Την αδιαπραγμάτευτα ηγετική θέση των Κρατικών Ορχηστρών Αθηνών και Θεσσαλονίκης στα μουσικά πράγματα της χώρας επιβεβαίωσαν δύο πρόσφατες συναυλίες τους με έργα Ρώσων συνθετών. Σε αμφότερες, πέρα από τις υψηλότατες ορχηστρικές επιδόσεις, το ενδιαφέρον κέντρισε η πρώτη ελληνική εμφάνιση δύο εκ των πλέον ταλαντούχων και ταχύτατα ανερχόμενων διεθνώς πιανιστών της νέας γενιάς.
Τις προάλλες (16/5), η ΚΟΑ υποδέχθηκε στην κατάμεστη "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" τον Ρώσο πιανίστα Πάβελ Κολέσνικοφ, που ερμήνευσε και τα δύο κοντσέρτα για πιάνο του Σοστακόβιτς, τα 50 χρόνια από το θάνατο του οποίου τιμώνται φέτος. Αν είναι σπάνιο (αλλά όχι αφύσικο λόγω της σχετικά σύντομης διάρκειάς τους) να ακούμε και τα δύο αυτά κοντσέρτα να παίζονται μαζί, είναι αξιοσημείωτο ότι το πρώτο και δημοφιλέστερο από αυτά είχε να παιχθεί πολλά χρόνια στην Αθήνα!
Έξοχο δείγμα νεοκλασικιστικής αισθητικής αλλά με αρκετές μοντερνιστικές πινελιές, το "Κοντσέρτο για πιάνο, τρομπέτα και ορχήστρα εγχόρδων αρ. 1" είναι γραμμένο σε ύφος αρκετά απλό και διαπνέεται γενικά από μία ανάλαφρη και πνευματώδη διάθεση. Αυτήν ανέδειξε εξαιρετικά ο Ρώσος σολίστ, αξιοποιώντας στο εναρκτήριο χαρίεν allegretto ένα μηχανιστικό, δακτυλικής τελειότητας παίξιμο, κάνοντας το μελαγχολικό moderato να ηχεί σαν μια τρυφερή εκμυστήρευση που χρωμάτιζαν ενίοτε πιο δραματικές χειρονομίες, προβάλλοντας γλαφυρά την πολυφωνία του αργού τρίτου μέρους/γέφυρας, δικαιώνοντας με παίξιμο μοναδικής σβελτάδας και κινητικότητας το πραγματικά παιχνιδιάρικο φινάλε! Πολύτιμες ψηφίδες του εκφραστικού του οπλοστασίου αποτέλεσαν η ομορφιά του ήχου, η ρευστότητα ταχυτήτων και δυναμικών, η πλαστικότητα φραστικής και η στέρεη τεχνική (στη σύντομη καντέντσα του τελευταίου μέρους).
Ισόκυροι συνοδοιπόροι στάθηκαν πλάι του αφενός ο κορυφαίος τρομπετίστας της ΚΟΑ Γιάννης Καραμπέτσος, με τις υποδειγματικής ηχητικής ορθοτονίας και πληρότητας σολιστικές του παρεμβάσεις, αφετέρου τα σβέλτα, μαλακά έγχορδα του συνόλου υπό τη διεύθυνση του Βασίλη Χριστόπουλου. Ο αρχιμουσικός φώτισε με τη γνωστή του ακρίβεια και σαφήνεια την πληθώρα θεματικών παραπομπών σε διαφορετικών εποχών έργα, που καθιστούν το συγκεκριμένο κοντσέρτο ένα ιδιότυπο μουσικό "κολλάζ"! Περισσότερες αιχμές από όλους τους συντελεστές θα δικαίωναν, ίσως, εντελέστερα την κυρίαρχα γκροτέσκα διάθεσή του…
Ανεπιφύλακτη απόλαυση χάρισε στη συνέχεια η εκτέλεση του 2ου Κοντσέρτου, έργου αισιόδοξου, φωτεινού, με έντονη νεανική φρεσκάδα και δομική απλότητα, που ο συνθέτης έγραψε μετά από σχεδόν…25 χρόνια για τον γιο του Μαξίμ, προκειμένου αυτός να γίνει δεκτός ως σπουδαστής στο Ωδείο της Μόσχας.
Ο 36χρονος σολίστ (με την ιδιαίτερη φυσιογνωμική …ομοιότητα προσώπου με τον συνθέτη!) εντυπωσίασε με την κρυστάλλινη άρθρωση, τη ρυθμική ακρίβεια και το δυναμισμό με τα οποία απέδωσε τα δύο ακραία γρήγορα μέρη με το δεσπόζον εμβατηριακό στοιχείο αλλά και με την τρυφερή, άκρως ποιητική προσέγγιση του νοσταλγικού, υστερορομαντικής διάθεσης ενδιάμεσου andante. H πλαστικότητα στη χρήση της δυναμικής και η δεξιοτεχνική του άνεση (π.χ. στην καντέντσα του εναρκτήριου allegro ή στις σφυροκοπηματικές οκτάβες και κλίμακες του φινάλε) συνδυάσθηκε με εκπληκτική αίσθηση της δραματουργίας (και του …χιούμορ της παρτιτούρας) και αέρινη ευφράδεια αφήγησης. Ιδιαίτερα ευχαρίστησε και ο συντονισμός αλλά και ο διάλογος με μια ορχήστρα με διαυγή έγχορδα και σβέλτα ανακλαστικά, που απέδιδε με τη δέουσα αιχμηρότητα την κατά τόπους μηχανιστική γραφή…
Μετά από την αποθέωση από το κοινό, ο Κολέσνικοφ προσέφερε εκτός προγράμματος μια ερμηνεία όλο μουσικότητα και χάρη της 3ης από τις "Μουσικές στιγμές" του έργου 94 (D. 780) του Σούμπερτ.
Ολόκληρο το δεύτερο μέρος κάλυψε μία εξαιρετική εκτέλεση των "Εικόνων από μια έκθεση" του Μούσσοργκσκυ στην πιο γνωστή και πετυχημένη από τις ενορχηστρώσεις του, αυτήν του Ραβέλ. Το συγκεκριμένο έργο προσφέρεται όσο ελάχιστα για την εκτίμηση των ικανοτήτων ορχήστρας και αρχιμουσικού. Σχεδόν 14 χρόνια πέρασαν από τότε που ο Χριστόπουλος διορίσθηκε διευθυντής της ΚΟΑ. Όσο κι αν η -οπωσδήποτε θετική- θητεία του ως επικεφαλής του συνόλου διεκόπη απότομα μετά από μόλις μία τριετία, η σημερινή Κρατική είναι μία απείρως καλύτερη ορχήστρα και ο ίδιος ένας πολύ πιο έμπειρος και κυρίως πιο ευέλικτος μαέστρος.
Διευθύνοντας χωρίς παρτιτούρα και με ευπρόσδεκτη αίσθηση του ορχηστρικού legato ο 50χρονος αρχιμουσικός εξασφάλισε μία μεγάλης περιγραφικής ευφράδειας μουσική αφήγηση του δημοφιλούς περιπάτου.
Αξιοποίησε δραματουργικά υποομάδες, όπως τα βιολοντσέλα και οι βιόλες, ενώ άντλησε το καλύτερο από τα εξαιρετικά ξύλινα και χάλκινα πνευστά, όπως την τρομπέτα του Μπαλαμού, το φαγκότο του Λιοδάκη, το άλτο σαξόφωνο του Μαυρομάτη, το τρομπόνι του Θεοδώρου ή ακόμη την τούμπα του Ραράκου. Η ερμηνεία ανέδειξε γλαφυρά ατμόσφαιρες και διαθέσεις κάθε μουσικού πίνακα, μη στερούμενη κατά περίπτωση ούτε της αναγκαίας δραματουργικής έντασης ("Μπύντλο", "Αγορά της Λιμόζ") ούτε του χιούμορ (στα "Κλωσσόπουλα") ούτε και της μεγαλοπρέπειας στην ("Μπάμπα Γιάγκα" ή την "Μεγάλη πύλη του Κιέβου"). Άκρως υποβλητικό/ζοφερό (παρά την μακρόθεν συμπόρευση με …ήχο κινητού τηλεφώνου!) ήχησε το δίπτυχο των "Κατακομβών".
Η θερμότατη υποδοχή του κοινού αντάμειψε δίκαια μία ερμηνεία αδιαμφισβήτητης ποιότητας, που λειτούργησε κάπως και σαν επιστέγασμα μιας μακράς και γόνιμης συμπόρευσης αλλά και αμοιβαίας εξέλιξης αρχιμουσικού και συνόλου…
Το εξαιρετικό της επίπεδο είχε πιστοποιήσει δύο βδομάδες νωρίτερα (2/5) και η Κρατική Ορχήστρα της Θεσσαλονίκης στην πρώτη της μετά το Πάσχα τακτική συναυλία, που δόθηκε στην Αίθουσα Τελετών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, υπό τη διεύθυνση του Βρετανού βασικού αρχιμουσικού της Λήο ΜακΦωλ.
Και εδώ το ενταγμένο στον κύκλο "Μαθητές και δάσκαλοι" πρόγραμμα περιελάμβανε έργα Ρώσων συνθετών.
Η βραδιά άνοιξε με το ολιγόλεπτο "Πένθιμο άσμα" που ο Στραβίνσκυ έγραψε για το θάνατο του δασκάλου του Ρίμσκυ-Κόρσακοφ (το 1908) και εκτελέσθηκε μόλις μία φορά, ένα χρόνο αργότερα, στην Αγία Πετρούπολη. Θεωρούμενο έκτοτε χαμένο, το έργο εντοπίσθηκε το 2015 στη βιβλιοθήκη του Ωδείου της πόλης και παρουσιάσθηκε συναυλιακά το Δεκέμβρη 2016 από την Ορχήστρα του Θεάτρου "Μαριΐνσκυ" υπό τον Γκέργκιεφ.
Η καλογραμμένη και υποβλητική, παραδοσιακού στίγματος σύνθεση ξεχωρίζει για τις διαδοχικές εισόδους όλων των οργάνων της ορχήστρας εν είδει νεκρικής πομπής και υπόκλισης μπροστά στον τάφο του δασκάλου, με το καθένα από αυτά να καταθέτει τη δική του μελωδία ως φόρο τιμής. Η προσεγμένη εκτέλεση ξεχώρισε για το θεατρικό χτίσιμο των θεμάτων και τις πολύ ωραίες κορυφώσεις, επωφελήθηκε δε από τον γεμάτο ήχο των εγχόρδων και τις λαμπερές, "βαγκνερικών" επιρροών συνεισφορές των χάλκινων πνευστών.
Η συνέχεια υπήρξε ακόμα πιο συναρπαστική, κατ’αρχάς λόγω της εκτέλεσης του σπανιότατα παιζόμενου, μοναδικού "Κοντσέρτου για πιάνο" που συνέθεσε ο Ρίμσκυ-Κόρσακοφ, από τον για πρώτη φορά εμφανιζόμενο στην Ελλάδα Τζαν Τσακμούρ. Πιστή στην παράδοσή της να μετακαλεί τους λαμπρότερους μουσικούς από τη Βαλκανική χερσόνησο (και όχι μόνο στο πλαίσιο του χρηματοδοτούμενου από το Υπουργείο Πολιτισμού προγράμματος "Θεσσαλονίκη-Σόφια: Βαλκανική Γέφυρα Πολιτισμού"), η ΚΟΘ προσκάλεσε και τον συναρπαστικό Τούρκο σολίστ, που συγκαταλέγεται σήμερα μεταξύ των κορυφαίων παγκοσμίως εκπροσώπων της νέας γενιάς πιανιστών!
Το "Κοντσέρτο για πιάνο" του Ρίμσκυ-Κόρσακοφ -που, σημειωτέον, έκανε πρεμιέρα με σολίστ τον μέντορα και …δάσκαλό του Μπαλάκιρεφ- αποτελεί μια σχετικά σύντομη (15λεπτης διάρκειας) αλλά εξαιρετικά απαιτητική σύνθεση με έντονες αναφορές στον Λιστ, στην οποία ξεχωρίζει άλλοτε η συμπόρευση και άλλοτε η έντονη αντιπαλότητα του σολίστ με την ορχήστρα. Ο Τσακμούρ διέθετε αναμφίβολα το ιδανικό τεχνικό και εκφραστικό οπλοστάσιο: την ασύλληπτη δεξιοτεχνία (ειδικά στην δύσκολη καντέντσα), τη σπάνια μουσικότητα, την ικανότητα να αναδεικνύει με τον δέοντα παλμό τη συνεχώς μετεξελισσόμενη βασική μελωδία, την οποία επαναλάμβανε συχνά σειρά ορχηστρικών οργάνων (φαγκότο, βιολοντσέλο, κλαρινέτο, φλάουτο). Για τις θαυμάσιες συνολικά εντυπώσεις καθοριστική στάθηκε η σβέλτη και ακριβής ορχηστρική συνοδεία που άντλησε ο αρχιμουσικός.
Στις θερμές επευφημίες του κοινού ο 28χρονος Τσακμούρ αντιχάρισε δύο έξοχα, έντονης συναισθηματικής φόρτισης ανκόρ: το γεμάτο θλίψη απόσπασμα "Μακριά" από την πιανιστική διασκευή από τον Λιστ του κύκλου τραγουδιών "Κύκνειο άσμα" του Σούμπερτ και το θυελλώδες 24ο Πρελούδιο του Σοπέν. Αμφότερα επιβεβαίωσαν την ευφυΐα και την εντυπωσιακή παλέτα ηχοχρωμάτων του, κυρίως όμως το πόσο ρευστά και αβίαστα κυλά το παίξιμό του, το πόσο εκφραστικό ηχεί, όντας μελετημένο και επεξεργασμένο σε βάθος λεπτομέρειας…
Τη συναυλία ολοκλήρωσε η περίφημη "Ιεροτελεστία της άνοιξης" του Στραβίνσκυ, την οποία είχαμε ακούσει πρόσφατα και από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών υπό τη διεύθυνση του Καρυτινού. Παρότι έλαβε χώρα σε μια αίθουσα προβληματικής ηχοχωρητικότητας, παρότι οι -άκρως φερέγγυες- σολιστικές συνεισφορές ξύλινων και χάλκινων πνευστών (εξαιρετικοί οι Βαβάλας, Δημόπουλος, Καλπαξίδης, Κουγιουμτζόγλου, Τσόγιας-Ραζάκοφ, Τσαχτάνης) ήχησαν ίσως λιγότερο λαμπερές από αυτές των ομολόγων τους της ΚΟΑ, η εκτέλεση υπήρξε συνολικά επιτυχέστερη και αυτό πρέπει να πιστωθεί στον ΜακΦωλ. Ο Βρετανός αρχιμουσικός απέφυγε μία "συμφωνική" προσέγγιση του έργου, εστιάζοντας στην εκτύλιξη της αφήγησης με όρους -του πρωτότυπου- χοροδράματος.
Έτσι ειδικά στο πρώτο μέρος ("Η λατρεία της γης") έμφαση δεν δόθηκε μόνο στο ρυθμό αλλά στο όλο χτίσιμο της δραματικής έντασης. Σβέλτες ταχύτητες, φροντισμένες δυναμικές, κυρίως όμως μια σαφής αίσθηση του χρονισμού επέτρεψαν μεγάλη αφηγηματική ρευστότητα μέχρι τα συναρπαστικά κρεσέντι. Στην ακρίβεια και σιγουριά που εξέπεμπε ο μαέστρος ανταποκρίθηκε ένα σύνολο με εγρήγορση και μεγάλη αυτοπεποίθηση, η αιχμηρή φραστική του οποίου αμβλυνόταν ευπρόσδεκτα από μια "μαλακή" ηχητική ταυτότητα (ιδίως στα τόσο συντονισμένα υπό τον Σουσάμογλου έγχορδα). Αλλά και στο δεύτερο μέρος, τη "Θυσία", τα σχετικά αργά τέμπι στο ξεκίνημα αύξησαν την υποβλητικότητα της μουσικής και δημιούργησαν ατμόσφαιρες (αναδεικνύοντας το τόσο κρίσιμο στο έργο μυστήριο), με αποτέλεσμα να γίνεται ακόμη πιο έντονα αισθητός ο αντίκτυπος των αθροιστικά φορτιζόμενων κορυφώσεων. Όλα τα χάλκινα (τρομπέτες, κόρνα και τρομπόνια) υπήρξαν σταθερά και καλλιεπή, ενώ δραματουργικά ενεργά παρέμειναν απ’άκρου σ’άκρο τα τύμπανα (Αφανάσιεφ, Βίττης).
Μια ερμηνεία που ευχαρίστησε ιδιαίτερα και πιστοποίησε όχι μόνο τη μεγάλη φόρμα της ΚΟΘ αλλά και την αδιαμφισβήτητη χημεία με τον εδώ και μια διετία βασικό -και ικανότατο- αρχιμουσικό της!
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Συνοδευόμενος από την ΚΟΑ υπό τον Βασίλη Χριστόπουλο, ο Ρώσος πιανίστας Πάβελ Κολέσνικοφ ερμηνεύει το "Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα αρ. 2" του Σοστακόβιτς ("Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, 16/5) © Μαργαρίτα Νικητάκη
