© Μαρία Γραμματικού
Τα 80ά της γενέθλια γιόρτασε στις αρχές του μήνα η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών. Σε διάστημα δύο εβδομάδων το πρώτο συμφωνικό σύνολο της χώρας έδωσε, υπό τη διεύθυνση του Λουκά Καρυτινού, δύο sold out συναυλίες στην "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Κοινό χαρακτηριστικό τους, πέραν του ρομαντικού ρεπερτορίου, ήταν η παρουσία δύο διάσημων Ρώσων σολίστ.
Η συναυλία της 3/2, ανήμερα της ιδρύσεώς της -εν μέσω Κατοχής!- το 1943, ξεκίνησε ευπρόσδεκτα με ένα συμφωνικό κομμάτι Έλληνα συνθέτη. Για μια ορχήστρα που έχει αναδείξει με συνέπεια το ιστορικό ελληνικό ρεπερτόριο ξένισε, πάντως, η μη επιλογή έργου κάποιου συνθέτη της Εθνικής ή της Επτανησιακής σχολής, ιδίως όταν το "Vocalise για υψίφωνο και ορχήστρα" του Νέστορα Ταίηλορ (2006) στερείτο ελληνικού χρώματος. Η ξεκάθαρα λυρική, ατμοσφαιρική σύνθεση που εντασσόταν σε μία σύγχρονη νεορομαντική διάθεση, έχοντας αφομοιώσει άρτια πολλές από τις εκφάνσεις της κατά τον 20ό αιώνα, ήταν, πάντως, καλογραμμένη. Το φωνητικό της σκέλος (μία αέναη καντιλένα) απέδωσε με άνεση και με το χυμώδες, πλούσιο τίμπρο της η τόσο αγαπητή στο Ελληνικό κοινό Ρουμάνα υψίφωνος Τσέλια Κοστέα, τραγουδώντας από διαφορετικά σημεία της σκηνής.
Στη συνέχεια, ο 51χρονος Ρέπιν -που γεννήθηκε στη Σιβηρία, έχει αποκτήσει και τη βελγική υπηκοότητα και κατοικεί στη Βιέννη!- αναμετρήθηκε για πολλοστή φορά στη λαμπρή καριέρα του με το δημοφιλές "Κοντσέρτο για βιολί" του Τσαϊκόφσκι. Η ερμηνεία αιφνιδίασε …αρνητικά στο εκτενές εναρκτήριο μέρος: παρότι δεξιοτεχνικά ασφαλής, ήχησε κάπως υποτονική, εκ του ασφαλούς, με αδόκητες επιλογές σε δυναμικές και τέμπι, που έφεραν συχνά σε πολύ άβολη θέση αρχιμουσικό και ορχήστρα, δυσκολεύοντας και τον συντονισμό μαζί του! Ο ήχος δεν ήταν τόσο πλούσιος όσο συνήθως, η γενικά ανεπίληπτη ορθοτονία του στιγματίσθηκε από κάποιες οξύτητες, ενώ η όλη προσέγγιση φώτισε εντελέστερα τις ήπιες, τρυφερές ή μελαγχολικές παραγράφους παρά αυτές στις οποίες κυριαρχούσε η ανήμερη έξαψη της δράσης. Η καταληκτική καντέντσα αποδόθηκε όμως με αυτοπεποίθηση και μεγαλύτερη εκφραστικότητα. Ευτυχώς, τα πράγματα βελτιώθηκαν ξεκάθαρα στα άλλα δύο μέρη, με τη συμβολή και των θαυμάσιων σόλι των κορυφαίων των ξύλινων (Μουρίκης, Βάμβας, Πιλαφτσή, Λιοδάκης). Η ενδιάμεση canzonetta προσφέρθηκε με ζηλευτό cantabile και ανυπόκριτο λυρισμό, ενώ το φινάλε με ορμή, δύναμη αλλά και προσεγμένη άρθρωση, παρά τις πολύ γρήγορες ταχύτητες.
Η τέχνη του βιρτουόζου έλαμψε, πάντως, στο μοναδικό ανκόρ, τις παραλλαγές "Το Καρναβάλι της Βενετίας" του Παγκανίνι, στο οποίο τον συνόδευσαν τα πιτσικάτι των εγχόρδων του συνόλου, προκαλώντας ντελίριο ενθουσιασμού στο κοινό.
Ολόκληρο το δεύτερο μέρος κάλυψε η 1η Συμφωνία του Μάλερ, έργο που έχει παιχθεί συχνά από την ΚΟΑ κατά την τελευταία δεκαετία, ενίοτε εξαιρετικά, όπως την τελευταία φορά (2020), υπό τη διεύθυνση του Έσενμπαχ.
Είναι γνωστό ότι ο επονομαζόμενος "Τιτάν", παρότι θεωρείται από τις μουσικά και νοηματικά πιο προσιτές μαλερικές συμφωνίες, περιέχει εν σπέρματι όλα εκείνα τα συστατικά που συνιστούν το μεγαλείο του Βοημού συνθέτη. Μια πολυεπίπεδη, ανήσυχη δραματουργία, ένα ετερόκλητο πλην απαιτητικό μουσικό συντακτικό, μία αβίαστη μελωδικότητα που συναρπάζουν σταθερά τους ακροατές.
Ο Καρυτινός τα ανέδειξε πειστικά, με το γνωστό σφρίγος και αρκετές δόσεις ορχηστρικού ρουμπάτο, αν και όχι πάντοτε σε βάθος λεπτομέρειας. Κύριο μέλημα υπήρξε η άρτια συνολική εποπτεία του έργου αλλά και η φροντισμένη οργάνωση της παραγραφοποίησης της μουσικής μέσα από αυξομειώσεις ταχυτήτων (ενίοτε παρακινδυνευμένων, όπως στο πρώτο μέρος) και επιπέδων δυναμικής.
Ο μετά από καιρό γεμάτος, περισσότερο εστιασμένος ήχος των εγχόρδων, υπό την σβέλτη καθοδήγηση της Κατερίνας Χατζηνικολάου, επέτρεψε αρτιότερη μελωδική φραστική, αλλά και πιο ισορροπημένες σχέσεις -πλην του φινάλε- με τα χάλκινα πνευστά. Παρά κάποιες μικροαστάθειες, ιδίως των υπό τον Σαλβάνο κόρνων, αυτά έκλεψαν τις εντυπώσεις από τους συνήθεις υπόπτους των ξύλινων (όπου αιφνιδίασαν τα σποραδικά ολισθήματα του ομποΐστα Δ. Βάμβα). Στο πένθιμο εμβατήριο πολύ επιτυχημένοι ήχησαν οι διάλογοι κοντραμπάσου (Τσουκαλάς) -φαγκότου (Λιοδάκης) και όμποε (Βάμβας) - τρομπέτας (Καραμπέτσος). Θαυμάσια στο σύνολό της ήταν η ομάδα των κρουστών.
Παρά το γενικώς υψηλό τεχνικό επίπεδο της εκτέλεσης, είχε, πάντως, κανείς την αίσθηση ότι αυτή δεν αποκάλυψε με την προσήκουσα εκφραστική γενναιοδωρία όλο το μυστήριο της νοσταλγικής παρτιτούρας (ήχοι φύσης, παιδικές μνήμες, παρωδία θανάτου, συναισθηματική φόρτιση κλπ)…
Η επόμενη συναυλία της 15/2 άνοιξε με την "Ραψωδία σ’ένα θέμα του Παγκανίνι" του Ραχμάνινωφ, που ερμήνευσε -στο δικό του πιάνο!- ο Μιχαήλ Πλετνιόφ. Ο 65χρονος Ρώσος πιανίστας (και αρχιμουσικός) συγκαταλέγεται στους κορυφαίους ερμηνευτές του -πιανιστικού και συμφωνικού- έργου του μεγάλου Ρώσου ρομαντικού συνθέτη, τα 150 χρόνια από τη γέννηση του οποίου τιμώνται φέτος. Παρά τη δεξιοτεχνική αρτιότητα και τη ρυθμική της ακρίβεια, η εκτέλεση ξεχώρισε πρωτίστως για το νηφάλιο, ευγενές συναίσθημα και τη θαυμαστή ρευστότητα αφήγησης. Η ευφάνταστη γραφή του σπονδυλωτού έργου με τις 24 παραλλαγές αναδείχθηκε και νοηματοδοτήθηκε με μια σπάνιας πληρότητας εκφραστική παλέτα: υπέροχος ήχος, κρυστάλλινη καθαρότητα του τουσέ, υψηλή εποπτεία αρχιτεκτονικής και περιεχομένου με ωραίους τονισμούς. Ισορροπημένη υπήρξε η συνομιλία με την ορχήστρα τόσο στις λυρικές, χολλυγουντιανής αισθητικής παραγράφους όσο και στις πιο γρήγορες/δραματικές, χωρίς εξάρσεις πάθους. Ανταποκρινόμενος στις δικαιολογημένα έντονες επευφημίες του κοινού, ο Πλετνιόφ απέδωσε μαγικά, εκτός προγράμματος, το 2ο "Πρελούδιο" του έργου 3 του Ραχμάνινωφ.
Τη βραδιά ολοκλήρωσε το συμφωνικό ποίημα "Η ζωή ενός ήρωα" του Ρίχαρντ Στράους, ουσιαστικά μία μουσική αυτοπροσωπογραφία του -νεαρού κατά την εποχή δημιουργίας του- συνθέτη. Αντιπροσωπευτική της υστερορομαντικής αισθητικής, η ιδιαίτερα πληθωρική ενορχήστρωσή του θέτει αυτονόητα ιδιαίτερες δυσκολίες σε αρχιμουσικό και ορχήστρα τόσο από πλευράς εποπτείας και προβολής/χειρισμού συνολικής εικόνας (με τους συχνά ακραίους ηχητικούς όγκους) και λεπτομερειών της υπερφιλόδοξης, συχνά ναρκισσιστικής παρτιτούρας, όσο και από πλευράς περιγραφής/αφήγησης του καθενός από τα 6 επεισόδια.
Ο Καρυτινός διέπλασε μία γενικώς επιτυχημένη εκτέλεση, με φανερή προσπάθεια ελέγχου των δυναμικών και επαρκή αντιδιαστολή των εξωστρεφών μερών (εντυπωσιακό "Πεδίο μάχης"!) από τις λυρικές ανάπαυλες. Εύλογα αξιοποίησε αφενός το σφιχτό, εστιασμένο και επαρκούς μελωδικής φραστικής παίξιμο ενός -για πρώτη φορά, επιτέλους!- φερέγγυου σώματος εγχόρδων (και τα εκτενή, ορθοτονικά ασφαλή και αρκούντως εκφραστικά σόλι του νέου εξάρχοντα Απόλλωνα Γραμματικόπουλου), αφετέρου τις εγνωσμένης καλαισθησίας παρεμβάσεις των κορυφαίων των ξύλινων (Πιλαφτσή, Βάμβας, Μουρίκης, Λιοδάκης, Παντελίδου) και χάλκινων (Σίσκος, Καραμπέτσος) πνευστών.
Βέβαια, ούτε η στάθμιση των ηχητικών ισορροπιών εγχόρδων και χάλκινων πνευστών υπήρξε πάντοτε εντελής -ειδικά στα δύο αρχικά μέρη- ούτε είναι ακόμη σε θέση η ΚΟΑ να δικαιώσει εκφραστικά στο έπακρο μια τόσο σύνθετη και ιδιαίτερου στίγματος συμφωνική αφήγηση…
Λεζάντα κεντρικής φωτογραφίας: Υπό τη συνοδεία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών και του αρχιμουσικού Λουκά Καρυτινού, ο Ρώσος βιολιστής Βαντίμ Ρέπιν ερμηνεύει το "Κοντσέρτο για βιολί" του Τσαϊκόφσκι στο πλαίσιο συναυλίας για τα 80ά γενέθλια του συνόλου ("Αίθουσα Χρ. Λαμπράκης" Μεγάρου Μουσικής, 3/2)
