"Γυναίκες και πόλεμος": η επίκαιρη θεματική του φετινού Φεστιβάλ Όπερας του Γουέξφορντ

Είναι πάντα απόλαυση να επιστρέφει κανείς στο Γουέξφορντ, τη μικρή πόλη των νοτιοανατολικών παραλίων της Ιρλανδίας με τη μελαγχολική ατμόσφαιρα, όπου φιλοξενείται από το 1951 ένα διαφορετικό Φεστιβάλ Όπερας! Προϊόν ερασιτεχνικής πρωτοβουλίας μιας ομάδας ντόπιων φιλόμουσων, αυτή η τόσο αξιόλογη διοργάνωση ουσιαστικά καθιέρωσε την όπερα στην Ιρλανδία. Η σοβαρότητα της προσπάθειας επέτρεψε σταδιακά τη φιλοξενία αξιόλογων ξένων τραγουδιστών και σκηνοθετών (πολλοί εκ των οποίων έγιναν αργότερα διάσημοι), ενώ από την αρχή δόθηκε έμφαση σ’έναν εξαιρετικά τολμηρό προγραμματισμό σπάνιων λυρικών έργων, που ακολουθείται μέχρι σήμερα. 

Εκεί, αλλά και στην έλλειψη της οποιασδήποτε επιτήδευσης -τόσο έντονης στα σημαντικά ευρωπαϊκά φεστιβάλ!- οφείλεται η αυξανόμενη παρουσία πολλών ξένων επισκεπτών, που απαρτίζουν σταθερά τα 2/3 των θεατών, και συγχρωτίζονται αβίαστα με τους ντόπιους φιλόμουσους. Όλοι φορούν εδώ τα καλά τους για να παρακολουθήσουν στην υπερσύγχρονη "Αίθουσα O’Reilly" της Εθνικής Όπερας του Γουέξφορντ (National Opera House of Wexford) τις παραστάσεις, που ξεκινούν απαρέγκλιτα με την ζωντανή ανάκρουση του εθνικού ύμνου της Ιρλανδίας.

Το πάντα επίκαιρο θέμα "Γυναίκες και πόλεμος" αποτέλεσε φέτος τον κεντρικό άξονα του Φεστιβάλ, γύρω από τον οποίο αρθρώθηκαν οι τρεις νέες βασικές οπερατικές παραγωγές που πρότεινε, μαζί με σειρά από μικρότερες εκδηλώσεις, όπως π.χ. δημοφιλείς όπερες σε εκδοχή "τσέπης" ή ακόμα λυρικά ρεσιτάλ με τους νέους κατά βάση τραγουδιστές που εμφανίζονται εδώ, η Ιταλίδα καλλιτεχνική διευθύντρια Ροζέτα Κούκκι.

Η ίδια σκηνοθέτησε και μια νέα παραγωγή της σύγχρονης όπερας του Ιταλού Μάρκο Τουτίνο "La Ciociara" ("Δύο γυναίκες"), εμπνευσμένης από το γνωστό μυθιστόρημα του Αλμπέρτο Μοράβια, που μετέτρεψε σε κινηματογραφική ταινία ο Βιττόριο ντε Σίκα.  Η σύντομη φετινή παραμονή μας στο Γουέξφορντ (29-31/10) δεν επέτρεψε την παρακολούθηση της, μολονότι κατά γενική ομολογία απέσπασε την πιο θερμή υποδοχή. 

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασαν πάντως οι άλλες δύο βασικές οπερατικές παραγωγές.

Αυτή της σοβαρής όπερας του Ντονιτζέττι "Τζοράιντα ντι Γκρανάτα" (31/10) υπήρξε από κάθε άποψη σημαίνουσα, διότι αποτέλεσε -με εξαίρεση την δισκογραφική καταγραφή της Opera Rara (1998)- την πρώτη σκηνική παρουσίαση της (νέας κριτικής έκδοσης) της αρχικής εκδοχής για δύο τενόρους, μετά το …1822, όταν και πρωτοπαρουσιάσθηκε! Ο συνθέτης την εγκατέλειψε γρήγορα για πρακτικούς λόγους, αναθέτοντας το ρόλο του δεύτερου τενόρου σε κοντράλτο. Το έργο δόθηκε σε συμπαραγωγή με το Φεστιβάλ Ντονιτζέττι του Μπέργκαμο, όπου θα φιλοξενηθεί του χρόνου παραγωγή της …δεύτερης εκδοχής (1824). Είναι αξιοσημείωτο ότι στο φεστιβάλ του Γουέξφορντ έχουν φιλοξενηθεί παγκοσμίως οι περισσότερες  παραγωγές έργων του Ντονιτζέττι μετά από αυτό της γενέτειράς του Μπέργκαμο!

Η δράση εκτυλίσσεται στη Γρανάδα σε εμπόλεμη περίοδο και αφορά την ερωτική διεκδίκηση της Τζοράιντα από τον διάδοχο του συζύγου της στο θρόνο Αλμουτζίρ αλλά και τον στρατηγό Αμπεναμέτ (με τον οποίο είναι ερωτευμένη). Ο Ιταλο-Βρετανός σκηνοθέτης Μπρούνο Ρεβέλλα την μετέφερε στο Σεράγεβο των μέσων της δεκαετίας του ‘90, όταν σοβούσε ο πόλεμος στην πρώην Γιουγκοσλαβία και ειδικότερα στα ερείπια -κατόπιν των βομβαρδισμών του 1992- της νεο-μαυριτανικού στυλ εθνικής βιβλιοθήκης της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, την οποία αναπαρέστησε εξαιρετικά ο Γκάρυ ΜακΚαν.

Παρά το έξοχο σκηνικό και τους υποβλητικούς φωτισμός του Ντανιέλε Νάλντι, ο περιορισμός της δράσης μέσα στη βιβλιοθήκη, μέρος της οποίας ένα παραβάν μετέτρεπε ενίοτε στους ιδιαίτερους χώρους της πολιτικής εξουσίας, ελάχιστα προσέφερε δραματουργικά. Εξίσου στοιχειώδης και στερεοτυπική ήταν και η θεατρική καθοδήγηση των μονωδών, ενδεδυμένων κατά περίπτωση με κανονικά κοστούμια (οι εκπρόσωποι της πολιτικής εξουσίας) και στρατιωτικές παραλλαγές (οι πολεμιστές), πλην της πρωταγωνίστριας, το απλό φόρεμα της οποίας παρέπεμπε ελάχιστα σε ηρωίδα ερωτικού δράματος σε καιρό πολέμου.

Ευτυχώς, από μουσικής πλευράς η 3ωρης διάρκειας παραγωγή κινήθηκε σε υψηλά επίπεδα. Αφενός η προσεγμένη, εύροη διεύθυνση του Ιταλού αρχιμουσικού Ντιέγκο Τσερέτα τόνισε τις ροσσίνειες αναφορές της παρτιτούρας και συντόνισε καλά τα επί σκηνής δρώμενα. Αφετέρου η ισορροπημένη διανομή διεκπεραίωσε με επάρκεια μία μπελ-καντίστικη φωνητική γραφή, που απαιτούσε πολύ περισσότερα από πλευράς τεχνικής απ’ό,τι θεατρικότητας. Από αυτήν ξεχώρισε στο ρόλο του κακού Αλμουτζίρ ο Νοτιο-Κορεάτης τενόρος Κόνου Κιμ (παλιότερος νικητής του διαγωνισμού "Operalia") λόγω του θαυμάσιου, ιδανικής προβολής στην αίθουσα λυρικοδραματικού μεσογειακού τίμπρου και της λαγαρής εκφοράς του αδόμενου λόγου. Ωραία λειτούργησε η αντίστιξη με τον αντίζηλό του Αμπεναμέτ, που ενσάρκωσε με ευπρόσδεκτα πιο μαλακό ηχόχρωμα, αλλά και ένα δεξιοτεχνικά επισφαλές τραγούδι ο Ιταλός τενόρος Ματτέο Μετζάρο. Τον πρωταγωνιστικό ρόλο ενσάρκωσε η Ιρλανδή λυρική σοπράνο Κλαούντια Μπόϋλ, η οποία τραγούδησε με καλλιέπεια και ευαισθησία, ασφαλή ψηλή αλλά σχετικά αδύναμη μεσαία φωνητική περιοχή και κάπως διεκπεραιωτική κολορατούρα. Στους μικρότερους ρόλους των Αλμανζόρ, Αλί Τζεγκρί και Ινές ικανοποίησαν τρεις νέοι τραγουδιστές, ο Κολομβιανός τενόρος Γιούλιαν Χενάο Γκονζάλες, ο Ιταλός βαρύτονος Ματτέο Γκουερτζέ και η Ιρλανδή μεσόφωνος Ρέιτσελ Κρόουτς αντίστοιχα.

Πιο ανάμικτες εντυπώσεις άφησε η παρακολούθηση στις 29/10 του ακόμη πιο σπάνιου έργου "Η κόκκινη αυγή" του σχετικά άγνωστου Γάλλου συνθέτη Καμίλ Ερλανζέ (1863-1919). Μαθητής του Ντελίμπ και μεγάλος λάτρης της γερμανικής μουσικής και του Βάγκνερ, ο Γαλλοεβραίος συνθέτης διακρίθηκε κυρίως ως διευθυντής χορωδίας της συναγωγής των Τουρνελλών στο Παρίσι, ενώ έγραψε μέχρι το τέλος του Α’ παγκοσμίου πολέμου και 9 όπερες, οι οποίες όμως έχουν περιπέσει έκτοτε σε αφάνεια. Η "κόκκινη αυγή" έκανε πρεμιέρα τα Χριστούγεννα του 1911 στην Όπερα της Ρουέν της Γαλλίας.

Παρότι προερχόμενο από δύο πολύ γνωστούς λιμπρετίστες της εποχής, το ποιητικό κείμενο του έργου (μια πιο σύγχρονη εκδοχή της ιστορίας Ρωμαίου και Ιουλιέτας) υπήρξε αρκετά τραβηγμένο από τα μαλλιά. Πρόκειται ουσιαστικά περί μιας ερωτικής ιστορίας στις αρχές του 20ού αιώνα μεταξύ της Όλγας, κόρης Ρώσου στρατιωτικού, και του νεαρού Σερζ, μέλους της ομάδας των νιχιλιστών (ένα είδος ονειροπόλων "αναρχικών" αγωνιστών), οι οποίοι ήσαν αντίθετοι στο τότε τσαρικό καθεστώς. 

Το έργο αφηγείται την προσπάθεια της Όλγας να αποτραβήξει τον Σερζ από τις τρομοκρατικές επιθέσεις που ετοιμάζει η παρέα του και να ζήσει μαζί του μια ήρεμη, συμβατική ζωή, αφού μάλιστα πήρε διαζύγιο από τον Γάλλο σύζυγό της. Αρχικά πετυχαίνει το στόχο της με αποτέλεσμα να προκαλέσει την μήνι ενός από τους συντρόφους του Σερζ, ο οποίος αποπειράται να τον σκοτώσει, για να τον σώσει …ο γιατρός/πρώην σύζυγός της! Τελικά, αμφότεροι μετακομίζουν στη Μόσχα, όπου ο Σερζ θα βρει το θάνατο σε κάποια τρομοκρατική απόπειρα και η Όλγα θα πεθάνει από την στενοχώρια της…

Σίγουρα η εν προκειμένω διαφορετικής φύσεως σχέση γυναίκας-πολέμου δυσκόλεψε αρκετά την προσπάθεια της Αγγλίδας σκηνοθέτριας Έλλας Μάρτσμεντ να συντηρήσει το ενδιαφέρον της παραγωγής. Γενικώς, αυτή κινήθηκε εντελώς συμβατικά, "εκσυγχρονίζοντας" τη δράση (που παρέπεμπε συχνά σε μια νιχιλιστική …"Μποέμ"), ενώ δεν βοηθήθηκε καθόλου από τα ανέμπνευστα σκηνικά της Χόλλυ Πίγκοτ, όπου την προσοχή τραβούσε διαρκώς η χρησιμοποίηση σε κάθε σκηνή τουλάχιστον μίας μεταλλικής σκαλωσιάς (υπαινιγμό στις δυσκολίες που έπρεπε να υπερκεράσει η Όλγα;). Ανέμπνευστα χορογραφήθηκαν και τα μπαλέτα της Δ’ πράξης.

Από μουσικής πλευράς η παρτιτούρα δεν έλαμψε με την πρωτοτυπία της, παρότι διέθετε μια νατουραλιστική αμεσότητα, μιαν αθωότητα που κατά τόπους αύξανε την εκφραστικότητά της. Η μουσική διεύθυνση του Γάλλου αρχιμουσικού Κριστόφ Μανιέν (που αντικατέστησε τον έμπειρο Γκυγιώμ Τουρνιέρ που διηύθυνε μόνο την πρεμιέρα) διακρίθηκε για την ρευστότητά της, τη θεατρική της διάσταση και την καλή υποστήριξη των μονωδών. 

Σε φωνητικό επίπεδο, την πιο δύσκολη γραφή είχε ο ρόλος της Όλγας, που έφερε σε πέρας εξαιρετικά, με στέρεη δεξιοτεχνία και μουσικότητα η νεαρή Ρουμανο-Γαλλίδα υψίφωνος Αντρέα Σοάρε. Αντίθετα μουσικοδραματικά θαμπός πρόβαλε ο Σερζ του Αμερικανού τενόρου Άντριου Μόρσταιν. Από την πληθώρα δευτεραγωνιστικών ρόλων ξεχώρισαν ο Κουράγκιν του εξαιρετικά ανερχόμενου, ηδύφωνου Γεωργιανού βαθύφωνου Γκιόργκι Μανοσβίλι και ο έγκυρος (γιατρός) Πιερ ντε Ρουί του Γάλλου βαρύτονου Πιερ-Νικολά Μαρτέν. 

Συνολικά, καθώς στο Γουέξφορντ το κυνήγι των οπερατικών θησαυρών δεν έχει υποχρεωτικά happy end, η "Κόκκινη αυγή" έτυχε μεν -ορθά- μιας δεύτερης ευκαιρίας, παρότι συνολικά ίσως μάλλον δεν την …άξιζε! 

Την επόμενη χρονιά το φεστιβάλ θα παρουσιάσει τρεις όπερες με θεματική το "θέατρο στο θέατρο", και δη τις "Μάσκες" του Μασκάνι, το "Convenienze ed inconvenienze teatrali" του Ντονιτζέττι και τον "Κριτικό" του Αγγλο-Ιρλανδού συνθέτη Στάνφορντ με αφορμή την επέτειο 100 χρόνων από το θάνατό του.

Λεζάντα κεντρικής φωτογραφίας: Υπό το βλέμμα του Αλμουτζίρ (Κόνου Κιμ – αριστερά), οι Αλί Τζεγκρί (Ματτέο Γκουερτζέ) και Αμπεναμέτ (Ματτέο Μετζάρο) μονομαχούν για την απελευθέρωση της καταδικασμένης σε θάνατο Τζοράιντα (Κλαούντια Μπόϋλ – δεξιά): σκηνή από την B’ Πράξη της όπερας "Τζοράιντα ντι Γκρανάτα" του Ντονιτζέττι (Φεστιβάλ Όπερας Γουέξφορντ 2023, 31/10)