Η Μαίρη Δαλάκου στη θρυλική «Απανεμιά», ανάμεσα στον Σπύρο Καμπάνη και στον Γιώργο Παπαδάτο
Ακούγοντας τον δίσκο με τα Ακυκλοφόρητα, σκεφτόμουν πόσα πράγματα συνέβησαν στην Ελλάδα κατά την εικοσαετία που καλύπτει η έκδοση. Το ξεκίνημά σας με τον Γιάννη Μαρκόπουλο (1964-1965) γίνεται στα ταραγμένα χρόνια που οδήγησαν στη Χούντα. Κατόπιν, τα "Σατυρικά" με τον Βαγγέλη Πιτσιλαδή βγαίνουν εν μέσω Μεταπολίτευσης (1975), ενώ το ροκ άλμπουμ "Μετά Την Παράσταση" (1985) ήρθε σε περιβάλλον Αλλαγής, που πλέον, όμως, εμφάνιζε ρωγμές, συγκριτικά με την ευφορία του 1981. Έτσι όπως κοιτάτε προς τα πίσω, από το σημερινό μετερίζι, ποιο θα λέγατε ότι ήταν το "απόσταγμα" του 1965, του 1975 και του 1985;
Θεωρώ την περίοδο από το 1964 και μετά –όταν μπήκα ενεργά στο τραγούδι μέσα από τις μπουάτ της Πλάκας– μέχρι και το 1973 περίπου, σαν την πιο ακμάζουσα καλλιτεχνικά, παρότι τα χρόνια ήταν ταραγμένα πολιτικά και οι μέρες που ζούσαμε έμοιαζαν με διαρκή αγώνα. Μέσα σ' αυτόν τον αναβρασμό οι συνθέτες μας δημιουργούσαν παθιασμένα, με μια φλόγα που δεν έσβηνε ποτέ. Μοιραζόντουσαν τα βράδια τους μαζί μας στις μπουάτ, προσφέροντάς μας τις νέες τους συνθέσεις μόλις τις είχαν ολοκληρώσει. Και, πριν καν δισκογραφηθούν, τις βάζαμε στο πρόγραμμά μας, οπότε τις μάθαιναν και οι θαμώνες και οι φίλοι μας, που τραγουδούσαν έπειτα μαζί μας. Ολ' αυτά συνεχίστηκαν ακόμα κι όταν ήρθε η Χούντα, όταν οι ασφαλίτες έκαναν το παν για να μας κλείσουν. Προσπάθησαν με κάθε τρόπο να αμαυρώσουν το περιβάλλον μας, χαρακτηρίζοντάς το τάχα ύποπτο και κακόφημο!
Τότε έπαιξε σημαντικό ρόλο ένας σπουδαίος χρονογράφος της εφημερίδας "Το Βήμα", ο Παύλος Παλαιολόγος. Πήγα και τον βρήκα, του είπα πώς έχει η κατάσταση κι από τότε, άρχισε να επισκέπτεται τις μπουάτ μία προς μία, μαζί μ' έναν φωτορεπόρτερ! Αφιέρωσε στις μπουάτ όλα του τα χρονογραφήματα στην πρώτη σελίδα του "Βήματος", για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Έτσι, το 1968 ήρθε φορητό συνεργείο από την εταιρία μου και ηχογραφήσαμε ζωντανά το πρόγραμμά μου στην "Απανεμιά", για το ομότιτλο βινύλιο.
Το 1975 είχαν ήδη αλλάξει πολλά… Στα καλλιτεχνικά πράγματα, φάνηκε ο αρνητικός ρόλος που έπαιξε η λογοκρισία. Στο ραδιόφωνο μπήκε η playlist, που οριζόταν από τη δισκογραφική εταιρεία, αλλάζοντας το τοπίο. Κι από τη μουσική μου γενιά σκόρπισε ο καθένας προς άλλη κατεύθυνση ή κόλλησε στο ίδιο ακριβώς σημείο. Το 1980 με βρήκε μια πρόταση που έμελλε να μου ανοίξει μια διαφορετική δημιουργική οδό: τη διδασκαλία τραγουδιού σε ωδεία και σε θεατρικές ομάδες. Έγραψα μουσικοθεατρικά έργα για τους μαθητές μου και χαρήκαμε πολλές παραστάσεις, ενώ, παράλληλα, δώσαμε και συναυλίες σε μουσικές σκηνές, με δική μου μπάντα. Όσο για το 1985, τότε καταγράφηκε η τελευταία μου δισκογραφική σχέση με τις πολυεθνικές εταιρίες!
Στα Ακυκλοφόρητα, μου έκανε εντύπωση που άκουσα τα "Dans Tes Yeux", "Si Tu Veux Partir" και "Tombe La Pluie". Ποια ήταν η σχέση σας με το γαλλικό σανσόν; Αντανακλά τη γενικότερη ενασχόληση της νεολαίας των 1960s με ακούσματα που έρχονταν από το εξωτερικό;
Τα τραγούδια στα γαλλικά και γενικά τα ξένα τραγούδια ήταν το κύριο ενδιαφέρον μου στην εποχή της εφηβείας. Τότε άκουγα ανελλιπώς τον Αμερικάνικο σταθμό στο Ελληνικό και μάθαινα όλες τις επιτυχίες των 1960s, τις οποίες και προβάριζα μετά στο πιάνο μου. Τα ελληνικά τραγούδια τα ανακάλυψα αργότερα. Τον πρώτο καιρό στις μπουάτ έβαζα πάντα και κάποια ξενόγλωσσα τραγούδια στο πρόγραμμά μου, όσα θεωρούσα ότι ταίριαζαν!
Θαύμασα, όμως, και την υπέροχη διασκευή στο "Νύχτωσε Χωρίς Φεγγάρι" του Απόστολου Καλδάρα –τραγούδι, βέβαια, που λέγατε και στην Απανεμιά. Ωστόσο, έρχεται από έναν πιο λαϊκό κόσμο, ο οποίος δεν φάνηκε ποτέ να συμπλέει με τις ανησυχίες σας. Τι σας αρέσει από αυτόν και τι σας έχει κρατήσει μακριά του;
Προσωπικά, τον όρο "διασκευή" δεν τον χρησιμοποιώ. Τη δικιά μου προσέγγιση τη λέω "μετάλλαξη" και θα σας πω γιατί! Όποτε έχω καταπιαστεί με ένα γνώριμο τραγούδι, έχει συμβεί μέσα από διεργασίες που έχουν συντελεστεί εντός μου, χάρη σε εικόνες και συναισθήματα που μου προκάλεσε. Καταλήγει λοιπόν με μια "νέα" μορφή, παραμένοντας ίδιο, αφού "έγραψε" μέσα μου από σεβασμό κι αγάπη.
Πιστεύω, έτσι, πως για κάποια τραγούδια (όχι για όλα) υπάρχει πάντα και μια διαφορετική προσέγγιση, κατά την οποία μπορεί ν' αποκαλυφθούν καινούριες εικόνες, δίχως να αλλάζει το νόημα. Γι' αυτόν τον λόγο, αν πρόκειται για λαϊκό τραγούδι, δεν επιδιώκω να χρησιμοποιήσω στολίδια λαϊκότροπα ή άλλα, που χρωμάτισαν την πρώτη εκτέλεση. Δεν έχω λαϊκή φωνή και δεν μ' αρέσει να προσποιούμαι κάτι άλλο απ' ό,τι είμαι.
Τίποτα, λοιπόν, δεν με κράτησε μακριά από το λαϊκό: έχω αγαπήσει λαϊκά τραγούδια και πολλούς ερμηνευτές και ερμηνεύτριές του, που μ' έχουν στιγματίσει… Μία απ' αυτές ήταν η Γιώτα Γιάννα. Σ' εκείνη χρωστάω τη μετάλλαξη του "Μες Την Πολλή Σκοτούρα Μου", την οποία τραγούδησα στο άλμπουμ Κόκκινες Μπογιές!
Βλέποντας την αγγλική μετάφραση στο ένθετο της B-Otherside που συνοδεύει τα Ακυκλοφόρητα (την οποία συνυπογράφουν δύο φιλικά μου πρόσωπα, μάλιστα) αναρωτήθηκα: δοκιμάσατε ποτέ την τύχη σας έξω από τα σύνορα;
Τα τραγούδια στα γαλλικά, που σας κίνησαν την προσοχή, γι' αυτόν τον λόγο γράφτηκαν! Τρεις προτάσεις είχα και οι τρεις από Γαλλία. Και ήταν και πολύ σημαντικές, μάλιστα! Δεν μπόρεσα ν' αποδεχτώ καμία και με πόνεσε τότε, αλλά είχα περάσει μια πραγματικά δύσκολη περίοδο… Προτιμώ να μη μιλάω γι' αυτό, πια.
Ανατρέχοντας στις δικές μου μνήμες, τώρα, θυμάμαι τη φωνή σας να πρωτοφτάνει στα αυτιά μου χάρη στους Αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού της Κέρκυρας (1982). Εσείς τι θυμάστε πιο ζωντανά από την όλη εμπειρία και από αυτή τη γνωριμία με τον Μάνο Χατζιδάκι;
Η γνωριμία με τον Μάνο Χατζιδάκι και η όλη εμπειρία μαζί του στην Κέρκυρα ήταν μαγική! Ο Μάνος είχε έναν τρόπο να προσηλώνεται την ώρα της δημιουργίας –σαν να μην υπήρχε τίποτ' άλλο στον κόσμο εκείνη τη στιγμή. Έδινε έτσι μια αίσθηση μοναδικότητας σ' αυτό που συνέβαινε, μια μυσταγωγία που σε μαγνήτιζε. Έλεγες θα πετάξω ψηλά κι ας χαθώ!
Στην Κέρκυρα, τώρα, στο ένα από τα δύο τραγούδια με τα οποία συμμετείχατε ("Ένα Καρότσι"), τα λόγια υπογράφει ο Φώντας Λάδης, ο οποίος είναι και στιχουργός του νέου σας άλμπουμ Βυθός. Πώς γνωριστήκατε; Ήταν η μουσική που σας έφερε κοντά ή τα πολιτικά;
Και τα δύο μας έφεραν κοντά με τον Φώντα. Γνωριστήκαμε στον Σύλλογο Φίλων Ελληνικής Μουσικής το 1964, εκεί όπου γνώρισα και τον Γιάννη Μαρκόπουλο…. Αλλά ήρθαμε πιο κοντά χρόνια αργότερα. Κάποια στιγμή μου χάρισε βιβλία με ποιήματά του. Μελοποίησα κάποια, του τα έδειξα, του άρεσαν κι από τότε δεθήκαμε πιο πολύ. Έχω μελοποιήσει πολλά ποιήματα του Φώντα, μ' αρέσει όπως γράφει! Δημιουργεί εικόνες κι ανοίγει προοπτικές που δεν είχες φανταστεί στα νοήματά του, παρότι είναι τόσο οικείες.
Αλήθεια, ήταν οικογενειακή υπόθεση η συμπόρευσή σας με την Αριστερά κατά τη δεκαετία του 1960; Ή επρόκειτο για προσωπική επανάσταση; Σήμερα εξακολουθεί να σας κεντρίζει ο χώρος της ή ανήκετε σε όσους έχουν απογοητευτεί από τις πρόσφατες εξελίξεις;
Μεγάλωσα σε οικογένεια Αριστερών. Με πεποιθήσεις, με αγώνες, με εξορίες κι όλα τα παρελκόμενα! Και βέβαια μ' απογοητεύει η όλη κατάσταση, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι παραιτούμαι ή αποσύρομαι…. Είναι δύσκολα και τούτα τα χρόνια. Εμείς που περάσαμε μία χούντα, δεν περιμέναμε να περάσουμε κι άλλη και δίχως δυνατή αντιπολίτευση. Όμως θα ξεκαθαρίσει το τοπίο κάποια στιγμή, κύκλος είναι. Ανήκω στους πεισματάρηδες κι αισιόδοξους. Ποτέ δεν παράτησα αδύναμο μαθητή μου, για παράδειγμα: καταπιανόμουν επίμονα μαζί του και στο τέλος τον έκανα αστέρι!
Με δεδομένο ότι με τον Χατζιδάκι ξαναδουλέψατε και στην Πορνογραφία (1982), πώς και δεν προέκυψε συνεργασία για κάποιον ολοκληρωμένο δίσκο; Αληθεύει ότι του προτείνατε μια μελοποίηση που είχατε ήδη κάνει τότε στον Βυθό; Είναι σε αυτόν που αφιερώνετε τώρα το οργανικό "Στον Μ.Χ.";
Όταν άκουσε ότι έχω μελοποιήσει δύό κύκλους του Φώντα Λάδη, τον "Βυθό" και το "Ελεγείο των Βατράχων", ο Χατζιδάκις μου ζήτησε να μην τα δώσω πουθενά παρά μονάχα σ' εκείνον, για να αναλάβει ενορχήστρωση και παραγωγή. Πράγμα, όμως, που ξεχάστηκε με τον καιρό. Έτσι, του αφιέρωσα το ορχηστρικό, άλλωστε το έγραψα γι' αυτόν!
Ο Βυθός ίσως να εκπλήσσει με τον πιο ηλεκτρονικό του ήχο, ωστόσο εσείς ξανοιχτήκατε σε τέτοιες διαδρομές ήδη από τις Κόκκινες Μπογιές (2002). Τι σας πρωτοτράβηξε προς τα συνθεσάιζερ; Και τι έχετε αγαπήσει περισσότερο σε αυτήν τη μουσική έκφραση;
Αρχικά, από κάποια στιγμή και μετά, στα live άρχισα να παίζω σε συνθεσάιζερ κι όχι σε πιάνο. Το χρειαζόμουν κυρίως για να μην χάνω την οπτική επαφή με τον κόσμο! Τώρα, εκείνο που μ' αρέσει σ' αυτή τη μουσική έκφραση είναι οι ατμόσφαιρες, που, αν είναι καλοδουλεμένες, δένουν αισθητικά με τα φυσικά όργανα. Μ' αρέσει να πειραματίζομαι: είναι πρόκληση για μένα να προβάλλω τη νέα μορφή που μου δίνει ο Χρόνος. Πάντα, βέβαια, κρατώντας τα συναισθήματά μου και τις αλήθειες μου.
Με τα χρόνια, επίσης, προέκυψε μια αναπόφευκτη συνεργασία με τον Κωνσταντίνο Καμπάνη, τον Mr Woofer, που δεν είναι άλλος από τον γιο μου! Ο οποίος, παρά τις κλασικές του σπουδές, γράφει ηλεκτρονική μουσική. Αρχικά, λοιπόν, έγινε μέλος στη μπάντα μου, παίζοντας με το τσέλο του –και δέσαμε αρμονικά: τραγούδησα κάποια τραγούδια του κι εγώ. Από τις Κόκκινες Μπογιές και μετά καθιερώθηκε σε στενό συνεργάτη, ηχογραφώντας στο Blue Door Studio μας. Στον Βυθό, τώρα, εκτός από τσέλο και αναλογικά/ψηφιακά συνθεσάιζερ έχει αναλάβει και την παραγωγή, τον προγραμματισμό, τα sequencing, την ηχογράφηση, τη μίξη, καθώς και το mastering.
Μου άρεσε πολύ το τραγούδι "Στα Ερημοκκλήσια Του Νερού". Τι συμβαίνει, πιστεύετε, όταν κοιτάμε "την πάχνη του καιρού";
Το αγαπώ κι εγώ αυτό το τραγούδι! Λοιπόν, εξαρτάται ποια πάχνη κοιτάμε και για ποιον τάχα καιρό μιλάμε… Εγώ, πάντως, είδα μια πάχνη κάποτε και ήταν αιθέρια. Ήταν καλοκαίρι, απόγευμα, και βρισκόμουν σε μια έρημη νησιώτικη παραλία, επιστρέφοντας στη σκηνή μου. Ξάφνου, βλέπω όλα γύρω να 'ναι τυλιγμένα μέσα σε πάχνη αραχνοΰφαντη, όπου εδώ και 'κει έβλεπες, σαν σε κάδρο, πότε τα ξάρτια μιας βαρκούλας, πότε μια στέγη σπιτιού…. Στρώθηκα κι έγραψα ένα τραγούδι μέσα σ' αυτήν τη μαγική σιωπή, το "Ολα Αλλάζουν".
Θα σας ενδιέφερε να κάνετε και συναυλίες, με αφορμή τις φετινές σας δισκογραφικές εκδόσεις; Ή αισθάνεστε πιο άνετα στο στούντιο;
Η άνεση στο στούντιο είναι δεδομένη και γοητευτική… Κάθε φορά που τελειώνει μια δουλειά λέω, "και τώρα τι θα κάνω;". Το στήσιμο για ένα live, από την άλλη, είναι απαιτητικό, αν θες ν' αποδώσεις τον ήχο και την ατμόσφαιρα που ηχογράφησες...
Πιο πολύ με δελεάζει να φτιάξουμε ένα βίντεο. Κάτι σαν ταινία μικρού μήκους, όπου να καταγράψουμε όλη τη διαδικασία: τις πρόβες, την ηχογράφηση και τέλος τα τραγούδια στην ολοκληρωμένη τους μορφή. Για να δούμε!
