Τις προάλλες (11/4), στην ασφυκτικά γεμάτη "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, η ΚΟΑ υπό τον διευθυντή της Λουκά Καρυτινό υποδέχθηκε ξανά έναν παλιό της γνώριμο, τον Νικολάι Λουγκάνσκυ. Ο σπουδαίος Ρώσος πιανίστας δεν αναμετρήθηκε αυτήν τη φορά με κάποιο από τα κοντσέρτα του Ραχμάνινοφ (συνθέτη με τον οποίο έχει, κάπως άδικα, ταυτισθεί) αλλά με το 4ο Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα του Μπετόβεν.
Η μπετοβενική παράδοση της περίφημης ρωσικής σχολής του πιάνου είναι γνωστή στους φιλόμουσους. Από κει και πέρα, λίγοι ίσως ανέμεναν να απολαύσουν μία ερμηνεία …αναφοράς της έξοχης σύνθεσης, σίγουρα μία από τις ωραιότερες εκ των πολλών που έχουν ακουσθεί στη μεγάλη αίθουσα του Μεγάρου στα 35 χρόνια λειτουργίας του!
Ήδη από τα πρώτα μέτρα του εισαγωγικού allegro moderato καθήλωσε το αριστοκρατικό, κρυστάλλινης άρθρωσης παίξιμο και ο πλούσιος, σμιλεμένος σε κάθε επίπεδο και με πλήθος αποχρώσεων πιανιστικός ήχος. Εύροες ταχύτητες, λεπταίσθητες διακυμάνσεις δυναμικής, ανεπίληπτη φραστική και ρυθμική ακρίβεια, αφ’υψηλού -αλλά και σε βάθος λεπτομέρειας!- εποπτεία της δομής οριοθέτησαν μιαν υποδειγματική εκτέλεση που φώτισε με σπάνια συναισθηματική ευγένεια την κυρίαρχα στοχαστική, γαλήνια διάσταση και το λυρισμό της παρτιτούρας, χωρίς να αμελεί τον παλμό της (πχ. στο καταληκτικό ροντό). Και πόσο συχνά έχει ηχήσει με τέτοιο εκφραστικό βάρος η καντέντσα;
Ο διάλογος με την ορχήστρα κύλησε απρόσκοπτα, με πρωτόγνωρες ισορροπίες και ηχητική ώσμωση, που οφείλεται στο ευπρόσδεκτα legato ορχηστρικό παίξιμο που απέσπασε ο Καρυτινός. Εκτιμήθηκαν ιδιαίτερα στο πλαίσιο αυτό οι καλλιεπείς παρεμβάσεις του φλαουτίστα Νίκου Νικόπουλου και η σταθερότητα του διδύμου κόρνων των Σαλβάνου και Γούναρη.
Στο κοινό που τον αποθέωσε ο 53χρονος Λουγκάνσκυ αντιχάρισε δύο ανκόρ, ένα μουσικότατο "Τραγούδι χωρίς λόγια" (το 2ο του έργου 67) του Μέντελσον και ένα "Πρελούδιο" (το 7ο του έργου 23) του Ραχμάνινοφ.
Δικαιολογώντας την ένταξή της στο πρόγραμμα του φετινού "Φεστιβάλ της Άνοιξης" του Μεγάρου, η συναυλία είχε ανοίξει με την εμβληματική όσο και απαιτητική "Ιεροτελεστία της Άνοιξης" του Στραβίνσκυ. Το έργο, η θυελλώδης πρεμιέρα του οποίου το 1913 σηματοδοτεί, κατά πολλούς, την ημερομηνία γέννησης της σύγχρονης μουσικής δεν ερμηνεύεται τόσο συχνά από την ΚΟΑ (τρεις φορές μόνο -2000, 2012, 2019- κατά την τελευταία 25ετία).
Παρότι η εξοικείωση των περισσότερων σημερινών μελών του συνόλου μαζί του δεν υπήρξε και πάλι προφανής, τούτη η εκτέλεση υπήρξε σίγουρα η εντελέστερη που έχει δώσει η Κρατική. Η ακριβής και νευρώδης διεύθυνση του Καρυτινού φώτισε επαρκώς το εξαιρετικά περίτεχνο μουσικό συντακτικό. Αυτό αρθρώθηκε καλά, αν και κάπως προσεκτικά, από την πληθώρα των σολίστ πνευστών -με κορυφαίο το έξοχο φαγκότο του Λιοδάκη (αλλά και ωραία σόλι των Νικολαΐδου, Τσάμου, Ραμού)- ιδίως στους εισαγωγικούς "Οιωνούς της άνοιξης". Σταδιακά, και δη στους αταβιστικούς χορούς του πρώτου μέρους "Η λατρεία της γης", η ανάγνωση απέκτησε μεγαλύτερη ρυθμική ζωντάνια και αφηγηματικό ειρμό, οι ταχύτητες έγιναν πιο σβέλτες, η φραστική πιο αιχμηρή, χωρίς ν’αποφεύγονται, πάντως, κατά τόπους κάποιες θολότητες ή πτώσεις έντασης.
Η εκτέλεση υπήρξε ακόμη περισσότερο τεταμένη και βίαιη στο δεύτερο μέρος ("Η θυσία"). Οι έντονες διαφωνίες και το κυρίαρχο ρυθμικό στοιχείο προβλήθηκαν με μεγαλύτερη καθαρότητα, οι δυναμικές έτυχαν καλύτερου ελέγχου, ηχοχρώματα και αρμονίες ανέκτησαν τη σημασία τους, τα πνευστά ήχησαν πιο εκφραστικά (ωραία σόλι των Γιαννάκα και Πυλαρινού). Καθοριστική απ’άκρου σ’άκρο υπήρξε η παρουσία του Δημήτρη Δεσύλλα, που έπαιξε στα τύμπανα Ringer της Ωνασείου Στέγης.
Η οργιαστική κορύφωση στον καταληκτικό "θυσιαστήριο χορό" εκτόνωσε την ένταση και ενθουσίασε το πολυάριθμο και κατά βάση νεανικό ακροατήριο. Οι πιο έμπειροι φιλόμουσοι θα αντιλήφθηκαν, πάντως, ότι μια εξίσου κρίσιμη διάσταση του έργου, αυτή του χορού, δεν έτυχε της δέουσας προσοχής, όπως, εξάλλου, ότι αγνοήθηκε η φωτοσκίαση των αρκετών νησίδων μυστηρίου…
Μια όμορφη βραδιά που μένει στη μνήμη και για τη χρήσιμη περιγραφή των ενοτήτων σε υπερτίτλους αλλά και για την -έστω προσωρινή, ελέω της γιγαντιαίων διαστάσεων ορχήστρας που απαιτούσε η εκτέλεση της "Ιεροτελεστίας"- επαναφορά σε μια κανονικότητα παρακολούθησης χωρίς …επί σκηνής οθόνες!
Η αμέσως προηγούμενη εμφάνιση του συνόλου είχε γίνει σχεδόν δύο βδομάδες νωρίτερα (31/3) στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά υπό τη διεύθυνση του ανερχόμενου νεαρού αρχιμουσικού Κωσταντίνου Τερζάκη, που βραβεύθηκε πέρσι στον 16ο Διαγωνισμό διεύθυνσης ορχήστρας "Δημήτρης Μητρόπουλος", που διοργανώνεται πλέον στη Θεσσαλονίκη από την ΚΟΘ.
Ο Τερζάκης είχε τραβήξει τα φώτα της προσοχής στην αρχή της φετινής καλλιτεχνικής περιόδου όταν διηύθυνε μια ημι-συναυλιακή εκτέλεση του "Φιντέλιο" του Μπετόβεν (στην απόδοσή του στα ελληνικά) στα "Ολύμπια". Στην ξηρή ακουστική του θεάτρου αυτού επισημάνθηκε τότε κυρίως το δραματικό του ταμπεραμέντο.
Εγκυρότερο, αν και όχι ακόμη πλήρες δείγμα των δυνατοτήτων του χάρισε η πρόσφατη πειραιώτικη συναυλία, με τον -μάλλον ανακριβή- τίτλο "Το κλασικό συναντά το μοντέρνο".
Ως μοντέρνο πιθανότατα πρόβαλε το 1976-1977, όταν και γράφτηκε, το σύντομο "Cantus στη μνήμη του Μπέντζαμιν Μπρίττεν" για ορχήστρα εγχόρδων και καμπάνα του Εσθονού συνθέτη Άρβο Παιρτ. Το υποβλητικό -προδρομικό του ιερού μινιμαλισμού- έργο, που αποτέλεσε ένα από τα πρώτα και πιο χαρακτηριστικά δείγματα της ιδιαίτερης συνθετικής τεχνικής του "τιντινάμπουλι" (που βασίζεται στην απλή πρακτική η μία φωνή να κινείται με απλές διαβατικές κινήσεις, ενώ η δεύτερη να κινείται παράλληλα στις νότες της τρίφωνης συγχορδίας, που ορίζει το τονικό κέντρο της μουσικής, εν προκειμένω τη νότα λα, που κρούει ανά διαστήματα η καμπάνα), αποδόθηκε με ακρίβεια.
Ακολούθησε σε πρώτη εκτέλεση το γραμμένο το 2017 "Ντιβερτιμέντο για ορχήστρα εγχόρδων και τρομπέτα" του Μπάμπη Κανά. Η τετραμερής σύνθεση αποτελεί ουσιαστικά μία διαδοχή θεμάτων διαφορετικών διαθέσεων: η γραφή είναι λυρική στο πρώτο μέρος (που τελειώνει με σόλι του α’ βιολιού και του βιολοντσέλου), πιο γλυκόπικρη στο δεύτερο (με δημοτικοφανείς απόηχους στην αρχή και το τελείωμά του), περισσότερο κινηματογραφική στο τρίτο, ενώ στο φινάλε -που παίζεται χωρίς διακοπή- γίνεται μία ανασκόπηση όλου του θεματικού υλικού. Η τρομπέτα πρωτοεμφανίζεται στο τρίτο μέρος με παρεμβάσεις όχι ενταγμένες στο συμφωνικό ειρμό, τον οποίο περισσότερο σχολιάζει/εμπλουτίζει. Επανεμφανίζεται και στο φινάλε για να επισφραγίσει το θέμα της αρχής, ως τελική "θέση" του έργου. Από την προσεγμένη εκτέλεση ξεχώρισε το τεχνικά και εκφραστικά ανεπίληπτο παίξιμο της τρομπέτας του εξαίρετου Δημήτρη Γκόγκα.
Περισσότερο διαφωτιστική ως προς τις ικανότητες του Τερζάκη υπήρξε η αναμέτρηση με την περίφημη 3η Συμφωνία ("Σκωτική") του Μέντελσον, έργο οικείο στην ΚΟΑ, με το οποίο ολοκληρώθηκε η βραδιά. Στο βαθμό που αυτή η εξαίσια παρτιτούρα συνιστά μια γλαφυρή μουσική περιγραφή των γοητευτικών εικόνων του σκωτικού Βορρά, που τόσο είχαν εντυπωσιάσει τον συνθέτη, το κλειδί κάθε επιτυχημένης ερμηνείας έγκειται στην άρτια μετάδοση της ιδιότυπης μελαγχολίας και νοσταλγικότητάς της.
Ο Τερζάκης διέπλασε μια εκτέλεση γεμάτη παλμό, που εστίασε περισσότερο στο έντονο ρυθμικό στοιχείο παρά στο γενναιόδωρο σχηματισμό των πλατιών μελωδικών φράσεων. Αυτό έγινε ιδιαίτερα αντιληπτό ήδη από τα δύο πρώτα μέρη, όπου ούτε το allegro ήχησε ως "poco agitato" (ενώ δεν αποφεύχθηκε κι ένας έντονος εμβατηριακός βηματισμός λίγο πριν το τέλος του) ούτε το vivace ως "non troppo" (με την ενδιάμεση "έκρηξη" να λαμβάνει χώρα πάρα πολύ γρήγορα). Ανεξαρτήτως της φροντισμένης στάθμισης της δυναμικής των χάλκινων πνευστών (και δη των κόρνων), στις κορυφώσεις δεν αποφεύχθηκε πάντοτε μια κάποια τραχύτητα.
Ευτυχώς, η εκτέλεση βρήκε σταδιακά τις ισορροπίες της, διέθετε δραματικό βάρος χωρίς υπερβολές, ενώ τα σβέλτα τέμπι και το σωστό αγωγικό χτίσιμο έκανε τη μουσική να ρέει αβίαστα μέχρι το πραγματικά θυελλώδες φινάλε. Στις οπωσδήποτε επιτυχημένες εντυπώσεις συνέβαλαν ο αρκούντως διαυγής ήχος του μεσαίου ορχηστρικού κλιμακίου (κάτι που εκτιμήθηκε δεόντως στο αριστουργηματικό adagio), το εστιασμένο παίξιμο των υπό τον Γραμματικόπουλο εγχόρδων και οι καλαίσθητες συνεισφορές των ξύλινων πνευστών (το κλαρινέτο του Γιαννάκα, κυρίως όμως το έξοχο όμποε του Βάμβα).
Κατά τα λοιπά, οι πάμπολλες κενές θέσεις του πανέμορφου και καλής ακουστικής Δημοτικού Θεάτρου του Πειραιά κατέδειξαν -επιεικώς- την …αδιαφορία του κοινού της πόλης για εκδηλώσεις σοβαρής μουσικής!
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Ο Ρώσος πιανίστας Νικολάι Λουγκάνσκυ ερμηνεύει το 4ο Κοντσέρτο για πιάνο του Μπετόβεν, συνοδευόμενος από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών υπό τον αρχιμουσικό Λουκά Καρυτινό ("Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, 11/4) © Μαργαρίτα Νικητάκη
