Η συμπλήρωση 100 ετών από τη γέννηση του Ανέστη Λογοθέτη παρείχε μια καλή αφορμή, που δεν έμεινε ανεκμετάλλευτη: ενώνοντας δυνάμεις, η Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής, το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, αλλά και η Πρεσβεία της Αυστρίας στη χώρα μας, έστησαν μια αφιερωματική βραδιά που αφενός ανακίνησε τη μνήμη γύρω από τον σημαίνοντα συνθέτη, αφετέρου έδειξε γιατί η δράση του εξακολουθεί να εμπνέει και νεότερους δημιουργούς.
Ανάμεσα στους τελευταίους συγκαταλέγεται βέβαια και η κόρη του Γιούλια Λογοθέτη, η οποία έχει τη δική της διεθνή πορεία στα εικαστικά ήδη από το 1974 (ως Julia Logothetis). Η εγκατάστασή της "Ορφέας ή Το Γέλιο των Θεών" (Orpheus oder das Lachen der Götter) αποτελούσε το πρώτο τμήμα του αφιερώματος, έχοντας τον χαρακτήρα μιας παράλληλης δράσης, που υποδεχόταν το κοινό στο φουαγέ της Εναλλακτικής Σκηνής της Λυρικής, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Πρόκειται για παλιότερο έργο, με το ακουστικό μέρος να στηρίζεται σε συνθέσεις του πατέρα της και το οπτικό να αποτελείται από καμβάδες με ζωγραφισμένα σημάδια. Τα ερωτήματα που εξερευνά είναι λίαν ιντριγκαδόρικα, ωστόσο σε πρώτη εντύπωση η εγκατάσταση δείχνει να δυσκόλεψε ακόμα και τους σαφώς υποψιασμένους θεατές: αρκετοί δηλαδή από όσους στάθηκαν με ενδιαφέρον πριν αναζητήσουν τις θέσεις τους στη συναυλιακή αίθουσα, χρειάστηκαν τελικά το συνοδευτικό πρόγραμμα προκειμένου να αντιληφθούν την επίκληση της Λογοθέτη σε τελετουργίες χαμένες στα βάθη της ιστορίας (π.χ. τα Ορφικά Μυστήρια), την εσκεμμένη μείωση της απόστασης μεταξύ του τεχνουργήματος και του σώματος των επισκεπτών ή την πρόθεσή της να εξερευνήσει –με την αρωγή της μουσικής– το ενεργειακό τοπίο που πυροδοτείται καθώς ο Άνθρωπος στέκεται μεταξύ διαφορετικών δυνάμεων ικανών να του ασκήσουν έλξη.
Το δεύτερο μέρος της βραδιάς είχε αμιγώς μουσικό χαρακτήρα, με τον Χρήστο Μάραντο να επαναλαμβάνει για το αθηναϊκό κοινό το πρόγραμμα πιανιστικών έργων του Λογοθέτη που παρουσίασε πριν περίπου έναν μήνα σε παγκόσμια πρώτη, στα πλαίσια του φεστιβάλ Wien Modern της Βιέννης –όπου έζησε και σταδιοδρόμησε ο συνθέτης, από τότε που έφυγε από την Ελλάδα (1942). Μάλιστα, μας αποκάλυψε ότι έπαιξε χρησιμοποιώντας τις χειρόγραφες παρτιτούρες του, στις οποίες του έδωσε πρόσβαση η οικογένειά του. Ο Μάραντος έπαιξε ωραία, σωματικοποιώντας τις εκτελέσεις με κινήσεις και εκφράσεις προσώπου. Έδειξε έτσι ουσιαστική τριβή με τους καλλιτεχνικούς στόχους του Λογοθέτη, ο οποίος αποσκοπούσε (μεταξύ άλλων) σε μια παιγνιώδη επαναδιαπραγμάτευση των παραδοσιακών ρόλων του εκτελεστή, του συνθέτη και του ακροατηρίου.
Πέρα ωστόσο από την ανάδειξη μιας πτυχής της πρώτης κυρίως περιόδου του Λογοθέτη (1943-1959), όταν έγραφε ακόμα σε παραδοσιακή μουσική σημειογραφία, νομίζω ότι ο σύγχρονος ακροατής δεν είχε και πολλά να απολαύσει στα "Τρίπτυχον" (1953), "Υφές" (1957) και "Ολοκλήρωμα" (1959). Μπορείς φυσικά να αντιληφθείς το καινοτόμο πνεύμα ή την πρωτοποριακή ορμή για πιανιστικές εξερευνήσεις πέρα από τον σφιχτό και παγιωμένο κόσμο της λόγιας ευρωπαϊκής κουλτούρας της δεκαετίας του 1950. Έχοντας όμως κατά νου τη συνέχεια του Λογοθέτη, αλλά και το ευρύτερο πειραματικό σύμπαν που αναδύθηκε έκτοτε, τέτοια έργα δείχνουν φοβάμαι ξεπερασμένα. Η αναπόφευκτη λ.χ. σύγκριση με το απόσπασμα "ἀναθρῶν ἃ ὂπωπε" από την όπερα Από Τι Υλικό Είναι Η Πέτρα Του Σισύφου!; (1984), με το οποίο εκκίνησε η συναυλία, βγαίνει αναφανδόν υπέρ του: ανήκει σε έναν κόσμο πιο ολοκληρωμένο, πιο κατασταλαγμένο και πιο ευέλικτο, που μπορεί ακόμα και σήμερα να δεσμεύσει τις αισθήσεις μας.
Το τρίτο μέρος του αφιερώματος προήλθε κι αυτό από το πρόγραμμα του Wien Modern 2021 και ήταν ένα ηχητικό κόμικ με τίτλο "Einsame Ameisen Amnesie" (Μοναχικά Μυρμήγκια Αμνησία). Δεν ήταν φυσικά έργο του ίδιου του Λογοθέτη, αλλά μια σύγχρονη δημιουργία που απηχούσε ελεύθερα την παρακαταθήκη του, φτιαγμένη από τον εικαστικό Νικόλαο Ζαχαριάδη και τη συγγραφέα Natascha Gangl. Η ίδια, μάλιστα, βρέθηκε και επί σκηνής για την εκτέλεσή του, παρέα με το ηλεκτροακουστικό ντουέτο Rdeča Raketa (τη Maja Osojnik και τον Matija Schellander).
Το "Μοναχικά Μυρμήγκια Αμνησία" βασίστηκε σε μια σειρά προσχεδίων γραφικής μουσικής σημειογραφίας του Ανέστη Λογοθέτη από το διάστημα 1971-1975, τα οποία είχαν ως θέμα τους τα έντομα. Τα μυρμήγκια λοιπόν του τίτλου, όπως και οι νυχτοπεταλούδες ή οι μπούμπουρες που συναντήσαμε στην πορεία κινητοποίησαν τα συνειρμικά γλωσσικά παιχνίδια του συνθέτη. "Το γράφω σημαίνει αντιγράφω τον Ανέστη Λογοθέτη;", διερωτάται σε κάποιο σημείο το κείμενο. Σίγουρα όχι, κρίνοντας από το αποτέλεσμα, το οποίο μπλέκει και αναφορές στη βιολογία, στην κυβερνητική ή στην ελληνική μυθολογία, συνδέοντας τον λόγο που προέκυπτε με ηλεκτρονικά μουσικά μέρη και με προβολές εκ μέρους του Ζαχαριάδη.
Προέκυψε έτσι ένα λεπτοδουλεμένο, υποβλητικό και συχνά εκπληκτικό αποτέλεσμα, το οποίο διατηρούσε την εικαστική του αυτονομία και τη σύγχρονη ταυτότητά του, απηχώντας παράλληλα βασικές κατευθυντήριες διαδρομές της λογοθέτειας αισθητικής, π.χ. για τη μεταμόρφωση, το απρόσμενο ή τη διεύρυνση της ακουστικής και οπτικής εμπειρίας. Ήταν λοιπόν η καλύτερη απόδειξη για το πόσο μπορεί να εμπνέει και σήμερα η κληρονομιά του. Μόνη ένσταση, η εξής: αν και κάθε επισκέπτης έλαβε εισερχόμενος στην αίθουσα το κείμενο σε ελληνική μετάφραση της Λένιας Ζαφειροπούλου, το γεγονός ενός έργου με μια κάποια χρονική διάρκεια που ήταν γραμμένο στα γερμανικά, όρθωσε ένα μη προσπελάσιμο εμπόδιο σε όσους δεν γνώριζαν τη γλώσσα. Από ένα σημείο και πέρα, δηλαδή, έγινε εμφανής ανάμεσα στο κοινό μια ακουστική κόπωση (αρκετοί, λ.χ., ξεφύλλιζαν τη μετάφραση στο ημίφως, προσπαθώντας ίσως να προσανατολιστούν), καθώς δεν κατέστη δυνατή η πλήρης επαφή με το λεκτικό περιεχόμενο.
Συνοψίζοντας, η βραδιά αυτή έδωσε την εντύπωση ότι εκμεταλλεύτηκε την ημερολογιακή αφορμή επαν-επίσκεψης στον Ανέστη Λογοθέτη ώστε να φέρει στα μέρη μας τα όσα έγιναν φέτος προς τιμήν του στο Wien Modern. Δεν ήταν κακή ιδέα, ίσα-ίσα: αν μη τι άλλο θύμισε ότι για την Ελλάδα εξακολουθεί να παραμένει ένας ελάχιστα γνωστός συνθέτης, παρά το ρηξικέλευθο έργο του. Σε επίπεδο περιεχόμενου, ωστόσο, ως πιο ενδιαφέρον σημείο έμεινε το "Μοναχικά Μυρμήγκια Αμνησία". Ο δε Λογοθέτης μάλλον χρειάζεται ένα νέο αφιέρωμα σαν το μίνι φεστιβάλ Ηχητικές Εικόνες (2012) ώστε να αναδειχθεί καλύτερα στο εγχώριο τοπίο του 21ου αιώνα. Άλλωστε κι εκείνο διεξήχθη σε μέρες δύσκολες για τον τόπο μας, που δεν ήταν και οι πιο ιδανικές για την ευρύτερη δυνατή απήχηση τέτοιων προσπαθειών.
