Είστε σε μια περίοδο όπου και το "Μουσικό Κουτί" εκπέμπει στην τηλεόραση, αλλά και στο Γυάλινο σας είδαμε, με τους Ευγενείς Αλήτες, τη Βίκυ Καρατζόγλου και τον Βύρωνα Τσουράπη. Πώς τα προλαβαίνετε όλα;
Κι εγώ απορώ! Δεν ξέρω πώς έχει γίνει. Μάλλον σκληραγωγήθηκα αρκετά πέρυσι, γιατί το "Μουσικό Κουτί" ήταν πρωτόγνωρη δουλειά για μένα. Και ομολογώ ότι αποδείχθηκε και πιο απαιτητική από όσο περίμενα.
Γιατί δεν ήταν ότι απλά ερχόταν ο κάθε καλεσμένος κι έπαιζε τα τραγούδια του. Σε κάθε εκπομπή έπρεπε να δημιουργήσουμε μαζί μια μικρή συναυλία, αλλά και να σκεφτώ τα θέματα που με ενδιέφερε περισσότερο να συζητήσουμε. Και χρειαζόταν βέβαια να δημιουργηθεί και η έναρξη, η οποία είναι το προσωπικό μου αγαπημένο παιχνίδι: ένα μείγμα ελληνικών και ξένων τραγουδιών που μου αρέσουν, το οποίο συχνά καθορίζεται από την εποχή ή και από την προσωπικότητα των προσκεκλημένων.
Οπότε η δουλειά ήταν ανελέητη! (γέλια) Ειδικά τον πρώτο χρόνο, όταν ακόμα ψάχναμε τα βήματά μας, δουλεύαμε και εφτά μέρες την εβδομάδα για να ετοιμαστεί μια εκπομπή. Αλλά σιγά-σιγά μπήκαμε σε έναν ρυθμό. Όλη η ομάδα το κάνει με τρομερή όρεξη και πολύ μεράκι.
Φέτος, όμως, καθώς άρχισαν να γίνονται μερικές συναυλίες, ξαναθυμήθηκα και τη ...βασική μου δουλειά! Που είναι να παίζω τα τραγούδια μου στον κόσμο. Πήρα μεγάλη χαρά αυτό το καλοκαίρι, ήταν σαν να ανακάλυψα ξανά το live. Αποφάσισα έτσι ότι ήθελα να το συνεχίσω και τον χειμώνα, παρότι ήξερα ότι θα ήταν πολύ δύσκολος για τους κλειστούς χώρους.
Σας βρήκα πάντως πολύ ανανεωμένο, βλέποντάς σας στο Γυάλινο. Οφείλεται στο "Μουσικό Κουτί"; Ή είναι αποτέλεσμα εσωτερικών διεργασιών;
Σίγουρα έχει παίξει ρόλο το "Μουσικό Κουτί". Όπως έχω πει πολλές φορές κι εκεί, αυτή η εκπομπή είναι για μένα σχολείο και παιδική χαρά. Αισθάνθηκα σαν να ξαναβρήκα την οικογένειά μου, την οικογένεια των μουσικών δηλαδή: με κάποιους μπορεί να είχαμε συνεργαστεί κατά καιρούς, αλλά με πολλούς συναντιόμαστε για πρώτη φορά. Οπότε η εμπειρία είναι μοναδική, από τις σπουδαιότερες περιπέτειες τις οποίες έχω περάσει σε μια δουλειά που είναι από μόνη της μια περιπέτεια. Ήταν κάτι καινούριο. Μου έδωσε λοιπόν δύναμη, καθώς και πολλή ενέργεια.
Σε κάποιο σημείο σας άκουσα να μιλάτε και για τη Νέα Σμύρνη, στην οποία μεγαλώσατε. Το κάνατε με αγάπη, αλλά δίχως νοσταλγία. Κάτι που νομίζω πως δεν συνηθίζεται στην Ελλάδα, όπου μάλλον νοσταλγούμε πολύ...
Κοίτα, η νοσταλγία συνήθως ξεκινάει από μια απόρριψη του παρόντος: φτάνεις στο όποιο τότε, όπου όλα υποτίθεται ήταν ωραία, επειδή τώρα τα πράγματα σου φαίνονται χάλια. Αυτή είναι μια νοσταλγία που δεν μου αρέσει. Είναι μια εξιδανίκευση του παρελθόντος, η οποία δεν μου πάει.
Προσπαθώ να ζω στο παρόν, όσο μεγαλώνω όλο και πιο συνειδητά. Τα νεανικά μου χρόνια τα θυμάμαι βέβαια με αγάπη, όπως είπες –και για τους ανθρώπους τους οποίους συνάντησα και για τα πράγματα που συνέβησαν. Αλλά όχι με κάποιο "αχ" νοσταλγίας.
Από μια ωραία ιστορία για τη δισκοθήκη του θείου σας που ζούσε στις Βρυξέλλες, μου δημιουργήθηκε η εξής απορία: από τις μουσικές των γονιών σας, κρατήσατε κάτι;
Οι γονείς μου είχαν μια μικρή σχετικά δισκοθήκη, με αρκετά ετερόκλητα πράγματα. Ο πατέρας μου αγαπούσε τον Frank Sinatra, είχε όμως και Yves Montand, άλμπουμ του Μάνου Χατζιδάκι, της Νάνας Μούσχουρη και του Μίκη Θεοδωράκη, όπως και κάποια κλασικά –Σοπέν π.χ. και Μπετόβεν. Υπήρχαν και λαϊκά τραγούδια, αυτά όμως τα αγόραζε κυρίως η γιαγιά μου η Σοφία, η οποία ήταν Σμυρνιά κι έμενε μαζί μας. Αγαπούσε ιδιαίτερα τον Νίκο Ξανθόπουλο, ο οποίος ήταν τότε "το παιδί του λαού".
Η επανάσταση για μένα έγινε όταν άρχισε να φέρνει δίσκους ο αδερφός μου. Εκεί ανακάλυψα τον νέο πλανήτη του rock, τα blues, τους Beatles, τον Bob Dylan, τους Rolling Stones –γενικότερα την ξένη μουσική των 1960s. Έπειτα έφτασα στον David Bowie, στον Bruce Springsteen, στους Clash, στους U2, στους αγαπημένους μου Talking Heads. Κράτησα πάντως και πολλά από όσα άκουγαν οι γονείς μου. Τελικά δεν χάθηκε τίποτα από αυτά. Έχω κι εγώ π.χ. μεγάλη αγάπη για τον Sinatra.
Πώς σας φάνηκε αλήθεια ο Bob Dylan στα τραγούδια του Sinatra;
Το βρήκα πολύ συγκινητικό. Και αναπάντεχο.
Στο "Μουσικό Κουτί", βέβαια, δεν ασχολείστε μόνο με τους μεγάλους του χθες, αλλά και με το εγχώριο αύριο…
Ένας μουσικός δεν γίνεται να μην αναζητά και νέα ερεθίσματα. Επιπλέον, είμαι πολύ περίεργος να δω πώς θα αφηγηθούν την ιστορία τους οι επόμενες γενιές.
Συμμερίζεστε την άποψη ότι στις δικές μας μέρες είναι το χιπ χοπ αυτό που διηγείται την ιστορία των εικοσάρηδων;
Νομίζω ότι το χιπ χοπ είναι το σημερινό rock. Πήρε δηλαδή τον ρόλο που για μας έπαιζε τότε το rock, που ήταν το καινούριο και το αλλιώτικο σε σχέση με ό,τι άκουγαν οι γονείς μας.
Δεν έχω παρακολουθήσει πολύ το ελληνικό χιπ χοπ, δεν μπορώ να πω ότι έχω ξεκάθαρη εικόνα. Έχω βρει όμως πράγματα που και μου άρεσαν και με ενδιαφέρουν. Άλλωστε δεν υπήρξα ποτέ πιστός σε ένα είδος μουσικής. Δεν είμαι ροκάς, λ.χ. Κάποια rock τα έβρισκα απεχθή και τότε που ήμουν εικοσάρης –και με συγκινούσαν περισσότερο τα όσα έγραφαν ο Άκης Πάνου, ο Χρήστος Νικολόπουλος ή ο Τάκης Μουσαφίρης.
Χρειάστηκε ωστόσο να φύγετε στις Βρυξέλλες ώστε να αρχίσουν να σας μιλάνε τραγούδια όπως το "Σαν Απόκληρος Γυρίζω". Κάπως δηλαδή σαν να συμφιλιωθήκατε με την Ελλάδα όταν βρεθήκατε μακριά της...
Ναι. Και επειδή έζησα αυτή την εμπειρία στα 20 μου, σκεφτόμουν πάντα ότι θα έπρεπε όλοι οι Έλληνες να φύγουν ένα διάστημα από τη χώρα. Ώστε να αποκτήσουν απόσταση ασφαλείας κι έπειτα να την ανακαλύψουν ξανά.
Το βλέπω τώρα να συμβαίνει και με τον γιο μου, ο οποίος είναι 22 χρονών και έχει πάει στην Ολλανδία, σπουδάζει μουσική στο Άμστερνταμ. Μέχρι λοιπόν να φύγει, έγραφε rock με αγγλικό στίχο. Τώρα μου στέλνει χιπ χοπ τραγούδια στα ελληνικά, αλλά και μελωδίες που σχετίζονται με την εγχώρια παράδοση. Έτσι το βλέπω και γενικότερα, ότι η ζωή είναι ένα ταξίδι σαν του Οδυσσέα: επιστρέφεις στην πατρίδα σου αφού πρώτα περιπλανηθείς σε διάφορους άγνωστους τόπους.
Σας αρέσει πολύ η Οδύσσεια, ε; Την έχετε αναφέρει και σε άλλες συνεντεύξεις...
Ε, γίνεται να μην σου αρέσει η Οδύσσεια; Είναι το μεγαλύτερο ποίημα που έχει γραφτεί ποτέ. Και η Ιλιάδα με γοητεύει, βέβαια. Αλλά η Οδύσσεια είναι ακατανίκητη.
Γιατί το rock και το ερωτικό στοιχείο δεν τα πήγαιναν ποτέ καλά στην Ελλάδα, όπως έχετε πει;
(γελάει) Το ελληνικό rock είχε μια ταυτότητα μαγκιάς και ηρωισμού· ενός "καταραμένου", μοναχικού ηρωισμού. Η θεματολογία λοιπόν ήταν κυρίως κοινωνική, με έναν λόγο καταγγελτικό. Το ερωτικό στοιχείο δεν κολλούσε εκεί. Στη δική μου περίπτωση, όμως, μετά το ντεμπούτο των Φατμέ, που ήταν ένας rock δίσκος, συνέβη να ερωτευτώ –και μάλιστα τρελά. Έγραψα λοιπόν ερωτικά τραγούδια, γιατί έτσι λειτουργώ: πάντα γράφω για ό,τι μου συμβαίνει κάθε φορά. Οπότε το κοινό εκείνο, δεν ανταποκρίθηκε.
Επειδή μου άρεσε και το rock και τα λαϊκά, ήθελα τα τραγούδια που έφτιαχνα να συμπεριλαμβάνουν και τα δύο. Ήταν η εμμονή μου από τότε, όπως έγραψα και στο "Ρίσκο". Ένιωθα δηλαδή ότι, αν διάλεγα ένα από τα δύο, θα έμενα μισός. Το χαίρομαι ξέρεις πολύ στο "Μουσικό Κουτί" που η καλλιτεχνική βάση της εκπομπής είναι ότι προσπαθούμε να δείξουμε έμπρακτα την αγάπη μας για όλες αυτές τις μουσικές τις οποίες εμπεριέχουμε. Δεν είναι μια εξυπνάδα οι συνδυασμοί που επιχειρούμε, μα μια αλήθεια. Που άλλες φορές έχω καταφέρει να εκφράσω επιτυχημένα κι άλλες όχι.
Αλλά και γενικά δεν σας αρέσει να διαλέγετε στρατόπεδο, έτσι δεν είναι; Ούτε rock ή λαϊκά, ούτε Ανατολή ή Δύση, ούτε Αριστερά ή Δεξιά. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις ψάξατε έναν διαφορετικό δρόμο, ίσως ενδιάμεσο;
Ο Βούδας έλεγε ότι ο μέσος δρόμος είναι ο δρόμος της σοφίας. Είναι όμως και ο πιο δύσκολος! (γελάει) Όσον αφορά τα πολιτικά, όσο μεγάλωνα ένιωθα μέσα μου την κληρονομιά του πατέρα μου. Ο οποίος ήρθε πρόσφυγας από τη Σμύρνη και ήταν Βενιζελικός, δημοκράτης, καθαρόαιμος Κεντρώος. Τον δικό του δρόμο ακολούθησα, τελικά, παρότι έκανα την επανάστασή μου, έφυγα από το σπίτι νωρίς, απομακρύνθηκα από τους γονείς μου. Σε κάποια φάση, μάλιστα, ένιωθα και εντελώς διαφορετικούς από αυτούς.
Πιο μετά, όμως, συνειδητοποίησα και πόσα πράγματα είχα πάρει από εκείνους. Όχι τόσο σε επίπεδο απόψεων, αλλά σε επίπεδο αξιών. Νομίζω ότι αυτή είναι και η μεγαλύτερη κληρονομιά των γονιών μας: το παράδειγμά τους και οι πράξεις τους, όχι οι συμβουλές τους.
Την προηγούμενη φορά που συναντηθήκαμε, στη μαυρίλα της οικονομικής κρίσης τότε, είχατε γράψει το "Ίσως". Τώρα, μέσα στα όσα ζούμε με τον κορωνοϊό, φέρνετε το "Ένα Φως Αναμμένο" –ένα επίσης αισιόδοξο τραγούδι. Δεν σας απελπίζουν οι δύσκολες συνθήκες;
Δεν είναι κάτι συνειδητό. Τέτοιες στιγμές γεννιούνται από την ανάγκη να μιλήσω για αυτό που λείπει, κάνοντας παράλληλα και μια ευχή. Έτσι είναι και το "Ένα Φως Αναμμένο", αλλά με τον μανδύα ενός ερωτικού τραγουδιού. Αν και αγαπάω πολύ τους ποιητές και διαβάζω πολλούς –και Έλληνες και ξένους– αισθάνομαι σαν λαϊκός καλλιτέχνης. Νομίζω δηλαδή ότι σαν ιδιοσυγκρασία μου ταιριάζουν πιο πολύ οι λαϊκοί στιχουργοί, που με απλά λόγια και με ερωτικό περιεχόμενο μιλάνε για πολύ μεγάλα πράγματα. Όχι ότι ο έρωτας δεν είναι μεγάλο πράγμα. Απλά υπάρχει συνάμα και μια ακόμα βαθύτερη διάσταση. Πιο υπαρξιακή.
Έρχεται κάποιος καινούριος δίσκος, τον οποίον προαναγγέλει το "Ένα Φως Αναμμένο";
Ναι. Το "Ένα Φως Αναμμένο" είναι καρπός της πρώτης καραντίνας, μιας περιόδου στην οποία έγραφα πυρετωδώς. Οπότε προέκυψαν γύρω στα 15 τραγούδια, που είναι έτοιμα ως ένα σημείο –τα έχω ηχογραφήσει δηλαδή, αλλά ακόμα δεν τα έχω ολοκληρώσει. Το "Ένα Νέο Καλό" προέρχεται κι αυτό από τον ίδιο κύκλο. Ελπίζω ότι μέσα στο 2022 θα είναι όλα έτοιμα ώστε να βγει ένα καινούριο άλμπουμ.
Εντωμεταξύ, μέσα σε όλα, πρόλαβα να κάνω και κάτι ακόμα: μόλις εκδόθηκε σε ελληνική μετάφραση (από την Athens Bookstore Publications) το βιβλίο "Renegades - Ασυμβίβαστοι Γεννημένοι στην Αμερική", το οποίο περιέχει συνομιλίες του Barack Obama με τον Bruce Springsteen. Σε αυτό, λοιπόν, έχω κάνει την ελληνική απόδοση των στίχων του τελευταίου.
Το χάρηκα πολύ, γιατί είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα έκδοση: μια συζήτηση μεταξύ δύο μορφών που αυτή τη στιγμή εκπροσωπούν ό,τι πιο προοδευτικό υπάρχει στη σημερινή Αμερική. Και δεν κουβεντιάζουν μόνο για το πόσο κινδυνεύει η δημοκρατία και το πώς κερδίζει έδαφος ο λαϊκισμός, αλλά και για πολύ ανθρώπινα πράγματα –σαν τα παιδικά τους χρόνια ή τις μουσικές που αγάπησαν.
Ήταν μια δουλειά που επίσης δεν είχα ξανακάνει. Νιώθω ότι ξεκινάω μια νέα καριέρα, τελευταία: πρώτα έγινα τηλεπαρουσιαστής, μετά γύρισα ένα βιντεοκλίπ μόνος με το τηλέφωνό μου –το παίζω και σκηνοθέτης, δηλαδή– τώρα και μεταφραστής. Ποιος ξέρει τι άλλο μπορεί να κάνω αύριο.
Και έχετε και μια νέα καριέρα ως παππούς από το καλοκαίρι, σωστά;
(γελάει) Αυτό πάλι... Αυτή κι αν είναι νέα καριέρα!
