«Βάγκνερ μόνο για Έλληνες!»

Μιλήσαμε με το σκηνοθέτη και καλλιτεχνικό διευθυντή της Εναλλακτικής Σκηνής της Λυρικής Αλέξανδρο Ευκλείδη και το λιμπρετίστα Δημήτρη Δημόπουλο για το «Λυκόφως των χρεών» (από 6/10), μια όπερα που παραφράζει το έργο του Ρίχαρντ Βάγκνερ και το φέρνει στη δική μας καθημερινότητα.

Πώς έχετε «παραφράσει» το «Λυκόφως των θεών»;
Α.Ε. Εδώ δεν πρόκειται απλώς για μια σκηνοθετική μεταφορά, αλλά για μια ριζική διασκευή του έργου και, βεβαίως, σε αυτό το πλαίσιο το κείμενο και η μουσική ξαναγράφονται μαζί. Γι’ αυτό και συνυπογράφουμε το έργο με τον Χαράλαμπο Γωγιό και τον Δημήτρη Δημόπουλο.
Δ.Δ. Έπρεπε να φέρουμε τη μυθολογία από το «Λυκόφως των θεών» σε μια παράσταση που εμπλέκει το νεοελληνικό φαντασιακό με το νεοκλασικό, με αποτέλεσμα να προκύψει μια «περίεργη» νέα μυθολογία που πατάει και στον Βάγκνερ, και στα δικά μας.

Α.Ε. Η μεταφορά μας έχει τη λογική της νέας δημιουργίας και απευθύνεται σε ένα καινούργιο πολιτισμικό πλαίσιο. Αστειευόμενοι προφανώς, λέμε ότι αυτή είναι μια παράσταση «Βάγκνερ μόνο για Έλληνες», διότι κάποιος πρέπει να γνωρίζει από τις μουσικές αναφορές μέχρι και τις πολιτικές και ιστορικές καταστάσεις και προσωπικότητες της χώρας για να κατανοήσει το έργο όπως το έχουμε κάνει.
Δ.Δ. Η παράφραση όμως έχει γίνει πατώντας στην πλοκή του Βάγκνερ. Ο διπλός γάμος του πρωτοτύπου υπάρχει και στη δική μας εκδοχή. Υπάρχει η δική μας Βρουνχίλδη, που είναι ο Έλληνας ψηφοφόρος, και ο Σωτήρης ως αντίστοιχο του Ζίγκφριντ, ο αιώνιος ήρωας που καλείται –κι εκλέγεται– για να σώσει τον Έλληνα ψηφοφόρο. Και πολλές άλλες αναλογίες...

Πρακτικά στη διασκευή της όπερας του Βάγκνερ τι παρεμβάσεις έχετε κάνει;
Α.Ε. Μια διαδικασία όπως αυτή που κάνουμε είναι πολύ δύσκολη, διότι στην πραγματικότητα πρέπει να ξαναστήσεις ένα ολοκαίνουργιο έργο πάνω σε πάρα πολύ αυστηρές προδιαγραφές. Σε αυτό το πλαίσιο η μουσική δραματουργία είναι αυτό που υπολογίζουμε περισσότερο, γι’ αυτό ο συνδημιουργός Χαράλαμπος Γωγιός μπήκε στη διαδικασία να αντικαταστήσει τα βαγκνερικά μοτίβα, μια μεγάλη συνθετική δουλειά, δημιουργικά κι ενορχηστρωτικά, που του πήρε πάνω από ένα χρόνο. Είναι όμως ένα πολύ όμορφο μουσικό αποτέλεσμα, το οποίο θα δώσει μια διασκεδαστική διάσταση συνομιλίας του γερμανικού και του ελληνικού φαντασιακού σε όσους έχουν κάποια γνώση του πρωτοτύπου, ενώ γι’ αυτούς που δεν γνωρίζουν το «Λυκόφως των θεών» θα είναι ένας πιο οικείος Βάγκνερ.
Δ.Δ. Ο Γωγιός έχει εισαγάγει μουσικά θέματα γνωστά στον Έλληνα ακροατή, όπως το παιδικό τραγούδι «Πού ’ν’ το, πού ’ν’ το, το δαχτυλίδι» ή ένα αναγνωρίσιμο εμβατήριο στο θέμα του Ζίγκφριντ, ενώ γίνεται και χρήση του εθνικού ύμνου. Σε ό,τι αφορά το λιμπρέτο, τώρα, είναι όλο στα ελληνικά και ήταν μια ενδιαφέρουσα διαδικασία, διότι έπρεπε να κρατήσω το μυθολογικό ύφος του Βάγκνερ, δανειζόμενος όμως στοιχεία από τη δημοτική μας ποίηση ή εν γένει από τους μεγάλους ποιητές, με σκοπό να γράψω ένα κείμενο που να μιλάει για σύγχρονες καταστάσεις, αλλά να έχει και την αίσθηση του μύθου.

Έχετε προσθέσει επιθεωρησιακά στοιχεία στο έργο σας;
Α.Ε. Βεβαίως! Είναι εντελώς συνειδητή επιλογή το να παίξουμε με στοιχεία επιθεωρησιακά, υπό την έννοια της άμεσης αναφοράς στην πραγματικότητα. Βασικά αυτός είναι ένας πολύ ορθός βαγκνερικός τρόπος προσέγγισης των πραγμάτων· πίσω από τη μυθολογία του, ο Βάγκνερ έκρυβε μια πολύ συγκεκριμένη και άμεση αναφορά στην εποχή του. Όποιος γνωρίζει τα έργα του και μπορεί να αναγνωρίσει τις αναφορές, μπορεί και να μιλήσει για ένα κατά κάποιον τρόπο επιθεωρησιακό στοιχείο. Στη δική μας εκδοχή αυτό είναι άμεσα αναγνώσιμο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην περίπτωση της οπερατικής επιθεώρησης είναι η σύγκρουση του τεράστιου συναισθηματικού δυναμικού που έχει το λυρικό τραγούδι με την «πεζότητα» της επιθεωρησιακής αναφοράς. Εκεί δημιουργείται κι ένα νέο νόημα, που είναι η ουσία του πράγματος. Η δική σας παράφραση της όπερας συμπτύσσει κατά πολύ την original χρονική της διάρκεια.
Α.Ε. Είναι μια «απόσταξη» Βάγκνερ και όχι μια «σμίκρυνση». Και είναι μια παράσταση υψηλού επιπέδου. Τόσο το ορχηστρικό σύνολο, που αποτελείται από εξαιρετικούς μουσικούς, όσο και το ακμαίο καστ δίνουν ένα αποτέλεσμα πολύ δυνατό: ό,τι καλύτερο μπορούμε να κάνουμε σε Βάγκνερ αυτήν τη στιγμή με τις δικές μας δυνάμεις.

Το «Λυκόφως των χρεών» είναι παραγγελία της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ και παίζεται στις 6, 8, 10, 12, 14/2 στη Λυρική στο ΚΠΙ «Σταύρος Νιάρχος». Θα επαναληφθεί τον Ιανουάριο. Το καστ αποτελούν οι Τζούλια Σουγλάκου (Βρουνχίλδη), Δημήτρης Πακσόγλου (Σωτήρης), Τάσος Αποστόλου και Πέτρος Μαγουλάς (Μέρτεν) και άλλοι εκλεκτοί καλλιτέχνες της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Συμμετέχει εννιαμελές μουσικό σύνολο.