίδιο πρόγραμμα με αυτό με το οποίο περιοδεύει το τελευταίο διάστημα ανά τον κόσμο, περιλαμβανομένων των σημαντικότερων ευρωπαϊκών φεστιβάλ (πχ. Βερμπιέ, Σάλτσμπουργκ).
Όσο τέλεια προετοιμασμένο κι αν ήταν, το συγκεκριμένο ρεσιτάλ δεν ήταν από τα πλέον προσιτά για το ευρύ κοινό! Η αιτία πρέπει να αναζητηθεί στο πρόγραμμα, και κυρίως στις συνθέσεις του Τσαϊκόφσκι με τις οποίες αυτό άρχισε και ολοκληρώθηκε. Παρότι ο μέγας συνθέτης δεν φημίζεται, ως γνωστόν, για το πιανιστικό του έργο, ο Τρίφονοφ έχει εγκύψει πάνω από αυτό με αγάπη και φροντίδα, όπως αποδεικνύει και η αφιέρωση της επικείμενης δισκογραφικής του κατάθεσης για την Deutsche Grammophon.
Η -ενίοτε αποκαλούμενη 2η- Σονάτα για πιάνο σε ντο δίεση ελάσσονα (έργο 80) είναι στην πραγματικότητα ένα νεανικό έργο, το οποίο όμως δημοσιεύθηκε …μετά θάνατον. Ανεξαρτήτως της ασύλληπτης ποιότητας ήχου, της συγκέντρωσης και της αφηγηματικής άνεσης του σολίστα, που το είχε μελετήσει προφανώς σε βάθος λεπτομέρειας, η ανισότητα της έμπνευσης δύσκολα μπορούσε να αποκρυβεί! Ακολουθώντας εύροα τέμπι και μεγάλες διακυμάνσεις δυναμικής, εστιάζοντας στο καντάμπιλε της γραφής μακράν κάθε υπόνοιας έστω μεγαλοπρέπειας, ο Τρίφονοφ αντιδιέστειλε πολύ όμορφα τα δύο μέρη με την κοινή αγωγική ένδειξη allegro vivo (το πρώτο από τα οποία χρησιμοποίησε ο Τσαϊκόφσκι ως σκέρτσο στην 1η του Συμφωνία), ενώ εντυπωσίασε στο άκρως απαιτητικό πιανιστικά φινάλε. Τι κρίμα που τον ειρμό του -ούτως ή άλλως, δύσκολου- ακροάματος διέκοπτε συνεχώς το επίμονα άκαιρο χειροκρότημα του κοινού!
Η μεταγραφή για πιάνο από το μπαλέτο "Η Ωραία κοιμωμένη" οφείλεται στον διάσημο πιανίστα Μιχαήλ Πλετνιόφ, που συνάρθρωσε/διασκεύασε το 1978 11 μέρη του σε μία σουίτα κοντσέρτου στη μεγάλη ρομαντική παράδοση. Είναι προφανές ότι ο μοναδικός ενορχηστρωτικός πλούτος του μπαλέτου δεν είναι διόλου απλό να αποδοθεί μόνο από το πιάνο, ανεξαρτήτως των δεξιοτεχνικών και εκφραστικών ικανοτήτων του μεταγραφέα! Εκμεταλλευόμενος ένα παίξιμο αέναης κινητικότητας και μεγάλης πλαστικότητας φραστικής, αξιοποιώντας και πάλι ρευστές ταχύτητες και έναν αξιοθαύμαστο έλεγχο της δυναμικής, ο Τρίφονοφ πρόβαλε με θεατρικότητα και αδιανόητες ηχητικές εκλεπτύνσεις τα διάφορα χορευτικά θέματα και τις μεταπτώσεις διαθέσεών τους. Η επιτυχία της ερμηνείας έγκειτο τόσο στο συνδυασμό μπραβούρας, έκφρασης και αφήγησης, όσο και στο ότι το έργο δεν αποδόθηκε σε μία "συμφωνική" λογική, αλλά με σεβασμό της χορευτικής διάστασης και του χιούμορ του πρωτοτύπου (αλλά και της μεταγραφής).
Τις κορυφαίες στιγμές του ρεσιτάλ αποτέλεσαν τα δύο ενδιάμεσα έργα, και δη η ανθολογία 6 Βαλς του Σοπέν, πηγή σπάνιας απόλαυσης. Η πολυτέλεια και οι δεκάδες αποχρώσεις του ήχου, η εκπληκτική δακτυλική ευελιξία και ένα παίξιμο αβίαστης ποιητικότητας, ανεπαίσθητου ρουμπάτο και ποιοτήτων μελωδικού μπελ-κάντο δικαίωσαν μοναδικά λικνιστικό βηματισμό και δραματουργία αυτών των μικρών κομψοτεχνημάτων. Οι ωραίες εναλλαγές μείζονος και ελάσσονος τονικότητας νοηματοδοτήθηκαν έξοχα με την αντίστιξη μεταξύ της λάμψης του 1ου Βαλς του έργου 64 και της μελαγχολίας του συγκλονιστικής αφηγηματικής ευφράδειας 2ου Βαλς του έργου 32, αμφότερα καταθέσεις ανεπιτήδευτης ευαισθησίας και ατόφιας συναισθηματικής ειλικρίνειας!
Το δεύτερο μέρος του προγράμματος είχε ξεκινήσει με μία συγκλονιστική ερμηνεία της μοναδικής "Σονάτας για πιάνο" του Μπάρμπερ (ενός από τα αριστουργήματα της πιανιστικής φιλολογίας του 20ού αιώνα), που πρόδιδε εκπληκτική κατανόηση της αινιγματικής, πολυαναφορικής -από Σούμαν μέχρι τζαζ- δραματουργίας της. Η (δεξιο)τεχνική άνεση του 34χρονου σολίστ (τι γλαφυρή απόδοση αρμονιών και διαφωνιών!) υπήρξε τόσο απαστράπτουσα που στην ουσία υπηρετούσε την έκφραση. Αφ’υψηλού μικροεποπτεία των τεσσάρων μερών, ρυθμική σβελτάδα συνδυασμένη με κομψότητα (στο ροντό) και μελαγχολικό λυρισμό (στο adagio mesto), νότες απίστευτης καθαρότητας ακόμη και στις πιο γρήγορες φράσεις (όπως αυτές της δυσκολότατης καταληκτικής φούγκας) οριοθέτησαν μια εκτέλεση ασύλληπτου ειρμού.
Παρά την ιδιαιτερότητα του προγράμματος, οι εντυπωσιακές ερμηνείες του Τρίφονοφ καθήλωσαν το κοινό, το οποίο, αψηφώντας τον καύσωνα, τον επανέφερε αλλεπάλληλα στη σκηνή, για να ανταμειφθεί με …4 εκτός προγράμματος σύντομα κομμάτια, δύο χορευτικά του Δομινικανού Μπουλούμπα Λάντεστοϋ, τα "Όνειρα γλυκά" (από τη συλλογή "Άλμπουμ για παιδιά") του Τσαϊκόφσκι και τον "Επίλογο" (από τη 12η "Παραλλαγή πάνω σ’ένα θέμα του Σοπέν") του Μομπόου.
Το πιάνο υπήρξε ο πρωταγωνιστής και στη συναυλία που είχε δώσει λίγες ημέρες νωρίτερα (10/7) η Ορχήστρα Δωματίου της Ευρώπης υπό τη διεύθυνση του διεθνώς διακεκριμένου αρχιμουσικού Κωσταντίνου Καρύδη.
Ένα χρόνο μετά την εμφάνισή τους στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (τον Απρίλιο του 2024) οι ίδιοι συντελεστές παρουσίασαν ένα εξίσου ιδιότυπο πρόγραμμα, το οποίο πρόβαλε μεν ενδιαφέρον αλλά και ελάχιστα συνεκτικό! Σε αυτό γειτνίασαν 4 ετερόκλητα έργα, δύο συνθέσεις του ρομαντισμού (ένα κοντσέρτο για πιάνο και μία συμφωνία) με δύο έργα με ελληνική θεματική και μόνο κοινό σημείο αναφοράς τον …Οιδίποδα!
Αρχικά ακούσθηκε το συμφωνικό ποίημα του Περικλή Κούκου "Ω φως αφεγγές! – Ωδή στον Οιδίποδα", ανάθεση της Ορχήστρας και του Φεστιβάλ Αθηνών, που αφιερώθηκε στον αρχιμουσικό, μέντορα του οποίου αποτελεί ο καταξιωμένος Έλληνας συνθέτης. Το έργο άντλησε πολλά μελωδικά στοιχεία από τη μουσική του Κούκου για τον "Οιδίποδα επί Κολωνώ" που είχε παρουσιασθεί προ 20ετίας στην Επίδαυρο από το "Αμφιθέατρο" του Σπύρου Ευαγγελάτου. Εξελισσόμενο αντίστροφα από την τραγωδία του Σοφοκλή, σε μια διαδρομή από το φως προς το σκοτάδι, ξεχώρισε για την ποιότητα της νεο-ρομαντικού ιδιώματος γραφής, την άρτια συνάρθρωση μελωδικών/λυρικών και ρυθμικών στοιχείων, την ευφάνταστη αξιοποίηση των δυναμικών. Η προσεγμένη ενορχήστρωση, που συνδύαζε υποβλητικά έγχορδα, ωραίο σόλο όμποε, ατμοσφαιρικά κρουστά και πιάνο (ενίοτε προετοιμασμένο), αποδόθηκε θαυμάσια από μία από τις κορυφαίες στην Ευρώπη ορχήστρες δωματίου. Τα ενταγμένα προς το τέλος του έργου φωνητικά μέρη, αρχικά ένα μελωδικό αριόζο και εν συνεχεία ένα κομμάτι δραματικής εξαγγελίας, ερμήνευσε με θεατρικότητα ο βαρύτονος Τάσης Χριστογιαννόπουλος.
Ακολούθησε μία από κάθε άποψη εξαιρετική ερμηνεία του 2ου Κοντσέρτου για πιάνο του Λιστ με σολίστ τον (Ιταλο)Ελβετό Φραντσέσκο Πιεμοντέζι. Με στέρεη δεξιοτεχνία αλλά χωρίς καμία διάθεση επίδειξης, ο 42χρονος πιανίστας χειρίσθηκε το πληθωρικό μελωδικό υλικό με οικονομία και κυρίως με έκδηλη ευγένεια έκφρασης. Ανέδειξε πειστικά και με θαυμαστή ισορροπία τα εδάφια δράσης (με τις αλλεπάλληλες μεταμορφώσεις και μετεξελίξεις του θεματικού υλικού) και τις νησίδες λυρικού αναστοχασμού καθώς επίσης και τις μεταξύ τους μεταπτώσεις. Ο στιβαρός, μεγάλος αλλά καλλιεργημένος και ρευστός ήχος του επέτρεψε να ηγείται αδιαπραγμάτευτα σε κάθε στιγμή της εκτέλεσης. Βέβαια, σε ένα έργο χαρακτηριστικό του είδους του "συμφωνικού κοντσέρτου", το πιάνο βρισκόταν διαρκώς σε αψεγάδιαστο δέσιμο και αγαστή συνοδοιπορία με την σβέλτη ορχήστρα (ωραίος διάλογος με το σόλο τσέλο της Γκουλντ), από την οποία ο Κων/νος Καρύδης άντλησε μίαν ακριβή και ευπρόσδεκτα νηφάλια συναισθηματική συνοδεία, χωρίς ρομαντικές μεγαλοστομίες. Το θυελλώδες εμβατηριακό καταληκτικό μέρος με τον σαρωτικό ωστικό παλμό και το ντράιβ της εκτέλεσης εντυπωσίασε το πολυάριθμο κοινό! Αποφορτίζοντας την ατμόσφαιρα, ο Πιεμοντέζι χάρισε με μεγάλη μουσικότητα εκτός προγράμματος το στοχαστικό κοράλ "Wachet auf, ruft uns die Stimme" ("Ξυπνήστε, μας καλεί η φωνή") BWV 645 του Γ.Σ. Μπαχ στη μεταγραφή του Βίλχελμ Κεμπφ.
Το δεύτερο μέρος της βραδιάς ξεκίνησε και πάλι με μία αναφορά στον Οιδίποδα, καθώς ακούσθηκε το ολιγόλεπτο φωνητικό κομμάτι "Music for a while" του Πέρσελ, το οποίο ήταν γραμμένο αρχικά ως μέρος της σκηνικής μουσικής για μια αγγλική μετάφραση (από τους Ντράιντεν/Λη) του Σοφόκλειου "Οιδίποδα" σε επεξεργασία -για βαρύτονο και πιάνο- από τον Μπρίττεν. Αποδιδόμενο συνήθως από κόντρα-τενόρο, ερμηνεύθηκε εν προκειμένω, με ωραία έκφραση και λιτό συναίσθημα, από τον βαρύτονο Τάση Χριστογιαννόπουλο και την πιανίστα Σοφία Ταμβακοπούλου από το βάθος και τα πλάγια της σκηνής, κάτι που είχε σαν αποτέλεσμα η ερμηνεία να στερηθεί του αντικτύπου που θα είχε σε κλειστό χώρο.
Η αναφορά του κομματιού στον παρηγορητικό ρόλο της μουσικής μπορεί να αναφερόταν στις έγνοιες του Οιδίποδα, αλλά ίσως και σε αυτές του ήρωα του επόμενου και τελευταίου έργου της συναυλίας, κάτι που πιθανόν δικαιολογούσε και την πρόθεση να λειτουργήσει -χωρίς διακοπή- ως γέφυρα στην περίφημη "Φανταστική συμφωνία" του Μπερλιόζ.
Αν αυτή ακυρώθηκε από το χειροκρότημα του κοινού, πολύ περισσότερο αιφνιδίασε η προσφερθείσα εκτέλεση του μείζονος ρομαντικού αριστουργήματος που ακολούθησε!
Αφενός, τα πολύ αργά τέμπι με τις απότομες εξάρσεις και η εμμονή στη λεπτομέρεια του 51χρονου Έλληνα αρχιμουσικού διέρρηξαν την αμεσότητα, τη συνοχή και τον "οργανικό" χαρακτήρα της αφήγησης, δημιουργώντας συνεχώς μιαν αίσθηση επιτήδευσης, που ελάχιστα ταιριάζει στο συγκεκριμένο έργο, και δη στα δύο τελευταία μέρη, την εμβατηριακή "Πορεία στο ικρίωμα" και το καταληκτικό, δαιμονικό/απειλητικό "Όνειρο οργιαστικής νύχτας". Αντί των συναισθηματικών διακυμάνσεων ενός ιδιότυπου σύμπαντος που κινείται μεταξύ ρεαλισμού και παραίσθησης, εισέπραττε κανείς μιαν "εγκεφαλική" προσέγγιση και μιαν αίσθηση αυστηρού υπολογισμού (σπάνια ζωντάνεψαν με γλαφυρότητα οι ατμόσφαιρες των τριών πρώτων ταμπλώ!), που επεδίωκε απλώς να ακούγονται με ευκρίνεια "όλες" οι ορχηστρικές "φωνές" ή τα διάφορα ηχητικά "εφέ".
Αφετέρου, παρά την ποιότητα και την εμπειρία του καταξιωμένου συνόλου, ο ήχος των εγχόρδων πρόβαλε συστηματικά ξηρός, ιδίως στην άχαρη ακουστική του Ηρωδείου, ενώ και οι επιδόσεις των πνευστών -ξύλινων και χάλκινων- απείχαν μακράν του να ηχούν ανεπίληπτες και εμπνευσμένες, κάτι αναγκαίο σε ένα έργο με πρωτόγνωρη για την εποχή του (1830) ενορχήστρωση και ευφάνταστη, ιδιαίτερα "θεατρική" χρήση ασυνήθιστων οργάνων. Πλην των θαυμάσιων σόλι κλαρινέτου (στο γ’ μέρος) και φαγκότου (στο δ’), τα ολισθήματα του αγγλικού κόρνου στο τέλος της "βουκολικής" σκηνής ή ακόμη του κλαρινέτου και των χάλκινων στο φινάλε δεν πέρασαν απαρατήρητα!
Αναπόδραστα, η εν γένει ορχηστρική εγρήγορση δεν ήταν αρκετή για να κρατήσει το ενδιαφέρον πολλώ δε μάλλον την εκφραστικότητα της συμφωνικής αφήγησης…
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Στιγμιότυπο από το ρεσιτάλ του Ρώσου πιανίστα Ντανιίλ Τρίφονοφ στο πλαίσιο του φετινού Φεστιβάλ Αθηνών (Ηρώδειο, 19/7) © Έλλη Πουπουλίδου
