Η μουσικοθεατρική παράσταση "Madre Salonico", σε κείμενο του Λέοντα Α. Ναρ, αποτίει φόρο τιμής στην ιστορία και τη γλώσσα των Σεφαραδιτών Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Μέσα από τη σχέση του Ιντό, ενός μετανάστη τρίτης γενιάς, και της Ζάνας, της γιαγιάς του, το έργο αναβιώνει τον πολιτιστικό και μουσικό πλούτο της μεσογειακής εβραϊκής κοινότητας. Η παράσταση, με σκηνοθεσία του Βίκτωρα Αρδίττη, συνδυάζει το παρελθόν με το παρόν, φωτίζοντας τη σημασία της μνήμης και της ταυτότητας.
Διαβάστε Επίσης
Η Μάρθα Μαυροειδή, η μουσικός που ανέλαβε τη σύνθεση της πρωτότυπης μουσικής και τις διασκευές του έργου, είναι μία από τις πιο σημαντικές φυσιογνωμίες της σύγχρονης ελληνικής μουσικής σκηνής. Τα τραγούδια, με επιρροές από τανγκό, ρεμπέτικο και οθωμανικές μελωδίες, εκφράζουν την ιστορία και τη μνήμη της Θεσσαλονίκης. Μιλήσαμε λοιπόν με τη συνθέτρια για όλα αυτά, καθώς και για τον σεφαραδίτικο πολιτισμό, τα λαντίνο (η ισπανοεβραϊκή γλώσσα των Σεφαραδιτών), καθώς και για τη συνεργασία με το μουσικό σύνολο Σμάρι και τον Φώτη Σιώτα.
Πώς προσεγγίσατε μουσικά το υλικό του Madre Salonico; Τι σας ενέπνευσε στις ενορχηστρώσεις και τη σύνθεση της πρωτότυπης μουσικής;
Στο πρώτο στάδιο αναζήτησα τα τραγούδια της παράστασης σε μουσικά αρχεία, και συγκέντρωσα παλιές ηχογραφήσεις των τραγουδιών. Ακούγοντας ξανά και ξανά τις αρχειακές ηχογραφήσεις προσπάθησα να μπω στον ηχητικό κόσμο της Σεφαραδίτικης κοινότητας. Αυτή ήταν η πρωταρχική έμπνευση. Στον αντίποδα της ιστορικής έρευνας, είχα στο νου μου ότι θα γράψω για το μουσικό σύνολο Σμάρι, μια ομάδα μουσικών που παίζουν παραδοσιακά και κλασικά όργανα και που φέρνουν τις μουσικές παραδόσεις της Μέσης Ανατολής στο σήμερα. Το Σμάρι ήταν η δεύτερη πολύ ισχυρή έμπνευση για την μουσική της παράστασης.
Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση στη διασκευή των σεφαραδίτικων τραγουδιών για την παράσταση;
Να παραμείνουν απλά σαν τραγούδια, αλλά να περιλαμβάνουν μέσα στην ενορχήστρωσή τους κι άλλες μουσικές αναφορές. Μια ακόμα δυσκολία υπήρξε το να επανασυστήσουμε τις μελωδίες με τρόπο διαφορετικό από τις ηχογραφήσεις που έχουν γίνει τις τελευταίες δεκαετίες και που έχουν αναφορές σε παλαιά μουσική της Δύσης.
Στην παράσταση, τα λαντίνο λειτουργούν ως γέφυρα μεταξύ παρελθόντος και παρόντος. Πώς επηρεάζει η γλώσσα αυτή τη μουσική σας προσέγγιση;
Παρόλο που τα λαντίνο είναι γλώσσα Ισπανική, η μουσική όπως αποτυπώνεται σε παλιές ηχογραφήσεις Σεφαραδιτών έχει περισσότερο σχέση με την Ανατολή και τον κόσμο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας παρά με την Αναγεννησιακή Ισπανική μουσική. Ο συνδυασμός αυτός, μια ισπανόφωνης παράδοσης με στοιχεία ανατολικής μουσικής είναι μοναδικός.
Τα σεφαραδίτικα τραγούδια έχουν επηρεαστεί από πολλές διαφορετικές μουσικές παραδόσεις. Πώς αποδώσατε αυτήν την πολυπολιτισμικότητα στη μουσική της παράστασης;
Οι ίδιες οι μελωδίες των τραγουδιών μαρτυρούν την πολυπολιτισμικότητα της παράδοσης αυτής: μία άρια, ένα ρεμπέτικο τραγούδι, ένα βαλς κ.α. Ο στόχος των ενορχηστρώσεων ήταν να κάνουμε αυτήν την πληθώρα επιρροών να μοιάζει σαν κάτι φυσικό, κάθε τραγούδι να είναι μια επιλογή από την ίδια μουσική παλέτα.
"Κάθε επιστροφή σε έναν τόπο εγκλήματος μας διδάσκει. Πας εκεί με παλιές απορίες και γυρνάς με καινούριες"
Υπάρχει κάποιο τραγούδι στην παράσταση που σας συγκινεί ιδιαίτερα;
Ένα τραγούδι που αγαπάω πολύ και που το τραγουδάω με τους μουσικούς από το Σμάρι εδώ και χρόνια είναι η Μορένα. Είναι η αρχετυπική εικόνα της κοπέλας από τη Μέση Ανατολή. Η μελαχρινούλα από το Άσμα Αμάτων.
Το έργο εξερευνά τη μνήμη και την ταυτότητα. Πώς η μουσική συμβάλλει στη δημιουργία αυτού του συναισθηματικού και ιστορικού τοπίου;
Η μουσική του έργου παλινδρομεί ανάμεσα στο όνειρο και στην κυριολεξία. Υπάρχουν σημεία στα οποία το μουσικό σύνολο Σμάρι μιμείται τις ορχήστρες των Σεφαραδιτών της Θεσσαλονίκης όπως αποτυπώνονται σε ηχογραφήσεις των αρχών του 20ου αιώνα, και άλλα σημεία όπου η μουσική δημιουργεί ένα περιβάλλον αφαιρετικό, μέσα στο οποίο η μνήμη αλληλεπιδρά με τη φαντασία.
Συνεργάζεστε με το μουσικό σύνολο Σμάρι και τον Φώτη Σιώτα. Πώς διαμορφώθηκε ο ήχος της παράστασης μέσα από αυτή τη σύμπραξη;
Ο Φώτης μπήκε με το βιολί του μέσα στη ορχήστρα σαν να ήταν πάντα εκεί. Συμπλήρωσε το κουαρτέτο εγχόρδων μαζί με την λύρα, το τσέλο και το κοντραμπάσο. Στην παράσταση τραγουδάει τρία τραγούδια με την υπέροχη φωνή του, και είναι σαν να ακούς τους παλιούς Σεφαραδίτες από τους δίσκους γραμμοφώνου που ηχογραφήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα.
Ποια είναι η σχέση σας με τη σεφαραδίτικη μουσική; Ήταν ένα είδος που γνωρίζατε πριν από την παράσταση ή το ανακαλύψατε μέσα από αυτή τη διαδικασία;
Είχα αναζητήσει και στο παρελθόν παλιούς δίσκους Σεφαραδίτικης μουσικής, μιας και με ενδιαφέρει ο κόσμος της Οθωμανικής μουσικής, και όλων των μουσικών παραδόσεων που άνθισαν στα Βαλκάνια την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μέσα από αυτή την παράσταση όμως μου δόθηκε ευκαιρία να έρθω σε επαφή με συλλέκτες και ανθρώπους που έχουν μελετήσει το Σεφαραδίτικο τραγούδι όπως είναι ο Νίκος Τζάνης Ginnerup, o Joel Bresler και ο συγγραφέας του έργου Λέων Ναρ, και μέσα από την δουλειά τους να ανακαλύψω τραγούδια και τραγουδιστές διαμάντια!
Πιστεύετε ότι η μουσική μπορεί να λειτουργήσει ως φορέας διατήρησης της μνήμης και της πολιτιστικής κληρονομιάς, ειδικά για μια γλώσσα που χάνεται όπως τα λαντίνο;
Φυσικά. Μια γλώσσα είναι καταρχήν ένας κόσμος ήχων. Προτού καταλάβεις ποια ξένη γλώσσα ακούς, η πρώτη εντύπωση είναι αυτή ενός ηχητικού κόσμου από πχ. παχιά σύμφωνα, ή τραβηγμένες τραγουδιστές καταλήξεις. Αυτό το ηχοτοπίο μέσα στο οποίο μεγαλώνει ένα παιδί είναι τεράστιο κομμάτι της προσωπικότητάς του προτού καν αρχίσει να κάνει τις συνάψεις ήχου-νοήματος. Μια γλώσσα όμως είναι και ένας τρόπος σκέψης. Μια κοινότητα που έχει χάσει τη μητρική της γλώσσα αναπόφευκτα αφομοιώνει μαζί με τη νέα γλώσσα και τις κοινωνικές και ηθικές αξίες του κυρίαρχου πολιτισμού. Τα τραγούδια πάντα προσφέρονται για αντίσταση; στην λήθη και την πολιτιστική ομογενοποίηση.
Τι ελπίζετε να κρατήσει το κοινό από τη μουσική εμπειρία του Madre Salonico;
Τα τραγούδια του Madre Salonico μιλάνε για την ζωή, το έργο όμως μιλάει για το Ολοκαύτωμα. Από το περασμένο καλοκαίρι που ξεκίνησα να εργάζομαι στην μουσική της παράστασης, κάθε φορά που διάβαζα στο κείμενο περιγραφές για τα βασανιστήρια και τους εκτοπισμούς των Εβραίων στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αυθόρμητα έρχονταν στο νου μου σημερινές εικόνες από τη Γάζα, από τους βομβαρδισμούς αμάχων, νοσοκομείων και σχολείων. Κάθε επιστροφή σε έναν τόπο εγκλήματος μας διδάσκει. Πας εκεί με παλιές απορίες και γυρνάς με καινούριες. Το πρώτο ερώτημα είναι: πώς γίνεται να μην αναγνωρίζεις στον συνάνθρωπό σου την ιδιότητα του ανθρώπου; Το δεύτερο: πως γίνεται ένα συλλογικό τραύμα να μεταβολιστεί και να γίνει όχι μόνο τέχνη και πολιτισμός, αλλά κυρίως κατανόηση και αλληλεγγύη προς την ετερότητα;
Δείτε όλες τις συναυλίες της εβδομάδας στον οδηγό μουσικής του "α".
Διαβάστε Επίσης
Περισσότερες πληροφορίες
Madre Salonico
Ένα έργο σε μια γλώσσα που χάνεται, επενδεδυμένο με τα σεφαραδίτικα τραγούδια των εβραϊκών κοινοτήτων της λεκάνης της Μεσογείου, που συνδέει το παρόν με το παρελθόν ως μια χειρονομία μνήμης. Κεντρικοί ήρωες του έργου είναι o Ιντό, μετανάστης τρίτης γενιάς που ζει στη Νέα Υόρκη, και η Ζάνα, η γιαγιά του, διάσημη κάποτε τραγουδίστρια. Οι δυο τους μοιράζονται τα βιώματα, τις αναμνήσεις και τους προβληματισμούς τους, με έμφαση στην ιστορική διαδρομή των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, που είναι ταυτισμένη με τη συλλογική μνήμη της πόλης. Γιαγιά και εγγονός ανακαλούν μνήμες, η Ζάνα αναπολεί τις επιτυχίες της ως τραγουδίστρια ερμηνεύοντας σεφαραδίτικα τραγούδια στη σκηνή, ενώ αναζητά παράλληλα τον παιδικό της έρωτα που επιβίωσε από τον θάνατο στα ναζιστικά στρατόπεδα.
