Το sold out "Ολύμπια", που χειροκρότησε ενθουσιωδώς τη Μαρία Παπαγεωργίου στο τέλος του αφιερώματός της στον Θάνο Μικρούτσικο –με τις ιαχές και τα "μπράβο" να αντηχούν τόσο στην πλατεία, όσο και στους δύο εξώστες– ήταν, αναντίρρητα, ένα ωραίο συναυλιακό θέαμα. Το οποίο επιβράβευσε και τη δουλειά πίσω από την παρουσίαση αυτών των "17 Ταπεινών Ρέκβιεμ για το Μέλλον" (όπως λεγόταν η παράσταση), αλλά και το δυνατότερο καλλιτεχνικό στοίχημα που έχει βάλει στη μέχρι τώρα πορεία της.
Στον αντίποδα αυτής της ζωηρής μέθεξης σκηνής και πλατείας στάθηκε η λιτή έναρξη της συναυλίας, με την Παπαγεωργίου να βηματίζει ξυπόλητη στο σανίδι του "Ολύμπια" και να τοποθετείται πάνω σε ένα χαλί, καθιστή ανάμεσα στις κιθάρες της, λίγο πιο μπροστά από τους μουσικούς που θα τη συνόδευαν: τον Μιχάλη Βρέττα (βιολί), τον Ευριπίδη Ζεμενίδη (ηλεκτρική κιθάρα), τον Γιώργο Θεοδωρόπουλο (synths, μπάσο) και τον Θάνο Μιχαηλίδη (ντραμς). Ένας μοναχικός προβολέας που έπεσε πάνω της, διατηρώντας κοινό και μπάντα στα πιο σκοτεινά καθώς άρχισε να τραγουδά, δημιούργησαν κλίμα singer-songwriter εμφάνισης, βγαλμένο από την αμερικανοβρετανική pop/rock εμπειρία. Μια πινελιά με τη δική της σημειολογική σημασία, καθώς έδειχνε ότι η καλλιτέχνιδα από τα Γρεβενά θα αναζητούσε τον Θάνο Μικρούτσικο μέσα από το πρίσμα της δικής της γενιάς.
"Ο Θάνος Μικρούτσικος άνοιξε την πόρτα και σε μένα,
μα μόλις έφτασα δεν ήταν εκεί".
Ήταν μια φράση από το συνοδευτικό δελτίο Τύπου στην οποία στάθηκε το βλέμμα μου, γιατί περιείχε μια αλήθεια αυτών των "17 Ταπεινών Ρέκβιεμ για το Μέλλον", ωραία συμπυκνωμένη. Όπως εξήγησε στη διάρκεια της βραδιάς και η ίδια η Παπαγεωργίου, δηλαδή, ζητώντας από τον Μανώλη Μπράτση να ανάψει τα φώτα του θεάτρου ώστε να μπορέσει να μας δει κι εκείνη, πρόλαβε μεν να στείλει ένα mail στον Θάνο Μικρούτσικο, μα ο θάνατός του δεν άφησε περιθώρια περαιτέρω επικοινωνίας. Χρειάστηκε λοιπόν να βασιστεί στους δικούς του ανθρώπους και σε επί χρόνια συνεργάτες του (σαν τον Θύμιο Παπαδόπουλο, λ.χ.) ώστε να τον "γνωρίσει" καλύτερα και να αθρώσει ένα δικό της αφήγημα, με βάση το έργο του. Μάλιστα, η σύζυγος του συνθέτη –η συγγραφέας και δημοσιογράφος Μαρία Παπαγιάννη– τίμησε το αφιέρωμα με ένα σύντομο ηχητικό, διαβάζοντας ένα κείμενο για τον δικό της Θάνο και τους δικούς μας ανθρώπους, γενικά.
Σχεδόν από το ξεκίνημα, τώρα, όταν παίχτηκε το "Τους Προβολείς Στήσε" μέσα σε ελαφρύ καπνό χρωματισμένο από τα κόκκινα και τα μωβ φώτα του χώρου, φάνηκε ότι η Μαρία Παπαγεωργίου είχε σκεφτεί για τα όσα θα παρουσίαζε: το ότι έσφιξε τα χέρια της γροθιές, ας πούμε, τοποθετώντας τα μπροστά στο μικρόφωνο ώστε να δώσει εφέ στη φωνή της, ήταν ένα πρώτο δείγμα των ιδεών με τις οποίες επενδύθηκε η συναυλία. Και δεν είναι τυχαίο, θεωρώ, που οι ωραιότερες από αυτές τις ιδέες συνδυάστηκαν με τις καλύτερες στιγμές της βραδιάς. Εκείνες, δηλαδή, όπου οι ενορχηστρώσεις, οι ερμηνείες και η σκηνική παρουσία ενώθηκαν σε σώμα ένα, βρίσκοντας τον τρόπο να διεισδύσουν στα θανομικρούτσικα δεδομένα με μια αληθώς ανανεωτική πνοή.
Ένα τέτοιο στιγμιότυπο, για παράδειγμα, ήταν το "Κι Ήθελε Ακόμη", όπου ο Θάνος Μιχαηλίδης σηκώθηκε από τα ντραμς του και στάθηκε όρθιος δίπλα της, ως τυμπανιστής, με εκείνη να τραγουδά ρυθμικά "όμως εγώ δεν παραδέχτηκα την ήττα", συνοδεύοντάς τον στο ταμπούρλο. Στον "Μικρόκοσμο", πάλι, αντήχησε η Τάνια Τσανακλίδου σε μια a cappella απόδοση των στίχων του Ναζίμ Χικμέτ, για να ενωθεί επιτυχώς σε διφωνία με την Παπαγεωργίου στη συνέχεια, σε μια καλαίσθητη αναδιαπραγμάτευση του γνωστού άσματος, που ίσως άντλησε από τις ευτυχέστερες πτυχές της πρόσφατης προσέγγισης του Παύλου Παυλίδη στον Γιάννη Μαρκόπουλο.
Περαιτέρω καλοδεχούμενες εκπλήξεις ήταν ο Κώστας Θωμαΐδης, σε μια προηχογραφημένη ανάγνωση γράμματος του Μικρούτσικου προς τον Γιάννη Ρίτσο, αλλά και η φωνή της ηθοποιού Κέλλης Δούμου που ακούστηκε ξαφνικά, κάπου από ψηλά στο σκοτεινό "Ολύμπια", για έναν εκ νέου a cappella πρόλογο. Ατόφια συγκινητικό, επίσης, στάθηκε το "Ερωτικό", με τον κόσμο να σιγοντάρει άψογα από τις θέσεις του και την Παπαγεωργίου να σιωπά και να απολαμβάνει το χορωδιακό τραγούδι με τα μάτια κλειστά. Αλλά τίποτα, ίσως, δεν γίνεται να συγκριθεί, τελικά, με όσα συνέβησαν στο "Blues On The Road". Εδώ, την είδαμε να πέφτει στο χαλί, να παίζει ξαπλωμένη τα δύο κρουστά που είχε ακουμπισμένα εκεί και να τραγουδά συγκλονιστικά, με θαυμάσια αίσθηση της μοναξιάς και της πίκρας.
Φοβάμαι, πάντως, ότι δεν ήταν όλες οι ιδέες αναλόγως επιτυχημένες. Οφείλω βέβαια να σημειώσω ότι, κάθε φορά που κατέγραφα μια απογοήτευση, ο κόσμος αντιδρούσε με κύματα από παλαμάκια και με εκστατικές ιαχές, δείχνοντάς με, έτσι, σε πλήρη αντίθεση με το συναίσθημά του. Όπως και σε άλλες αφιερωματικές συναυλίες στα παλιά, ωστόσο –και με κίνδυνο να φανώ ελιτιστής– δεν θα έδειχνα αμέριστη εμπιστοσύνη στο συναίσθημα αυτό. Γιατί, στην πράξη, του αρκεί να ηχεί κάποιο γνώριμο κι αγαπητό τραγούδι ώστε να ξεσηκωθεί, άσχετα από το πώς παίζεται και το πώς προσεγγίζεται.
Παρά τις ενθουσιώδεις επευφημίες, λοιπόν, δεν θεωρώ ότι η βραδιά ευτύχησε στα σημεία όπου οι ενορχηστρώσεις του Ζεμενίδη και της Παπαγεωργίου πρόκριναν μια έντονα rock αντιμετώπιση του υλικού. Ο εξηλεκτρισμός αυτός αποτυπώθηκε με μια αίσθηση βαβούρας, που μερικές φορές σκέπασε ακόμα και τη φωνή της· και δεν ήταν ζήτημα τεχνικού μειονεκτήματος, γιατί ο ήχος που ακούσαμε στο "Ολύμπια" κρίνεται ως σταθερά καλός, από την αρχή ως το φινάλε. Η rock πλεύση δεν ήταν κατ' ανάγκη λάθος, βέβαια, γιατί είναι αλήθεια πως τη σηκώνουν τα τραγούδια του Μικρούτσικου, ως μοντέρνες δημιουργίες στη σύζευξη Ελλάδας και Δύσης. Χρειαζόταν, ίσως, ακόμα μεγαλύτερη φαντασία; Μήπως και μια πιο σίγουρη πλεύση προς την κατεύθυνση των σύγχρονων singer-songwriters;
Αυτός ο rock χαρακτήρας, επίσης, έβαλε το λιθαράκι του και στο γεγονός ότι η Παπαγεωργίου πρόκρινε συχνά ένα άγριο ερμηνευτικό πρόσωπο, στηριγμένο σε πολλές και δυνατές φωνές. Ως έναν βαθμό, δηλαδή, την ώθησαν και οι ενορχηστρώσεις προς τα εκεί, αν και σίγουρα προσπάθησε να τοποθετηθεί και σε πράγματα εξαρχής προσανατολισμένα σε τέτοιες εκφραστικές εκρήξεις. Όμως, ο προσαρμοσμένος στη Μαρία Δημητριάδη στόμφος του πολιτικού τραγουδιού της Μεταπολίτευσης που διακρίνει τη "Γαμμαγραφία (Σαλβαντόρ '80)", το "Αυτούς Τους Έχω Βαρεθεί" και τη "Ρόζα Λούξεμπουργκ" (ή τη "Δίκοπη Ζωή", όταν αποδίδεται με τέτοιες εκτάσεις φωνηέντων), ο ιδιάζων τρόπος του Θάνου Μικρούτσικου να ξεσπά στις προσωπικές του ερμηνείες (π.χ. "Οι Εφτά Νάνοι Στο S/S Cyrenia"), οι λεοντόκαρδες εφορμήσεις του Βασίλη Παπακωνσταντίνου στη "Θάλασσα Στη Σκάλα" ή το μέτρο των δυναμικών ξανοιγμάτων του Γιώργου Νταλάρα στο "Καραντί", δεν είναι πράγματα που θεωρώ ότι έπρεπε να πλησιάσει. Όχι γιατί της λείπει η φωνή, αλλά γιατί παύει να ηχεί πειστικά όταν τραγουδά έτσι.
Δεν αμφιβάλλω για το από καρδιάς αίσθημα της Μαρίας Παπαγεωργίου απέναντι σε τέτοια τραγούδια, για τη δέσμευσή της στη δουλειά που χρειαζόταν ώστε να τα αποδώσει ή για την ταπεινότητα με την οποία ψηλάφισε τον Θάνο Μικρούτσικο, προσπαθώντας να τον μετατοπίσει προς τη δική της γενιά. Ωστόσο, το αποτέλεσμα αυτής της ξύλινης αγριάδας δεν της πάει. Αντιθέτως, το δικό της πεδίο θριάμβου εντοπίζεται στις πιο γήινες και "σπιτικές" προσεγγίσεις, όπως π.χ. στην "Πιο Όμορφη Θάλασσα" ή στη "Θεσσαλονίκη": αν είχε φανταστεί και τη "Θάλασσα Στη Σκάλα" ή το "Kuro Siwo" σε τέτοιες γραμμές, πιστεύω ότι θα είχαν συμβεί περισσότερα μικρά θαύματα στο "Ολύμπια".
Σε κάθε περίπτωση, βέβαια, η δική μου κριτική δεν παύει να είναι μια γνώμη, η οποία με τη σειρά της θα κριθεί κι αυτή –ειδικά στο μέλλον, αφού τα "17 Ταπεινά Ρέκβιεμ" ήδη κοιτάνε προς τα εκεί, μέσω της βιντεοσκόπησης και ηχογράφησής τους, που προοικονομεί κάποια δισκογραφική έκδοση σε CD/DVD. Δεν παύουν, επίσης, να είναι (όπως έγραψα και στην εισαγωγή) το δυνατότερο καλλιτεχνικό στοίχημα στη μέχρι τώρα πορεία της Μαρίας Παπαγεωργίου, υπερβαίνοντας τον ορίζοντα άσκησης στον Μίκη Θεοδωράκη, που είχε προηγηθεί μερικά χρόνια πριν. Ως εκ τούτου, ακόμα και με τις αστοχίες τους, αποτελούν έναν σημαντικό σταθμό στο ταξίδι της ανάμεσα στις μόνιμες καλλιτεχνικές Συμπληγάδες της εποχής μας, ανάμεσα δηλαδή στο ποια είναι, ποια επιθυμεί να είναι και ποια θέλουν να είναι οι ανάγκες των ραδιοφώνων και των έντεχνων μουσικών σκηνών, όπου, καλώς ή κακώς, εξακολουθεί να διασκεδάζει η πλειονότητα του κοινού που την ακολουθεί.
Διαβάστε Επίσης
