Στα μέσα του Σεπτεμβρίου, έφτασε στα αυτιά μου το «less than 300 dpi, Σινεμά 15 δευτερολέπτων», μια έκθεση στο Instagram του ανεξάρτητου χώρου τέχνης 3 137 με «κινηματογραφικά τρικάκια» και δεν ήξερα εάν έπρεπε να τρέξω να προλάβω τις γκαλερί ή να περιμένω επόμενο στόρι για να δω λίγη τέχνη. Η πρωτότυπη, ομολογουμένως, κίνηση –η οποία παραμένει διαθέσιμη εδώ– αποτελούσε τον πρόλογο για το πρόγραμμα 2020-2021, το οποίο έχει τίτλο «F.A.R. (Floor Area Ratio) - Συντελεστής Δόμησης» και συνδετικό κρίκο την πόλη της Αθήνας.
Στο τωρινό στάδιο του προγράμματος, το εργαλείο καταγραφής δεν είναι η κάμερα του κινητού αλλά το μικρόφωνο. Ένα διαδικτυακό ραδιόφωνο, εν ονόματι «F.A.R. Radio», εκπέμπει στα ηχεία ελεύθερα για λίγες ημέρες (έως 12/12, 11 π.μ.-9 μ.μ.), φιλοξενώντας ζωντανές εκπομπές με ανθρώπους που ζουν και εργάζονται στην Αθήνα, κυρίως από τον εικαστικό χώρο – καλλιτέχνες από εξωτερικό που ίδρυσαν εδώ project spaces, δραστήρια μη κερδοσκοπικά εγχειρήματα, εναλλακτικά πρότζεκτ που επαναπροσδιορίζουν τις σχέσεις μας στο κλεινόν άστυ ή και ερευνητές πάνω σε ζητήματα στέγασης και ιδιοκτησία, εργαζόμενους κι ιδιοκτήτες του κέντρου.
«Το F.A.R. αναπτύσσεται σαν μια αφήγηση για την Αθήνα σήμερα αλλά και μια απόπειρα για να φανταστούμε το μέλλον της», αναφέρει ο Κοσμάς Νικολάου, ένα από τα τρία μέλη του artist-run 3 137, «καθώς η παγκόσμια πολιτική απομακρύνεται όλο και περισσότερο από αυτό που λέμε κράτος πρόνοιας, παίρνουμε την πόλη μας ως κέντρο μελέτης ευελπιστώντας να κατανοήσουμε καλύτερα τις μεταμορφώσεις της και ακόμη περισσότερο να προετοιμαστούμε απέναντι στα διάφορα μελλοντικά σενάρια». Αυτά και άλλα πολλά ενδιαφέροντα σχολιάζει επ’ αφορμή του ραδιοφωνικού σταθμού που τρέχει.
Πότε και πώς προέκυψε η ιδέα για το πρόγραμμα «F.A.R. (Floor Area Ratio) - Συντελεστής Δόμησης»;
Το «F.A.R. (Floor Area Ratio) - Συντελεστής Δόμησης» είναι ένα σύνολο από τρεις αυτόνομες πράξεις: το ραδιόφωνο, μια σειρά από δημόσιες δράσεις και μια έκθεση το φθινόπωρο στο χώρο μας. Κάθε μέρος του F.A.R. είναι αυτοτελές, έχει την δίκη του πλοκή. Όλο το πρόγραμμα όμως έχει κοινά ερωτήματα και δημιουργεί μια συλλογική αφήγηση.
Το F.A.R. έρχεται σε μια χρονική στιγμή που επιστρέψαμε ξανά στο εργαστήριο και είχαμε χρόνο και οι τρεις μαζί. Η συζήτηση και έρευνα ξεκίνησε ακριβώς πριν από ένα χρόνο. Μετά από μια περίοδο πειραματισμών στην παραγωγή λόγου για θεσμική κριτική, την συζήτηση για τα εργασιακά δικαιώματα και μια μεγάλη παραγωγή που έγινε από το 3 137 στον οργανισμό Alserkal Arts Foundation στο Dubai το 2019, ήμασταν πάλι στην Μαυρομιχάλη στην Αθήνα. Μας ενδιέφερε να στήσουμε ένα πρόγραμμα που θα απαντούσε στα ενδιαφέροντα των τριών μας και μας ήταν ξεκάθαρο ότι έπρεπε να βρούμε χρηματοδότηση για αυτό, έτσι ώστε να δοθούν αμοιβές στους καλλιτέχνες, να υλοποιήσουμε αυτό που είχαμε στο μυαλό μας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Το «F.A.R. (Floor Area Ratio) - Συντελεστής Δόμησης» είναι ένα σύνολο από τρεις αυτόνομες πράξεις: το ραδιόφωνο, μια σειρά από δημόσιες δράσεις και μια έκθεση το φθινόπωρο στο χώρο μας. Κάθε μέρος του F.A.R. είναι αυτοτελές, έχει την δίκη του πλοκή. Όλο το πρόγραμμα όμως έχει κοινά ερωτήματα.
Οι συζητήσεις μας γρήγορα εστίασαν στην πόλη της Αθήνας και τις αλλαγές που παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια καθώς και το πως το 3 137 θα μπορούσε να προσθέσει κάτι στην πληθώρα των καλλιτεχνικών εκδηλώσεων που συμβαίνουν πλέον στη πόλη. Έτσι λοιπόν το F.A.R. αναπτύσσεται σαν μια αφήγηση για την Αθήνα σήμερα αλλά και μια απόπειρα για να φανταστούμε το μέλλον της.
Ποιες είναι οι μεταμορφώσεις οι οποίες συμβαίνουν στο σώμα της Αθήνας;
Ίσως για πρώτη φορά η πόλη να έχει πολυπολιτισμικό πληθυσμό. Επαγγελματίες έρχονται να δουλέψουν στην πόλη επειδή το κόστος ζωής, προς το παρόν, είναι χαμηλότερο από άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, το κλίμα πολύ καλύτερο είτε γιατί εμφανίζονται νέες θέσεις εργασίας στο επίκεντρο. Την ίδια στιγμή, οικογένειες μεταναστών έχουν εγκατασταθεί στην Αθήνα, συνήθως όχι από επιλογή και σε ένα ιδιαίτερα αφιλόξενο και ρατσιστικό περιβάλλον. Επίσης, δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς στρέφουν το βλέμμα στην ανάπτυξη και επανασχεδιασμό του δημόσιου χώρου επενδύοντας σε πλάνα χωρίς κάποιο κεντρικό σχεδιασμό.
Κι άλλα πολλά...
Ταυτόχρονα, το κέντρο της πόλης αποκτά μια άλλη ατμόσφαιρα, κάτι σαν all inclusive ξενοδοχείο: καταλύματα σε κάθε τετράγωνο, «πολυτελή» διαμερίσματα σε υπόγεια, εντυπωσιακά σιντριβάνια σε κυκλικούς κόμβους, πεζόδρομους που ξεβάφουν, φοίνικες έξω από πολυκαταστήματα, μεσιτικά γραφεία με κινέζικες ταμπέλες, διαδρομές με τουκ-τουκ και πατίνια σε σπασμένα πεζοδρόμια.
Αυτή η συζήτηση ξεκίνησε πριν την πανδημία και δεν φανταζόμασταν έναν τέτοιου τύπου ανασταλτικό παράγοντα της ανάπτυξης αυτής. Μέσα λοιπόν σε ένα τέτοιο δυστοπικό κλίμα, τα ενοίκια συνεχίζουν να ανεβαίνουν και να διώχνουν «με το γάντι» τους κατοίκους του κέντρου.
Στη μικροκλίμακα της τέχνης, δε, τα τελευταία χρόνια οι χώροι τέχνης έχουν αυξηθεί εντυπωσιακά. Οι γκαλερί αντικαθίστανται από μη κερδοσκοπικούς χώρους, είναι σαν να αλλάζει η οικονομία της τέχνης. Το 2012, όταν ξεκινήσαμε, μπορούσες να μετρήσεις στα δάχτυλα του ενός χεριού τούς ανεξάρτητους καλλιτεχνικούς χώρους. Σήμερα ο αριθμός ξεπερνά το 40. Μεγάλο κομμάτι από αυτές τις πρωτοβουλίες φιλοξενούνται στο F.A.R. Radio, θέλοντας να ακούσουμε πώς και εκείνες αντιλαμβάνονται αυτές τις αλλαγές.
Είναι πράγματι η Αθήνα μια ενδιαφέρουσα περίπτωση πόλης προς μελέτη;
Η Αθήνα είναι η πόλη που έχουμε επιλέξει να ζούμε και να εργαζόμαστε και σίγουρα αυτό την κάνει ενδιαφέρουσα για εμάς. Επίσης είναι σίγουρα ένα βασικό συστατικό της έρευνας και του έργου μας διαχρονικά. Η γεωγραφική της θέση επηρεάζει τον τρόπο πρόσληψης αλλά και συμμετοχής στις διεθνείς συζητήσεις: Κατανοούμε την Αθήνα σαν μια πόλη σε ένα μεταίχμιο, παίρνει μέρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έχει βαλκανικά στοιχεία, μοιάζει με την Μέση Ανατολή ή και τίποτα από τα παραπάνω. Όπως όλοι αυτοί οι κατασκευασμένοι γεωγραφικοί όροι, έτσι και η Αθήνα έρχεται αντιμέτωπη με μια σειρά από κλισέ.
Στη μικροκλίμακα της τέχνης, τα τελευταία χρόνια οι γκαλερί αντικαθίστανται από μη κερδοσκοπικούς χώρους, είναι σαν να αλλάζει η οικονομία της τέχνης. Σήμερα ο αριθμός των ανεξάρτητων χώρων τέχνης ξεπερνά το 40. Μεγάλο κομμάτι από αυτές τις πρωτοβουλίες φιλοξενούνται στο F.A.R. Radio, θέλοντας να ακούσουμε πώς και εκείνες αντιλαμβάνονται αυτές τις αλλαγές.
Ως προς την οικιστική ανάπτυξή της, η Αθήνα από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά πραγματοποιεί με βίαιο τρόπο ένα μοντερνιστικό οικιστικό πρόγραμμα, εμφανίζεται το καθεστώς της μικροιδιοκτησίας και τα τελευταία 10 χρόνια, η πόλη δέχεται αλλεπάλληλες αλλαγές από επεισόδια οικονομικών κρίσεων, επιθέσεις στο κοινό και ανοικτό χαρακτήρα του δημόσιου χώρου και άναρχη τουριστική ανάπτυξη.
Έχοντας λοιπόν αυτά τα δεδομένα, και σε μια στιγμή που η παγκόσμια πολιτική απομακρύνεται όλο και περισσότερο από αυτό που λέμε κράτος πρόνοιας, παίρνουμε την πόλη μας ως κέντρο μελέτης ευελπιστώντας να κατανοήσουμε καλύτερα τις μεταμορφώσεις της και ακόμη περισσότερο να προετοιμαστούμε απέναντι στα διάφορα μελλοντικά σενάρια.
Δείτε αναλυτικό πρόγραμμα καλεσμένων και συντονιστείτε στο σταθμό εδώ
