© Μάνος Μανιός
Κάνοντας ένα διάλειμμα από τις -σχεδόν αποκλειστικά εστιασμένες στη συμφωνική μουσική- εκδηλώσεις του Φεστιβάλ Αθηνών, ανακαλούμε στη μνήμη δύο ξεχωριστές και ιδιαίτερα επιτυχημένες συναυλίες μουσικής δωματίου που δόθηκαν σε αθηναϊκές αίθουσες τις τελευταίες μέρες του Μάη, σηματοδοτώντας ουσιαστικά το τέλος της "χειμερινής" καλλιτεχνικής περιόδου.
Η σημασία τους έγκειτο όχι μόνο στην ποιότητα προγραμμάτων και ερμηνειών, αλλά και στην επανεμφάνιση μετά από καιρό -και λόγω πανδημίας- δύο διδύμων ιδιαίτερα αξιόλογων και ανήσυχων καλλιτεχνών.
Από το 2013, όταν πρωτοεμφανίσθηκαν ως πιανιστικό ντούο, οι πιανίστες Λευκή Καρποδίνη και Μάϊκλ Μπράουνλη Ουώκερ φημίζονται για τους ενδιαφέροντες θεματικούς άξονες των ρεσιτάλ τους (όπως οι τρεις "Προσκλήσεις για χορό"), τα οποία δεν καλύπτουν μόνο το βασικό ρεπερτόριο για δύο πιάνα ή/και τέσσερα χέρια, αλλά και λιγότερο γνωστά κομμάτια και συνθέτες.
Στις 28 Μαΐου, στην αίθουσα του "Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός", οι δύο μουσικοί χάρισαν μεταγραφές για δύο πιάνα από τον κόσμο της όπερας. Πέρα από τη δημοφιλία του προγράμματος "A Night at the Opera", την προσοχή τράβηξε ο τρόπος δόμησής του.
Αφενός επελέγησαν μεταγραφές όπου η μουσική ήταν προσαρμοσμένη, με ή χωρίς τεχνικές και αρμονικές διακοσμήσεις, στα πρωτότυπα αποσπάσματα λυρικών έργων, είτε ορχηστρικά, όπως αυτές του Μπουζόνι για την Εισαγωγή στον "Μαγικό αυλό" του Μότσαρτ, της Πόοουπ για τους διάσημους "Πολοβτσιανούς χορούς" του Μποροντίν, ή του Πιερνέ για τον Ύμνο, τo εμβατήριο και τους χορούς από τη δεύτερη σκηνή της Β’ πράξης της "Αΐντας" του Βέρντι, είτε φωνητικά, όπως οι μεταγραφές από τους Μπράουνλη Ουώκερ και Ανδρικόπουλο βασικών αριών από την "Βαλλύ" του Καταλάνι, και τον "Τζάννι Σκίκκι" -και εκτός προγράμματος- την "Τουραντότ" του Πουτσίνι. Αφετέρου, ακούσθηκαν "Φαντασίες" των Λιστ και Γκρέϊντζερ πάνω στις όπερες "Νόρμα" του Μπελλίνι και "Πόργκυ και Μπες" του Γκέρσουιν αντίστοιχα, δηλαδή αρθρώσεις θεμάτων από τα έργα αυτά, κατά τρόπο που να εξυφαίνεται μια νέα σύνθεση με τη μορφή συμπυκνωμένης εκδοχής της αρχικής όπερας.
Τα κομμάτια έτυχαν στρωτών, προσεγμένων ερμηνειών που αξιοποίησαν τη (δεξιο)τεχνική ασφάλεια και τον ανεπίληπτο συντονισμό των δύο μουσικών. Στην πρώτη κατηγορία μεταγραφών κυριάρχησε περισσότερο η ρευστότητα της αφήγησης, για την οποία αξιοποιήθηκαν άλλοτε μια φωνητικών ποιοτήτων μελωδική φραστική και άλλοτε περισσότερη ρυθμική ακρίβεια, ενίοτε ένας συνδυασμός τους, καθώς και ωραίες διαβαθμίσεις δυναμικής. Υπήρχαν, πάντως, περιθώρια για ακόμη πιο εκφραστικό παίξιμο.
Στα έργα των Λιστ και Γκρέϊντζερ, ο συντελεστής δυσκολίας ήταν αυξημένος: πλάι στην ανάγκη για πιο λεπταίσθητες μεταπτώσεις ταχυτήτων, έμφαση δόθηκε στις διαφορετικές ποιότητες της κάθε παρτιτούρας. Στη διασκευή για 2 πιάνα της μεγάλης φαντασίας "Αναμνήσεις από τη ‘Νόρμα’ του Μπελλίνι" του πρώτου, η συμφωνική πυκνότητα της γραφής απαιτούσε λεπτές ισορροπίες μεταξύ εξάρσεων ρωμαλέας δεξιοτεχνίας και ευέλικτης διάπλασης της μπελκαντίστικης μελωδικής γραμμής. Η "Φαντασία πάνω στον ‘Πόργκυ και Μπες’ του Γκέρσουιν" του δεύτερου δόθηκε με νεύρο, ζωντάνια και περισσή φροντίδα ανάδειξης τόσο του μελωδικού υλικού όσο και του τζαζίστικου σουίνγκ. Οι δύο ακμαίοι και ευφυείς πιανίστες ανταποκρίθηκαν με άνεση στις προκλήσεις, χαρίζοντάς μας άλλη μία εξαιρετική βραδιά!
Δύο μέρες αργότερα, στις 30 Μαΐου, και στο πλαίσιο του κύκλου εκδηλώσεων "Μουσικοί περίπατοι στα μουσεία" της πρωτεύουσας με μέλη της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, ο εκ των κορυφαίων στα β’ βιολιά του συνόλου Λαέρτης Κοκολάνης και η πιανίστα Ελένη Νταφέκα προσέφεραν ένα εξίσου σημαντικό -και άκρως απαιτητικό- ρεσιτάλ στην -όχι άψογης ακουστικής- αίθουσα του ισογείου του Μουσείου Ισλαμικής Τέχνης (παράρτημα του Μουσείου Μπενάκη), στο Θησείο.
Υπό τον τίτλο "Subito", του έργου δηλ. του Λουτοσλάφσκι με το οποίο και ολοκληρώθηκε, η συναυλία εστίασε όχι μόνο σε ξαφνικές εναλλαγές δυναμικών, αλλά και σε αυτές εικόνων, ύφους και συναισθημάτων.
Αρχικά ακούσθηκε μία από τις νεανικές σονάτες του Μότσαρτ, η διμερής 21η (αρ. καταλόγου Κ.304), μοναδική σε ελάσσονα τονικότητα. Της ευέλικτης ερμηνείας ηγήθηκε ορθά το πιάνο, υπενθυμίζοντας ότι οι σονάτες αυτές είναι γραμμένες "για πιάνο με βιολί". Η ωραία πιανιστική γραμμή, το μαλακό φραζάρισμα, ο τρόπος συνεργασίας/διαλόγου με το βιολί που επέτρεπε τη διατήρηση ενός άκρως γλαφυρού μουσικού -και αφηγηματικού- ειρμού δικαίωσαν το λυρισμό, τη μελαγχολική στοχαστικότητα αλλά και τις βίαιες εξάρσεις μιας οριακά τραγικής παρτιτούρας.
Στην αντίστοιχης τονικότητας 1η Σονάτα για βιολί και πιάνο του Σούμαν, η κομψότερη συνοδοιπορία (αλλά και οι εναλλαγές ρόλων) βιολιού-πιάνου φώτισαν το ρομαντικό ιδίωμα, προβάλλοντας το πιο πληθωρικό, πλην σταθερά ευγενές και ελεγχόμενο συναίσθημα με συνεχείς φωτοσκιάσεις αλλά και σημειακές εντάσεις, όπως η φρενήρης κορύφωση του καταληκτικού lebhaft. Είναι δε αξιοπρόσεκτο, ότι η διόλου απλή, τεχνικά ευρηματική γραφή για το βιολί πρέπει εδώ να συνοδεύεται ενίοτε με έναν ήχο με περισσότερη αχλύ, πλησιέστερο αυτού της βιόλας.
Ακολούθησε η αφιερωμένη στη μνήμη του Λόρκα "Σονάτα για βιολί και πιάνο" του Πουλένκ, ένα ευφάνταστο έργο, στο οποίο ψήγματα στραβίνσκειου "μοντερνισμού" χρωματίζουν ένα χαρακτηριστικά γαλλικό μουσικό καμβά. Εντυπωσίασε εν προκειμένω η ισόρροπη προβολή των εναλλαγών διαθέσεων, από τις εντάσεις των ακραίων μερών (του ορμητικού εναρκτήριου allegro και ιδίως του τραγικού presto του φινάλε με την απρόσμενη, ευρηματική κατάληξη) μέχρι την ελεγειακή μελωδικότητα του αργού intermezzo με τα ισπανικά "κιθαρίσια" πιτσικάτι. Όπως έπρεπε, η ερμηνεία συνδύασε ευελιξία με μεγάλη εκφραστικότητα.
Το ολιγόλεπτο "Subito" του Λουτοσλάφσκι, αληθινή επιτομή της κεντροευρωπαϊκής βιολιστικής παράδοσης, σηματοδότησε με την τεταμένη δραματουργία του έναν αρκούντως εξωστρεφή αποχαιρετισμό. Υπό το πρωτίστως ρυθμικό υπόβαθρο του πιάνου, το κοινό απόλαυσε μία επίδειξη των ηχητικών και τεχνικών δυνατοτήτων του βιολιού, από τις πιο διακριτικές εκμυστηρεύσεις μέχρι τα πιο βιρτουοζίστικα ξεσπάσματα.
Η δεδομένη σεμνότητα του Κοκολάνη και της Νταφέκα -που θεωρούν ότι απλώς "συμμετέχουν" σε ένα μουσικό γεγονός- δεν πρέπει να οδηγεί σε παρανοήσεις: η ώσμωση των δύο καλλιτεχνών αποτελεί ευθύ απότοκο μιας σε βάθος προετοιμασίας, μιας οξύτατης αντίληψης γράμματος, περιεχομένου και ύφους της μουσικής. Η ορθοτονία ήχου και το δεξιοτεχνικά άρτιο παίξιμο του βιολιστή από το Αργυρόκαστρο παντρεύεται ιδανικά με τη σπάνια ικανότητα της πιανίστριας να νοηματοδοτεί με ευφράδεια κάθε μουσικό συντακτικό.
Αν προσθέσει κανείς τα πρωτότυπα, άκρως φιλόδοξα προγράμματα που προτείνουν, θα ήταν ευχής έργο να εμφανίζονται και να τους ακούμε συχνότερα…
