© Χάρης Ακριβιάδης
Δεν ήταν λίγος ο κόσμος που μαζεύτηκε στην αίθουσα "Χρήστος Λαμπράκης" του Μεγάρου Μουσικής για να δει και να απολαύσει τους Vox Clamantis. Μπορεί να μη μιλάμε για συνθήκες κοντά στο sold out, όμως για τα δεδομένα του νεότευκτου Φεστιβάλ της Άνοιξης –το οποίο έκανε τα πρώτα του βήματα το 2022– η προσέλευση κρίνεται λίαν ικανοποιητική. Ειδικά αν συνυπολογίσουμε ότι το έργο που θα παρουσιαζόταν επί σκηνής ήταν πολύ απαιτητικό: τόσο για τους εκτελεστές, όσο και για τους ακροατές.
Γιατί το διακεκριμένο φωνητικό σύνολο από την Εσθονία δεν ήρθε στην Αθήνα για να παρουσιάσει κάποιο ποικίλο πρόγραμμα βασισμένο στις συνήθεις του "σπεσιαλιτέ" –το γρηγοριανό μέλος και την πρώιμη ευρωπαϊκή πολυφωνία. Αντιθέτως, αν και απείχαμε ακόμα από τη Μεγάλη Εβδομάδα και την τελική ευθεία του φετινού Πάσχα, θα έπαιζαν το φημισμένο "Passio", όπως το λέμε χάριν συντομίας. Δηλαδή το "Passio, Domini Nostri Jesu Christi Secundum Joannem" (1982) του συμπατριώτη τους Arvo Pärt: ένα χορωδιακό έργο που πολλοί συγκαταλέγουν στα αριστουργήματα της μοντέρνας θρησκευτικής μουσικής.
Παρ' όλα αυτά, η πρώτη εντύπωση απευθύνθηκε περισσότερο στα μάτια, παρά στα αφτιά. Εκμεταλλευόμενοι δηλαδή τα επίπεδα της κεντρικής σκηνής του Μεγάρου, οι Vox Clamantis παρατάχθηκαν σκορπισμένοι σε τριμερή διάταξη, με "κορυφή" τους τον μαέστρο Jaan-Eik Tulve. Έμπροσθέν του είχε καθισμένους τους 4 σολίστ που θα συνόδευαν σε βιολί, όμποε, φαγκότο και βιολοντσέλο, ενώ από πάνω τους στέκονταν όρθιοι οι 4 Ευαγγελιστές, δύο άντρες (ο τενόρος Anto Õnnis και ο μπάσος Tõnis Kaumann) και δύο γυναίκες (η σοπράνο Jaanika Kuusik και η μεσόφωνος Susanna Paabumets). Στο αμέσως επόμενο σκαλί βρισκόταν η δεκαμελής χορωδία (πέντε άντρες, πέντε γυναίκες), ενώ στο ανώτατο τμήμα έβλεπες την Ene Salumäe στο εκκλησιαστικό όργανο, έχοντας εκ δεξιών της, όπως κοιτούσαμε τη σκηνή, τον Ιησού (ο μπάσος Taniel Kirikal) και εξ αριστερών τον Πόντιο Πιλάτο (ο τενόρος Valter Soosalu). Σύνολο 22 άτομα, όλοι ντυμένοι στα μαύρα.
Από εκεί και πέρα, βέβαια, πέσαμε γρήγορα στα βαθιά νερά της σύνθεσης του Arvo Pärt. Η οποία διαθέτει μια εξίσου προσεγμένη και εντυπωσιακή "αρχιτεκτονική" διάταξη ως προς τις φωνές, την τονικότητά τους, τον ρόλο και τον χώρο των οργάνων, εδραζόμενη στο λατινικό κείμενο του Ευαγγελίου του Ιωάννη και ειδικότερα στα κεφάλαια εκείνα που περιγράφουν τα Πάθη του Ιησού Χριστού. Η "πλοήγηση" απαιτεί μεγάλη ακρίβεια, ακόμα και για ένα καλογυμνασμένο σύνολο σαν τους Vox Clamantis –και είναι εδώ, νομίζω, όπου φάνηκε περισσότερο η δυναμική και η κλάση του μαέστρου Tulve.
Ακόμα πιο δύσκολη, ωστόσο, είναι η απόδοση της συναισθηματικής παλέτας του έργου, καθώς ο Pärt τηρεί σαφείς αποστάσεις από τα όσα έγιναν "συνήθη" κατά τον 20ό αιώνα, όσον αφορά τα έργα θρησκευτικής μουσικής. Το "Passio" του, δηλαδή, είναι μνημείο λιτότητας, μέτρου και κατάνυξης ως προς τις εκφραστικές του στοχεύσεις και ο δρόμος προς όλα αυτά μοιάζει με ένα τελετουργικό θλίψης σχεδιασμένο να λειτουργήσει σε μοναχικές ακροάσεις, παρά σε συνθήκες συναυλίας –έχει ειπωθεί ξανά, άλλωστε, ότι το απολαμβάνεις περισσότερο σε δίσκο, παρά ως κονσέρτο.
Ασφαλώς, μια τέτοια παρατήρηση θέτει κι ένα μέτρο σύγκρισης για κάθε απόπειρα προσέγγισης του "Passio", από τη στιγμή που υπάρχει μια καταπληκτική ηχογράφησή του από τους Hilliard Ensemble (1988). Είναι προς τιμήν των Vox Clamantis, λοιπόν, που σχεδόν τον άγγιξαν αυτόν τον υψηλό πήχη, συμμετέχοντας στο φετινό Φεστιβάλ της Άνοιξης. Μπόρεσαν δηλαδή και να αποτυπώσουν τον εσκεμμένα αντι-δραματικό χαρακτήρα της σύνθεσης, που απηχεί την έμπνευση του Pärt από μεσαιωνικά πρότυπα προηγούμενα της ευρωπαϊκής πολυφωνίας, αλλά και να διατηρήσουν την προσοχή του κοινού, ακόμα και όταν η τάση του έργου προς τις επαναλήψεις μοτίβων απείλησε την υπομονή μας. Έστω κι αν υπήρξε, νομίζω, ένα ελαφρύ προβάδισμα της ομάδας των Ευαγγελιστών και των σολίστ, ιδιαίτερα στη διάδρασή τους με τη χορωδία, σε σύγκριση με τα όσα ακούσαμε από τον Ιησού και τον Πιλάτο (με ή χωρίς την ενίσχυση του εκκλησιαστικού οργάνου).
Κάπως έτσι, οι Vox Clamantis έδειξαν ότι, τουλάχιστον στο δικό τους πεδίο, δεν είναι τυχαίες οι Grammy βραβεύσεις και οι Diapason d'Or διακρίσεις που έχουν χτίσει το όνομά τους, φέρνοντας κόσμο στις ζωντανές τους εμφανίσεις. Η συναυλία μπορεί να κράτησε μόλις 70 λεπτά, αλλά όσοι παραβρέθηκαν στο Μέγαρο Μουσικής μπορούν να διαβεβαιώσουν ότι ήταν τόσο πυκνή και απαιτητική αυτή η διάρκεια, ώστε φαινόταν διπλάσια. Άλλωστε, όπως ειπώθηκε και στην αρχή, ο Pärt ζητάει πολλά και από το ακροατήριο, προκειμένου να του χαρίσει το δώρο μιας υπερβατικής εμπειρίας.
