Δύο δίσκοι, τρία πρόσφατα αθηναϊκά ρεσιτάλ αλλά και πολύ περισσότερες ομοιότητες από όσες είναι εκ πρώτης όψεως προφανείς συνδέουν τους βιολιστές που θα απασχολήσουν το σημερινό κριτικό σημείωμα.
Η 35χρονη Δανάη Παπαματθαίου-Μάτσκε δεν χρειάζεται πλέον συστάσεις. Η πολυβραβευμένη βιολίστρια βρίσκεται εδώ και καιρό στην πρώτη γραμμή των Ελλήνων σολίστ, ακολουθεί δε τα χνάρια του πατέρα της -διακεκριμένου Γερμανού πιανίστα και καθηγητή- Ούβε Μάτσκε, συνδυάζοντας τη σταδιοδρομία (και ως μέλος σχήματος μουσικής δωματίου) στις αίθουσες συναυλιών με τη διδασκαλία στην Ανώτατη Σχολή Μουσικής και Θεάτρου του Αμβούργου. Το καλοκαίρι κυκλοφόρησε στη σημαντική σουηδική εταιρεία BIS ο τελευταίος δίσκος (SACD) τους με τον τίτλο "Bridges" [Γέφυρες], που περιλαμβάνει έργα για βιολί και πιάνο Ελλήνων και ελληνικής καταγωγής συνθετών. Έχοντας ως αφετηρία το διδακτορικό της που διερευνά τις πολιτιστικές "γέφυρες" συνθετών της διασποράς με ελληνικές καταβολές, η ηχογράφηση έγινε εφικτή με την οικονομική υποστήριξη πλειάδας …γερμανικών φορέων.
Μεγάλο μέρος του προγράμματός της παρουσιάσθηκε τις προάλλες (6/10) και κατά τη διάρκεια ομότιτλου ρεσιτάλ στην αίθουσα "Άρης Γαρουφαλής" του Ωδείου Αθηνών, επιβεβαιώνοντας τις άριστες εντυπώσεις αλλά και την …ελάχιστη "οργανική" σύνδεση των έργων.
Τη βραδιά άνοιξε η εξαμερής "Σουίτα επάνω σε λαϊκές ελληνικές μελωδίες" του σημαντικού Σμυρνιού συνθέτη Γιάννη Κωνσταντινίδη. Παρότι η σχέση με το παραδοσιακό υλικό ήταν άμεσα ορατή, η σύνθεση δεν εντάσσεται σε μία εθνικοσχολικού τύπου προσέγγιση. Αποτελεί περισσότερο μία ελεύθερη -πλην γαλλικής αισθητικής- επεξεργασία του πρωτότυπου μελωδικού υλικού, την οποία απέδωσε με υποδειγματική γλυκύτητα και "ελληνικό" χρώμα η βιολίστρια. Οι αφηγηματικές αρετές του παιξίματός της και η ευγένεια του συναισθήματος συνοδεύθηκαν, πάντως, από το πιο αυστηρό/εγκεφαλικό πιάνο του Μάτσκε.
Αντιθέτως, ελάχιστη σχέση με ελληνικά ακούσματα διέθεταν οι δύο σονάτες για βιολί και πιάνο που παίχθηκαν στη συνέχεια. Αυτή, δωδεκαφθογγική του γεννημένου στα Γιάννενα, Ελληνοαμερικανού συνθέτη Ντίνου Κωνσταντινίδη δόθηκε για πρώτη φορά στην πρόσφατα αποκατεστημένη κριτική έκδοση, την οποία επιμελήθηκαν οι ερμηνευτές και η οποία ολοκληρώθηκε μετά την ηχογράφηση του δίσκου, πράγμα που προσέδωσε ιδιαίτερη σημασία στην ζωντανή εκτέλεση. Η αφηρημένη γραφή ξεκίνησε με μία εντυπωσιακή καντιλένα του βιολιού, ενώ σταδιακά έγινε αισθητός ο διακριτός ρόλος του πιάνου σε σχέση με το βιολί που οδήγησε σε έναν πιο ισότιμο διάλογο.
Η "Σονάτα" του Μπόρις Παπαντόπουλο, ελληνικής καταγωγής Κροάτη συνθέτη ήχησε από την άλλη περισσότερο προσδεδεμένη στην κεντροευρωπαϊκή παράδοση. Αν και κάπως ανομοιογενές, το έργο είχε εξαιρετικό ενδιαφέρον, καθώς συνδύαζε ένα εκπληκτικής μπραβούρας πρώτο μέρος, ένα ρυθμικά ζωντανό σκέρτσο στο οποίο το πιάνο ανταγωνιζόταν διαρκώς το βιολί, ένα νηφάλιο largo αλλά και ένα "τσιγγάνικο" φινάλε. Εντυπωσιακής ομορφιάς ήταν ο σύντομος, ελεγειακός "Διαλογισμός" του ίδιου συνθέτη, που δόθηκε εκτός προγράμματος.
Παραλείποντας τα περιλαμβανόμενα στο ηχογράφημα έργα που αφιέρωσε στη σολίστ ο εγκατεστημένος από σειρά ετών στη Γερμανία, Έλληνας συνθέτης Δημήτρης Τερζάκης (τη "Διαβολεμένη σονάτα" και τα "Λόγια στον άνεμο", μια σειρά από λιτές, μοναδικής τρυφερότητας μινιατούρες), το αθηναϊκό ρεσιτάλ ολοκληρώθηκε με την αριστουργηματική ημίωρη "Σονάτα για βιολί και πιάνο" του Φρανκ, που οι δύο μουσικοί έχουν επανειλημμένα ερμηνεύσει και ...ηχογραφήσει! Θαύμασε εδώ κανείς την τέχνη της Παπαματθαίου-Μάτσκε, τον πλούσιο, άψογης ορθοτονίας και ισορροπημένων ρεζίστρων ήχο, την ευφράδεια αφήγησης (π.χ. στο μοναδικής εσωτερικότητας τρίτο μέρος), το πληθωρικό αλλά νηφάλιο -όχι "λιγωτικό"- συναίσθημα. Δεδομένου του ισόκυρου -τεχνικά και εκφραστικά- ρόλου του πιάνου στο συγκεκριμένο έργο, κομβική για την επιτυχημένη εκτέλεση στάθηκε η μοναδική επικοινωνία και ώσμωση με τον παρτενέρ της, με τον οποίο …σπάνια κοιτάζονταν! Το πιάνο του Μάτσκε δεν (υπο)στήριζε ούτε απλά συνόδευε το βιολί: διαλεγόταν συνεχώς μαζί του, οριοθετώντας κλίματα και διαθέσεις. Συναρπαστικό φινάλε για ένα πολύ όμορφο ρεσιτάλ!
Την πορεία της Παπαματθαίου-Μάτσκε έφερε στο νου η γνωριμία με την εγκατεστημένη στο Λονδίνο Ελληνοαυστραλέζα βιολίστρια Λίζα Αρχοντίδη-Τσαλδαράκη. Η νεαρή -μόλις 21 ετών!- σολίστ είναι και αυτή παιδί μουσικών, ξεκίνησε την καριέρα της ως σολίστ και μέλος ορχηστρικών συνόλων, απέσπασε βραβεία σε διεθνείς διαγωνισμούς, ενώ κυκλοφόρησε τον περασμένο Μάρτιο (από την Convivium Records) ένα πολύ ενδιαφέρον CD με έργα Ελλήνων και ξένων συνθετών για βιολί και πιάνο, συνοδευόμενη στο πιάνο από τον …πατέρα της Παναγιώτη Αρχοντίδη. Στον πρώτο αυτό δίσκο της περιλαμβανόταν και η "Σουίτα" του Γιάννη Κωνσταντινίδη, αλλά κυρίως η πρώτη διεθνής ηχογράφηση της δύσκολης "Σονάτας για βιολί και πιάνο" του Μανώλη Καλομοίρη, της οποίας την βρετανική πρεμιέρα έδωσε το 2022. Το υπό τον τίτλο "Rhapsody: 20th Century Violin Masterpieces" CD περιλαμβάνει ακόμη τη "Σουίτα" του Μπρίττεν, το "Νυχτερινό και Ταραντέλα" του Συμανόφσκι και την "Τσιγγάνα" του Ραβέλ.
Όπως και η Παπαματθαίου-Μάτσκε, η νεαρή συνάδελφός της προσέφερε ένα μέρος του προγράμματος του δίσκου στην -αν δεν σφάλλουμε- πρώτη ελληνική της εμφάνιση στην "Αίθουσα Γιάννης Μαρίνος" του Πολυχώρου της Μουσικής Βιβλιοθήκης "Λίλιαν Βουδούρη" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών την περασμένη άνοιξη (19/5). Η βραδιά άνοιξε με το σύντομο "Θρύλο" του Βιενιάφσκι, τον ραψωδικό χαρακτήρα και τις μελωδικές καμπύλες του οποίου ανέδειξε όμορφα η βιολίστρια, παρά το εμφανές άγχος και κάποιες ορθοτονικές επισφάλειες στο φινάλε.
Ολοκληρώθηκε δε με την μεταγραφή του σπουδαίου Μίλσταϊν στο μεταθανάτια δημοσιευθέν "Νυχτερινό" του Σοπέν και με το "Νυχτερινό και Ταραντέλα" του Συμανόφσκι. Στο πρώτο κομμάτι ικανοποίησαν η ωραία μελωδική γραμμή και ο γεμάτος ήχος του βιολιού, στο δεύτερο το προσεγμένο φραζάρισμα, η καλή τεχνική και η επαρκής αφήγηση: το εκφραστικό νυχτερινό ακολούθησε μία κινητική, απαστράπτουσα ταραντέλα!
Ενδιάμεσα, η νεαρή σολίστ χάρισε μιαν εξαιρετική ερμηνεία της σπάνια παιζόμενης "Σουίτας" του Μπρίττεν, φωτίζοντας τόσο τις πολυστιλιστικές επιρροές όσο και τις αλλαγές διαθέσεων που ενυπάρχουν στη διάσπαρτη με επιδείξεις/ασκήσεις τεχνικής πνευματώδη παρτιτούρα. Θαυμάσιο ρυθμικό υπόβαθρο παρέσχε το πιάνο του Αρχοντίδη, ο οποίος ένωσε δυνάμεις με την κόρη αλλά και τη σύζυγό του, πιανίστα Ναταλί Τσαλδαράκη (με την οποία απαρτίζουν το γνωστό Ivory Duo Piano Ensemble!), στη σύνθεση της Έλενας Παυλέα "Ο Χαιρετισμός" για φωνή, βιολί, και πιάνο ντουέτο. Έστω και αν ηχούσε ενίοτε ατελώς συνεκτικό, το νεορομαντικής/ κινηματογραφικής γραφής έργο ξεχώρισε για τη γραφή και τον ιδιαίτερο ρόλο που επεφύλασσε για κάθε όργανο στη μουσική δραματουργία. Το φωνητικό σκέλος, που ξεκίνησε από απαγγελία, πέρασε σε αριόζο και κατέληξε σε κορύφωση στην υψηλή περιοχή ερμήνευσε άρτια η μεσόφωνος Μαρισία Παπαλεξίου.
Εύλογα, η προσοχή στράφηκε στη ζωντανή εκτέλεση της 20λεπτης "Σονάτας" του Καλομοίρη (1948), η ηχογράφηση της οποίας -όπως σωστά επεσήμανε ο μουσικογράφος, ερευνητής και συλλέκτης Θωμάς Ταμβάκος, που προλόγισε την εκδήλωση- δεν είχε πολλά να ζηλέψει από τις μόλις δύο μέχρι σήμερα "εγχώριες", αυτές των Τάτση Αποστολίδη και Στέλλας Τσάνη. (Δεξιο)τεχνικά ανεπίληπτη, αέναης κινητικότητας, ανέδειξε εντελέστερα τις βαγκνέριες μελωδικές αναφορές από τις δημοτικοφανείς, που ήχησαν κάπως άγουρες -ορθότερα, μη "βιωμένες"- εκφραστικά. Δυσκολίες καταγράφηκαν σε επίπεδο δυναμικών και ισορροπιών και με το πιάνο του Αρχοντίδη, που, παρά τη ρυθμική του σβελτάδα, φάνηκε να εστιάζει περισσότερο στην απόδοση του δικού του μέρους παρά στη συμπόρευση με τη σολίστ.
Σε κάθε περίπτωση, αυτή η πολλά υποσχόμενη πρώτη εμφάνιση της Αρχοντίδη-Τσαλδαράκη δημιούργησε μεγάλες προσδοκίες για τη μελλοντική της πορεία…
O 24χρονος Γιώργος Μπάνος μοιράζεται επίσης -πλην δισκογραφίας!- πολλά κοινά με τις δύο συναδέλφους του. Οικογενειακή παράδοση (γιος του εκλεκτού πιανίστα Χρόνη Μπάνου), λαμπρές σπουδές και διακρίσεις στο εξωτερικό, εμφανίσεις με ορχήστρες, κυρίως όμως ένα σπουδαίο ταλέντο, όπως φάνηκε στο ρεσιτάλ με το οποίο εγκαινίασε τις προάλλες (9/10) τον πολύτιμο κύκλο "Έλληνες σολίστ στην Αίθουσα Δημ. Μητρόπουλος" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.
Συνοδευόμενος στο πιάνο από την εξαίρετη -και ακριβοθώρητη- πιανίστα Λητώ Θώμου, ο Μπάνος προσέφερε ένα άκρως απαιτητικό πρόγραμμα που -αν μη τι άλλο- πρόδιδε μεγάλη αυτοπεποίθηση! Κάτοχος όχι μόνο στέρεης τεχνικής αλλά και ενός μεγάλου, φωτεινού, γεμάτου αποχρώσεις ήχου αναμετρήθηκε με 4 αριστουργήματα του γαλλικού ρεπερτορίου, ή -ακριβέστερα- της γαλλο-βελγικής βιολιστικής σχολής.
Το δεύτερο μισό της βραδιάς με έργα σε μια κίνηση υπήρξε υποδειγματικό! Άψογη ορθοτονία, καλαισθησία, μουσικότητα και …δεξιοτεχνία οριοθέτησαν μια θαυμάσια εκτέλεση της 3ης Σονάτας για σόλο βιολί ("Μπαλάντας") του Υζαΰ. Ο ηχοχρωματικός πλούτος, η ποιότητα φραστικής, οι αβίαστες εναλλαγές ταχυτήτων σε συνδυασμό με μιαν εξόχως ποιητική αφήγηση αλλά και μια πηγαία συναισθηματική ειλικρίνεια δικαίωσαν -από κοινού με την υπαινικτική συνοδεία της Θώμου- το "Ποίημα" του Σωσσόν. Στην "Τσιγγάνα" του Ραβέλ η λαμπερή δεξιοτεχνία και η εξαίσια ανάδειξη του ύφους του παραδοσιακού ουγγρικού χορού "τσάρντας" συνοδεύθηκαν -όπως έπρεπε- με μεγάλη εκφραστικότητα.
Περισσότερες επιφυλάξεις δημιούργησε η απόδοση της "Σονάτας για βιολί και πιάνο" του Φρανκ, που κάλυψε ολόκληρο το πρώτο μέρος του ρεσιτάλ. Αυτές δεν αφορούσαν τεχνικά ζητήματα: το παίξιμο διέθετε καθαρότητα και συνέπεια (ακόμη και στο θυελλώδες και πολύχρωμο δεύτερο μέρος), οι επιλογές σε σχέση με τα ηχοχρώματα (τι εύρος!), τις διακυμάνσεις ταχυτήτων/δυναμικών και την τονική άρθρωση διέθεταν υψηλή αισθητική. Η πολύ αναλυτική όμως προσέγγιση στερούσε το έργο από την εκφραστικότερη "οργανική" διαχείρισή του ως σύνολο, με ό,τι αυτό συνεπαγόταν από πλευράς αφηγηματικής ρευστότητας (επαρκέστατης, ευτυχώς, στο τρίτο μέρος). Περαιτέρω, ούτε η συνοδοιπορία με την Θώμου υπήρξε εν προκειμένω ιδανική: παρά το ανεπίληπτο πιανιστικά παίξιμο, η μια κάποια κατάχρηση του πεντάλ οδήγησε σε αρκετές ανισορροπίες με το βιολί, ιδίως στο καταληκτικό allegretto. Η συστηματικότερη εξοικείωση με το έργο και η σταδιακή ωρίμανση θα προσφέρουν σίγουρα μελλοντικά μια σαφέστερη ερμηνευτική ρότα.
Στις θερμότατες επευφημίες του κοινού, ο Μπάνος -επιμένοντας γαλλικά!- αντιχάρισε ως ανκόρ το υποβλητικό "Après un rêve" του Φωρέ.
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: H βιολίστρια Δανάη Παπαματθαίου-Μάτσκε και ο πιανίστας Ούβε Μάτσκε © Γιάννης Gutmann
